Διάβαζα τις προάλλες, σε δημοφιλές μπλοκ, «επιστολή» αναγνώστη, ο οποίος επισήμανε το γεγονός ότι στο δήμο Αριστοτέλη, όπου υπάγεται και η Ιερισσός, οι κάτοικοι ψήφισαν μνημονιακά κόμματα σε ποσοστό 61%, οπότε τώρα δεν έχουν δικαίωμα να διαμαρτύρονται για τα ορυχεία κυανίου.
Και ο οικοδεσπότης του μπλοκ συμφωνούσε και υπερθεμάτιζε, λέγοντας ότι όταν ακούει για αντιδράσεις και διαδηλώσεις, πρώτα κοιτάει τι ψήφισαν σε εκείνο το μέρος, για να βγάλει τα συμπεράσματα του.
Αυτή είναι μια παγίδα της δημοκρατίας, όταν νοείται ως δικτατορία της πλειοψηφίας: Εφόσον η πλειονότητα ψήφισε θάνατο, τότε όλοι πρέπει να αποδεχτούν την «απόφαση του λαού» και να μπουν με ησυχία και τάξη στους θαλάμους αερίων. Οι αντιδράσεις είναι αντιδημοκρατικές.
«Μα εγώ», θα πει ένας από το διόλου ευκαταφρόνητο 39%, «ψήφισα ενάντια στην καταστροφή, εγώ δε θέλω να πεθάνω.»
«Δεν έχει καμία σημασία η γνώμη σου», του απαντούν, «μειονοτικέ μου αντιρρησία, θα πεθάνεις δημοκρατικά.»
Σε μια ιδανική δημοκρατία (ναι, το ξέρω ότι δε συνηθίζεται κάτι τέτοιο) η κυβέρνηση είναι κυβέρνηση όλων των πολιτών, όχι μόνο εκείνων που την ψήφισαν.
Ως τέτοια πρέπει να προασπίζεται τα δικαιώματα όλων: Δεξιών- αριστερών-κεντρώων, άσπρων-μαύρων-κίτρινων, αντρών-γυναικών-ομοφυλόφιλων, χριστιανών-μουσουλμάνων-άθεων.
Σε αυτή τη δημοκρατία (για την οποία θα χαιρόμουν να σταματήσω να είμαι ορνιθόρυγχος) ακόμα και ο ένας έχει δικαίωμα άποψης και ύπαρξης.
Η «δημοκρατία» που βιώνουμε αυτά τα χρόνια είναι το ακριβώς αντίθετο της ιδανικής. Η κυβέρνηση δεν προασπίζεται ούτε τα δικαιώματα εκείνων που την ψήφισαν. Με το άλλοθι της δημοκρατικής νομιμοποίησης καταστέλλει βίαια όποια αντίδραση έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον των πολυεθνικών.
Και όποτε κάποιος τολμάει να αρνηθεί να μπει στο θάλαμο υπάρχει το «ισχυρό» επιχείρημα του εκλογικού αποτελέσματος: «Εκλεχθήκαμε δημοκρατικά, οπότε είσαι υποχρεωμένος να πεθάνεις. Στις επόμενες εκλογές είσαι ελεύθερος να ψηφίσεις κάτι διαφορετικό –αν ζεις μέχρι τότε.»
Η δημοκρατία τότε έρχεται σε σύγκρουση με το πρωταρχικό δικαίωμα του ανθρώπου (και ορμέμφυτη συμπεριφορά όλων των ζώων): Την επιβίωση.
Ακόμα και ο ένας ανάμεσα στους εκατό που αυτοκτονούν οικειοθελώς έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα.
Αυτό μπορούμε να το μελετήσουμε και με την παραλλαγή του «ηθικού διλήμματος του τρένου».
Το αρχικό ηθικό δίλημμα του τρένου είναι ευρέως γνωστό και σχετικά απλό: Ένα τρένο κινείται σε μια γραμμή. Μπροστά του είναι δεμένοι τέσσερις άνθρωποι. Σε λίγο θα περάσει από πάνω τους και…
Το υποκείμενο του πειράματος μπορεί να αλλάξει την πορεία του τρένου και να το στείλει σε μια άλλη γραμμή, όπου –δυστυχώς- είναι δεμένος ένας άνθρωπος. Θα θυσιάσει τον ένα για να σώσει τους τέσσερις;
Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες προτιμούσαν να θυσιάσουν τον ένα για να σωθούν οι πολλοί.
Κάποιος καθηγητής πανεπιστημίου διαφοροποίησε λιγάκι το πείραμα και το διαμόρφωσε ως εξής (με δικά μου λόγια):
Τέσσερα παιδιά παίζουν στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Τα τρία από αυτά έχουν διαλέξει τη ενεργή γραμμή, όπου δεσπόζουν οι επιγραφές «Κίνδυνος-Θάνατος», «Προσοχή περνάει τρένο», «Τα παιδιά που παίζουν εδώ θα διαμελιστούν».
