«Πρέπει να είσαι ρεαλιστής: Είσαι αράπης».
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το πραγματικό όνομα του Μάλκολμ Εξ ήταν Μάλκολμ Λιτλ; Λάθος!
Το Λιτλ ήταν το όνομα που κάποιος λευκός αφέντης έδωσε σε κάποιο μαύρο δούλο, πρόγονο του Μάλκολμ. Αυτός ήταν πολύ μεγάλος όταν αναγεννήθηκε -ελεύθερος από πάθη και προκαταλήψεις, για να λέγεται Λιτλ.
~~
Την πρώτη φορά που γεννήθηκε ήταν στις 19 Μαΐου του 1925, στην Νεμπράσκα. Ο πατέρας του ήταν ενεργό μέλος της UNIA (Παγκόσμια ένωση για τη βελτίωση της ζωής των μαύρων).
Έξι χρόνια μετά τη γέννηση του τρίτου παιδιού, του Μάλκολμ, πλήρωσε για το θάρρος του. Το πτώμα του, με θρυμματισμένο το κρανίο, βρέθηκε στις γραμμές του τραμ κομμένο στη μέση. Τα παλικάρια της Κου-Κλουξ-Κλαν είχαν κάνει τη δουλειά τους.
Ο Μάλκολμ και τα πέντε αδέλφια του μεγάλωσαν τρώγοντας χυλό από καλαμποκάλευρο και βραστά χόρτα. Στο σχολείο ήταν οι αράπηδες, τα νεγράκια.
Η μητέρα του καθάριζε σπίτια λευκών, αλλά κάποια στιγμή κατέρρευσε και την έκλεισαν στο ψυχιατρείο. Μοίρασαν τα παιδιά σε ανάδοχες οικογένειες.
Ο Μάλκολμ ήταν πολύ καλός μαθητής, καλύτερος απ’ τους περισσότερους λευκούς συμμαθητές του. Όταν όμως κάποιος καθηγητής τον ρώτησε τι ήθελε να κάνει στο μέλλον κι εκείνος απάντησε ότι ήθελε να γίνει δικηγόρος, έλαβε τη συμβουλή:
«Πρέπει να είσαι ρεαλιστής: Είσαι αράπης. Η δικηγορία δεν είναι ρεαλιστικός στόχος για έναν αράπη. Τι θα έλεγες να γίνεις ξυλουργός;»
~~
Όπως κάθε σωστός αράπης, ξέχασε τη δικηγορία και τα όνειρα, άρχισε να ισιώνει τα μαλλιά του, να ντύνεται κουλ και να πουλάει ναρκωτικά.
Δεκαπέντε χρονών ο Μάλκολμ πήγε να μείνει με τη μεγαλύτερη αδελφή του στη Βοστόνη. Από ‘κει άρχισε η σταδιοδρομία του στο έγκλημα.
«Το σιδέρωμα των μαλλιών», γράφει στην αυτοβιογραφία του, «ήταν το πρώτο βήμα προς την αυτο-υποβάθμιση. Έκαιγα το δέρμα μου για να γίνονται τα μαλλιά μου όμορφα – σαν των λευκών.»
Για πέντε χρόνια επιβεβαίωνε τις θεωρίες των λευκών που ήθελαν τους αράπηδες παράσιτα της κοινωνίας, εγκληματίες εκ γενετής και φυλετικά κατώτερους.
Μέχρι που τον συνέλαβαν για ένοπλη ληστεία (με επιβαρυντικό τη σχέση του με λευκή γυναίκα) και φυλακίστηκε για οχτώ χρόνια στις φυλακές Τσαρλστάουν. Εκεί γεννήθηκε ο Εξ.
~~
Στη φυλακή ήρθε σε επαφή με το κίνημα «Έθνος του Ισλάμ». Αυτό προωθούσε τη μουσουλμανική θρησκεία ως φυσική θρησκεία των μαύρων. Πρέσβευε την ανεξαρτησία τους, την υπερηφάνεια για τη φυλή τους και το δικαίωμα στην αυτοάμυνα.
Ο Μάλκολμ είχε για πρώτη φορά πιστέψει σε κάτι κι αυτό τον έσωσε. Σταμάτησε τις παράνομες δραστηριότητες και τους τσακωμούς κι άρχισε να μορφώνεται. Μέχρι να βγει απ’ τη φυλακή είχε διαβάσει τόσους τόμους –και σε τόσο άσχημες συνθήκες φωτισμού- που χρειάστηκε γυαλιά.
(Αργότερα ανακάλυψε ότι ο ιδρυτής του “Έθνους”, Ιλάιτζα Μοχάμεντ, ήταν εξίσου διεφθαρμένος με τους «λευκούς διαβόλους» κι ότι συνεργαζόταν με την Κου Κλουξ Κλαν. Αλλά αυτό θα περνούσε καιρός για να το καταλάβει.)
Ο Μάλκολμ βγήκε από τη φυλακή -μετά από εφτά χρόνια- αποφασισμένος «να αφιερώσω το υπόλοιπο της ζωής μου στο να διακηρύσσω στον λευκό αυτά που έκανε, αλλιώς να πεθάνω.»
