Το έχουμε ξαναγράψει ότι ο εγκέφαλος είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο όργανο. Τόσο πολύπλοκο που μπορεί να λύνει προβλήματα και όταν είμαστε «απόντες», όταν δηλαδή δεν τον ελέγχουμε συνειδητά!
Ίσως, μάλιστα, να είναι καλύτερος στην επίλυση προβλημάτων τότε, όταν τον αφήνουμε να κάνει τη δουλειά του χωρίς να εμπλεκόμαστε –όσο παράδοξο και να ακούγεται αυτό.
Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αυτής της ικανότητας του είναι η περίπτωση του Otto Loewi, του «πατέρα» της νευρολογίας.
Ο Otto Loewi(1873-1961) ήταν ένας Γερμανός φυσιολόγος. Για πολλά χρόνια τον απασχολούσε η σκέψη ότι οι εγκεφαλικές συνάψεις λειτουργούν απελευθερώνοντας χημικές ουσίες, αντίθετα με τη διαδεδομένη αντίληψη ότι οι πληροφορίες μεταβιβάζονται με ηλεκτρικές ώσεις.
Το 1903, μετά από μια σειρά πειραμάτων που δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, εγκατέλειψε αυτήν την ιδέα και ασχολήθηκε με διαφορετικές έρευνες.
Ώσπου μια νύχτα –συγκεκριμένα ήταν Πάσχα- μετά από 17 χρόνια (!) ο Όττο ξύπνησε στις τρεις το πρωί, μετά από ένα όνειρο που είχε δει. Σημείωσε σε ένα χαρτί την ιδέα του και έπεσε ξανά για ύπνο, χαρούμενος που είχε βρει τη λύση στο θέμα της χημικής μεταβίβασης.
Το πρωί, μόλις ξύπνησε με το αίσθημα της νίκης στα πρησμένα βλέφαρα του, έπιασε να δει τι είχε ανακαλύψει… Δυστυχώς όμως, αυτό που είχε γράψει ήταν τόσο δυσανάγνωστο που δεν μπορούσε καν να το διαβάσει! Και δεν μπορούσε καθόλου, μα καθόλου, να θυμηθεί το όνειρο ή τη λύση…
Είναι εύκολο να φανταστούμε πόσο θα βασανίστηκε ο Όττο από αυτή την ατυχία.
–
Ευτυχώς το επόμενο βράδυ είδε ξανά το ίδιο όνειρο. Ο Όττο σηκώθηκε και πήγε αμέσως στο εργαστήριο του, όπου και πραγματοποίησε το πείραμα.
Το πείραμα είχε να κάνει με δυο καρδιές βατράχων. Την πρώτη την ερέθιζε ηλεκτρικά και τη δεύτερη χημικά, με υγρά που έπαιρνε από την ήδη ερεθισμένη βατραχοκαρδιά.
Αργότερα ο Όττο δήλωσε ότι αν είχε σκεφτεί αυτό το πείραμα στο φως της ημέρας δε θα το είχε επιχειρήσει ποτέ. Και αν δεν το είχε επιχειρήσει δε θα κέρδιζε ποτέ το Νόμπελ και οι άνθρωποι θα έπρεπε να περιμένουν άλλα 17 χρόνια –στην καλύτερη περίπτωση- για να μάθουν πως επιδρά η acetylcholine στο νευρικό σύστημα.
Αλλά ο δρ Loewi δεν ήταν ο μόνος που έλυνε τα προβλήματα ενώ κοιμόταν.
–
Ο Μπέρτραντ Ράσελ, ένας από τους ορθολογικότερους ανθρώπους όλων των εποχών, αυτός που οδήγησε τη λογική και τα μαθηματικά σε νέα μονοπάτια και αντιτάχτηκε με όλη του τη δύναμη στον πυρηνικό εξοπλισμό των υπερδυνάμεων, εξήγησε κάποτε τη μέθοδο του για να επιλύει τα πιο σύνθετα προβλήματα.
Ο Ράσελ διάβαζε και μάθαινε για πολύ καιρό όλα όσα αφορούσαν στο συγκεκριμένο πρόβλημα που ήθελε να λύσει. Και μετά σταματούσε να το σκέφτεται! Απασχολούσε το πνεύμα του με οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό.
Μετά από έξι μήνες, όπως λέει ο ίδιος ο Ράσελ, ξαφνικά, σαν από επιφοίτηση, η λύση του προβλήματος φανερωνόταν αυτούσια και αυτόματα.
–
Αυτό που έκανε ο Ράσελ μοιάζει σαν ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Στο οποίο πρόγραμμα φορτώνουμε όλα τα δεδομένα και το αφήνουμε να «τρέχει», αφού του κάνουμε ελαχιστοποίηση. Όσο το πρόγραμμα δουλεύει εμείς βλέπουμε βιντεάκια στο youtube, κάνουμε like στις αναρτήσεις των φίλων μας στο facebook, κατεβάζουμε πειρατικές ταινίες (ταινίες με πειρατές εννοώ), και γενικά ξοδεύουμε άσκοπα το χρόνο μας.
Και μόλις το πρόγραμμα τελειώσει ανοίγει στην οθόνη του υπολογιστή και βλέπουμε την πολυπόθητη απάντηση: “42” (Διαβάστε το «Γυρίστε το σύμπαν με ωτοστόπ» για να καταλάβετε τι σημαίνει αυτός ο αριθμός.)
–
Ανάμεσα στους μεγαλοφυείς δεν είναι καθόλου σπάνια αυτή η έμπνευση άνευ συνειδητότητας.