Ξέρουν να διαβάζουν -ας υποθέσουμε ότι είναι δώδεκα χρονών- αλλά κάποιοι τους έχουν πείσει ότι πρέπει να μείνουν εκεί, ότι δεν υπάρχει εναλλακτική ράγα.
Το τέταρτο παιδί παίζει σε μια χορταριασμένη γραμμή, απ’ όπου έχει να περάσει τρένο πολλά χρόνια.
Κάποια στιγμή το τρένο φτάνει με μεγάλη ταχύτητα στο σημείο όπου παίζουν τα παιδιά. Ο μηχανοδηγός δεν προλαβαίνει να σταματήσει. Η μόνη επιλογή που μπορεί να κάνει είναι σε ποια γραμμή θα μπει.
Αν μπει στην ενεργή γραμμή θα σκοτώσει τρία παιδιά, τα οποία ήξεραν –ή θα έπρεπε να ξέρουν- ότι δεν έπρεπε να παίζουν εκεί.
Αν μπει στην ανενεργή γραμμή θα σκοτώσει ένα παιδί, το οποίο βρέθηκε εκεί ακριβώς για να αποφύγει το τρένο και το διαμελισμό.
Τι πρέπει να κάνει ο μηχανοδηγός;
Και τι θα μπορούσε να κάνει το ένα παιδί;
Το πιο εύκολο θα ήταν να πάει με τους άλλους τρεις στην ενεργή ράγα. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι θα σωθεί, το πιο πιθανόν είναι να διαμελιστεί μαζί με όλους τους άλλους.
Ίσως να μπορούσε να προσπαθήσει να τους μεταπείσει. Να τους δείξει ότι στέκονται σε λάθος μέρος. Όμως είναι πιο εύκολο να σταματήσεις ένα τρένο από το να αλλάξεις τις πεποιθήσεις των ανθρώπων. Ή αλλιώς: «Είναι πιο εύκολο να διασπάσεις το άτομο παρά την προκατάληψη ενός ατόμου», όπως είπε και ο φίλος μας ο Αλβέρτος.
Ίσως θα ήταν καλύτερο να φύγει από τις ράγες και να πάει να ζήσει σε ένα βουνό, όπου δε θα υπάρχουν άνθρωποι και τρένα. Όμως το τρένο θα τον βρει όπου κι αν κρυφτεί.
Το πιο παράξενο θα ήταν να μείνει στις ράγες και όταν ο μηχανοδηγός στρέψει το τρένο καταπάνω του να προσπαθήσει να το σταματήσει, μόνος. Κάποιοι το καταφέρανε κι αυτό, αλλά τέτοιοι άνθρωποι πολύ σπάνια γεννιούνται-γίνονται.
Για το μηχανοδηγό δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες. Εκείνος είναι υπάλληλος της σιδηροδρομικής εταιρίας και θα κάνει ότι του έχουν πει –για να μη χάσει τη δουλειά του. Και η δουλειά του είναι να φτάσει το τρένο όσο πιο γρήγορα γίνεται στον προορισμό του -«με κάθε κόστος», όπως είπε πρόσφατα και ο μηχανοδηγός της ελληνικής τραπεζοκρατίας.
Μπορεί την τελευταία στιγμή, τα τρία παιδιά που παίζουν στην επικίνδυνη γραμμή, να καταλάβουν που βρίσκονται, να συνειδητοποιήσουν ότι το τρένο, η σιδηροδρομική εταιρεία που έστησε τις ράγες δίπλα στα σπίτια τους, είναι ο εχθρός των ονείρων τους και του μέλλοντος τους.
Να πάρουν το τέταρτο παιδί και όλοι μαζί να δυναμιτίσουν την απάνθρωπη πορεία του τρένου.
Όμως κάτι τέτοιο πολύ δύσκολα μπορεί να συμβεί. Το πιο πιθανό είναι τα τρία παιδιά να μείνουν ακλόνητα στη θέση τους και ο μηχανοδηγός να γίνει ήρωας που θυσίασε το 25% για να σώσει το 75% (αν και στη πραγματική ζωή ο μηχανοδηγός θυσιάζει το 99% για να σώσει το 1%).
Και αν δούμε το παράδειγμα ως παραβολή των όσων συμβαίνουν στη χώρα μας, θα συμβεί το εξής:
Τα τρία παιδιά θα αλυσοδέσουν το τέταρτο και θα το πάρουν μαζί τους στην ενεργή ράγα. Και όταν εκείνο θα διαμαρτυρηθεί ότι δε θέλει να πεθάνει (είμαι πολύ νέος κτλ) οι άλλοι θα του απαντήσουν: «Μη λες βλακείες. Κανείς δε θα πάθει τίποτα. Δεν υπάρχει τρένο.»
Και όταν θα νιώσουν τις ράγες να δονούνται θα ξαναπούν: «Δεν υπάρχει τρένο».
Και όταν θα δουν το φως και θα ακούσουν τις μηχανές θα ξαναπούν: «Δεν υπάρχει τρένο».
Μετά δε θα μπορούν να πουν τίποτα.