Τα κατάφερε και τα δύο.
Ως μουσουλμάνος και ως Εξ, ο Μάλκολμ έγινε πολύ γρήγορα το νούμερο δύο στο Έθνος του Ισλάμ. Δεν ήταν μόνο η παθιασμένη αφοσίωση του στον αγώνα, αλλά, κυρίως, η εκπληκτική του δεινότητα ως ρήτορας.
Όπου μιλούσε –ακόμα και στα μαύρα Σόδομα, το Χάρλεμ- οι αδελφοί του, οι αφροαμερικάνοι, οι έγχρωμοι, οι μαύροι, οι νέγροι, οι αράπηδες, εγκατέλειπαν την πρότερη άσωτη ζωή και τον ακολουθούσαν. Γιατί τους θύμιζε ποιοι στ’ αλήθεια ήταν.
Όπως λέει και στο απόσπασμα της ταινίας του Σπάικ Λι, με τον Ντένζελ Ουάνσιγκτον στον ρόλο του Μάλκολμ, όπου χρησιμοποιεί τη ρητορική του Εξ: “Πριν να υπάρξουν δημοκρατικοί και ρεπουμπλικάνοι, εμείς ήμασταν μαύροι. Πριν να υπάρξουν χριστιανοί και εβραίοι, εμείς ήμασταν μαύροι. Πριν να υπάρξει Αμερική… Εμείς ήμασταν μαύροι”.
Το 1959 ήταν όμως η χρονιά που οι λευκοί γνώρισαν τον Μάλκολμ Εξ –και σοκαρίστηκαν.
Στην τηλεόραση είδαν έναν “αράπη” που δε ζητούσε χάρες, δεν εκλιπαρούσε για ενσωμάτωση στον κόσμο τους, δεν ικέτευε να γίνει αποδεκτός.
Ο Μάλκολμ περιφρονούσε την κοινωνία των λευκών και στηλίτευε τα εγκλήματα τους ενάντια στη φυλή του. Είδαν μια μαύρη Αμερική που στεκόταν περήφανη κι αγέρωχη απέναντι στους δυνάστες της.
Οι λευκοί σίγουρα προτιμούσαν τη μετριοπαθή αντίδραση του άλλου μεγάλου του κινήματος των αφροαμερικάνων, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του πάστορα.
Ο Μάλκολμ Εξ, ο μουσουλμάνος, τους τρόμαζε.
Ο Κινγκ μιλούσε για ένα όνειρο, για μια μελλοντική κοινωνία ισότητας. Ο Μάλκολμ «μιλούσε για το πικρό και χωρίς απαντήσεις παρόν».
Ο ένας ήλπιζε σε μια αλλαγή που θα ερχόταν. Ο άλλος απαιτούσε την αλλαγή εκείνη τη στιγμή.
Όταν συναντήθηκαν οι δύο άντρες -το 1964, λίγο πριν δολοφονηθούν κι οι δύο- παραδέχτηκαν ότι είχαν τον ίδιο στόχο, με διαφορετικό χρονικό ορίζοντα.
~~
Όμως ο μεγαλύτερος εχθρός του Μάλκολμ ήταν οι ηγέτες του Έθνους του Ισλάμ. Οι γιοι του Ιλάιτζα ζήλευαν τη δημοτικότητα του Εξ κι ήθελαν να τον βγάλουν από τη μέση. Δε χρειάστηκε να κάνουν κάτι γι’ αυτό.
Όταν ο Μάλκολμ ανακάλυψε ότι το πρότυπο του, ο Ιλάιτζα, δεν ήταν πρότυπο μουσουλμανικής ηθικότητας –είχε παιδιά με τρεις τουλάχιστον απ’ τις γραμματείς του- άρχισε να χάνει την αφοσίωση του.
Με αφορμή τη δήλωση του για τη δολοφονία Κένεντι ο Μάλκολμ εκβιάστηκε να αποχωρήσει από το «Έθνος». Γιατί;
Επειδή, όπως του είχε πει ο δάσκαλος του, ήταν αράπης και ήταν ρεαλιστής. Δεν ήταν πολιτικός, έτσι “τόλμησε” να δηλώσει στην τηλεόραση ότι η δολοφονία του λευκού Κένεντι ήταν βιβλική δικαιοσύνη: Μάχαιρα έδωσες, μάχαιρα θα λάβεις.
~~~~~
Ο Μάλκολμ, εγκατέλειψε το Έθνος του Ισλάμ, ίδρυσε τη δική του οργάνωση και ξεκίνησε το ταξίδι προς τη Μέκκα (κυριολεκτικά).
Έξω απ’ την Αμερική γνώρισε για πρώτη φορά λευκούς που τον αντιμετώπιζαν με σεβασμό. Κι άρχισε να καταλαβαίνει ότι υπάρχουν λευκοί που μπορούν να νιώσουν αδελφικά για έναν μαύρο.
Χαρακτηριστικά αναφέρει ένα επεισόδιο στην αυτοβιογραφία του:
Σε κάποιο φανάρι (στην Αίγυπτο ή στο Ισραήλ;) ένα αυτοκίνητο σταμάτησε δίπλα του. Ο οδηγός, λευκός, σαν γνώρισε τον Μάλκολμ άνοιξε το παράθυρο του κι έτεινε το χέρι του χαμογελώντας.
«Θα σε πείραζε να σφίξεις το χέρι ενός λευκού;» τον ρώτησε.
«Δε με πειράζει να σφίξω το χέρι ενός άλλου ανθρώπου. Άνθρωπος δεν είσαι;» του απάντησε ο Μάλκολμ.
Μετά την περιοδεία του στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική ο Μάλκολμ γύρισε στις ΗΠΑ ενδυναμωμένος και ανανεωμένος. Οι επαφές του τον είχαν κάνει να καταλάβει ότι θα πετύχαινε περισσότερα αν συμμαχούσε με τους απανταχού κατατρεγμένους.
Δήλωσε ότι δε θεωρούσε πια όλους τους λευκούς δαιμονικούς, αν και συνέχιζε να είναι οργισμένος για την κατάσταση των αφροαμερικάνων.
Ίδρυσε την Οργάνωση Αφροαμερικάνικης Ενότητας κι ετοιμάστηκε να μηνύσει τις ΗΠΑ στο δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών για «στέρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων».
Οι πολιτικοί κατάλαβαν ότι ο καινούριος Μάλκολμ ήταν πολύ πιο επικίνδυνος από τον Εξ του «Έθνους του Ισλάμ».
Στις 21 Φεβρουαρίου 1965, κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας του στο Χάρλεμ, τρεις άντρες του έριξαν 16 σφαίρες. Οι εκτελεστές, μέλη του «Έθνους του Ισλάμ», είπαν ότι τους είχαν προσλάβει, αλλά ποτέ δεν αποκάλυψαν ποιος. Ο Μάλκολμ ήταν 39 χρονών.
~~
Πενήντα χρόνια μετά τη δολοφονία του ένας αφροαμερικάνος βρέθηκε στο Λευκό Οίκο.
Αυτό όμως δε θα ικανοποιούσε τον Μάλκολμ, αφού θα έβλεπε ότι υπάρχουν περισσότεροι μαύροι στις φυλακές παρά στα πανεπιστήμια. Και δε θα σταματούσε να λέει:
«Η κατάσταση μας δεν άλλαξε ποτέ. Αν είσαι στο πίσω μέρος ενός αεροπλάνου που πάει με εκατό μίλια την ώρα, είσαι στο πίσω μέρος ενός αεροπλάνου. Αν αρχίσει να πηγαίνει με χίλια μίλια την ώρα πηγαίνεις κι εσύ πιο γρήγορα, αλλά είσαι πάντα στο πίσω μέρος του αεροπλάνου. Το ίδιο γίνεται και με τους νέγρους σ’ αυτήν την κοινωνία: Ξεκινήσαμε από το πίσω μέρος κι είμαστε ακόμα εκεί.»
~~
(Προσθήκη, 2017: Για τον νέο πρόεδρο της Αμερικής, τον Ντόναλντ Τραμπ, ο Μάλκολμ Εξ θα ήταν τρεις φορές εχθρός: Και μαύρος και μουσουλμάνος και -κυρίως- ασυμβίβαστος. Αν για τον αγαπημένο του λαού Κένεντι τολμούσε να πει ό,τι είπε, φανταστείτε τι θα έλεγε για τον Τραμπ!
Αν και νομίζω, ότι ο Μάλκολμ θα αντιπαθούσε περισσότερο τον μπισκότο oreo Ομπάμα (απέξω μαύρος, μέσα άσπρος), παρά τον γραφικό λευκό διάβολο.)
~~
(Ο Γελωτοποιός άντλησε στοιχεία για τον Μάλκολμ Εξ από τη βιογραφία του, γραμμένη από τον D. Downing, εκδόσεις Σαββάλας, μετάφραση Αγγελική Ιωακείμ.
Δείτε την ταινία του Σπάικ Λι για τον Μάλκολμ, στης οποίας το σενάριο συνέβαλε ένας άλλος μεγάλος αφροαμερικάνος συγγραφέας, ο Τζέιμς Μπόλντουιν. Αυτός δεν ήταν μουσουλμάνος, αλλά ομοφυλόφιλος. Κορυφαίο του βιβλίο “Φώναξε το στα βουνά”. Δείτε και το ντοκιμαντέρ “I am not your negro” (2016)
Αλλά αν θέλετε να μεταφερθείτε στο Χάρλεμ του πενήντα διαβάστε το «Αόρατος άνθρωπος», του Ραλφ Έλισον, το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά πριν λίγο καιρό, εκδόσεις Κέδρος.
Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ουαιώνα και αναφέρεται προφητικά πλην σαφώς στο Μάλκολμ Εξ.)