Ο Ραμανουτζάν, ο Ινδός πρίγκιπας των μαθηματικών, ο οποίος ήταν αυτοδίδακτος στα «καθαρά» μαθηματικά και ο οποίος πέθανε στα 32 του χρόνια (ως άλλος Μότσαρτ) αφήνοντας 4000 πρωτότυπα θεωρήματα, έλεγε ότι τα θεωρήματα του τα έδινε στον ύπνο του η θεά Ναμακάι.
Ο Ντοστογιέφκσι υπέφερε (ή μάλλον απολάμβανε) από επιληψία, μια ιδιαίτερη επιληψία που οι νευρολόγοι αποκαλούν πλέον «ντοστογιέφκσια επιληψία».
Τα λίγα δευτερόλεπτα πριν χάσει τελείως τον εαυτό του στην επιληπτική κρίση ο Ντοστογιέφκσι είχε μια υπέροχη και θεϊκή επίγνωση των πάντων, ενώ την ίδια στιγμή (μιλάμε για ελάχιστα δευτερόλεπτα) είχε μια πλήρη εικόνα του επόμενου μυθιστορήματος του.
Αυτό που έγραφε μετά την κρίση, είτε πρόκειται για τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» είτε για το «Έγκλημα και Τιμωρία», δεν έφτανε ούτε στο εκατοστό την επιληπτική εικόνα του «πλήρους μυθιστορήματος» –παρότι ήταν αριστουργήματα.
–
Ακόμα και ο Αϊνστάιν, όταν ήθελε να καταλάβει πως συμπεριφέρεται το φως, φανταζόταν τον εαυτό του πάνω σε ένα φωτόνιο, οδηγώντας τον εαυτό του σε ένα αναγκαστικό «day dreaming».
–
Αυτή άλλωστε η ικανότητα του εγκεφάλου, να λειτουργεί καλύτερα όταν δεν τον ελέγχουμε και δεν τον πιέζουμε με τα «υπερεγώ» και τα «εγώ» των κοινωνικών αναστολών και των προσωπικών μύθων, είναι κάτι που το γνωρίζουμε όλοι, και το πιο κοινό της σύμπτωμα θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε «η υπερμνήμη της τουαλέτας».
Πόσοι από εμάς, ειδικά αν έχουμε περάσει την ηλικία των τριάντα όπου οι κοινωνικές πιέσεις δεν αφήνουν κανένα χώρο για έμπνευση και φαντασία, δεν εμπνέονται στη τουαλέτα, όταν επιδίδονται στην πιο ενστικτώδικη και αρχέγονη φυσιολογική λειτουργία του σώματος, την αφόδευση;
Όπου μπορεί μια ολόκληρη μέρα να προσπαθούμε να θυμηθούμε το όνομα εκείνου του τόσου γνωστού ηθοποιού ή θεατρικού συγγραφέα ή ποδοσφαιριστή, αλλά το μυαλό μας δε μας δίνει την απάντηση, ενώ ξέρουμε ότι το έχουμε, ότι είναι στην άκρη της γλώσσας μας, το γνωρίζουμε αλλά δε μας βγαίνει, και το σκεφτόμαστε διαρκώς χωρίς αποτέλεσμα… Μέχρι που πηγαίνουμε στην τουαλέτα…
Κι εκεί, απομονωμένοι για πρώτη φορά από το πρωί που ανοίξαμε τα μάτια μας, καθώς μόνο μας μέλημα είναι η κατώτερη –κυριολεκτικά και μεταφορικά- σωματική λειτουργία, μας έρχεται αυτόματα η απάντηση, το όνομα που γυρεύαμε όλη τη μέρα, και βγαίνουμε από την τουαλέτα με ένα κομμάτι χαρτί να κρέμεται από τον… πισινό μας, ουρλιάζοντας «Εύρηκα».
(Τώρα που το ανέφερα σκέφτηκα άλλη μια περίπτωση μη συνειδητής επίλυσης προβλήματος, ίσως την πιο γνωστή: Ο Αρχιμήδης να βγαίνει γυμνός και αλαλάζοντας από την μπανιέρα του.)
–
Και τώρα, λίγο πριν κλείσουμε το κείμενο, θα κάνουμε την τόσο συνηθισμένη –που φτάνει στα όρια της βαρετής επανάληψης- για το Γελωτοποιό αναγωγή, επαγωγή, παραγωγή (κλπ) από το ειδικό στο γενικό, από το ψυχοκωμικό στο πολιτικό-κοινωνικό:
Οι Έλληνες πολίτες μοιάζουν να γνωρίζουν άριστα και να επιδίδονται ολοκληρωτικά στη μη συνειδητή επίλυση προβλημάτων.
Έχουν πέσει για ύπνο και περιμένουν τη θεία επιφοίτηση.
Και αν, όπως ο Ράσελ, ξυπνήσουν μονομιάς σε έξι μήνες, τότε μπορεί να έρθει ανάποδα ο ντουνιάς.
Αν όμως περιμένουν 17 χρόνια, τότε όταν ξυπνήσουν θα βρεθούν σε μία χώρα που δε θα τους ανήκει, με τα παιδιά τους να έχουν γίνει σεξουαλικοί υπάλληλοι των «ανώτερων» χωρών, τα σώματα τους να είναι δεξαμενές οργάνων για τους ευκατάστατους, τα σπίτια τους ενοικιαζόμενα δωμάτια, τα χωράφια τους εργοστάσια ηλεκτρισμού, οι ελπίδες τους και τα όνειρα τους στίχοι από τραγούδια που κανείς δεν θα τραγουδάει πια.
Αν περιμένουν να τους έρθει η έμπνευση και η ιστορική μνήμη στην τουαλέτα θα βρεθούν χεσμένοι και ξεβράκωτοι να τρέχουν σαν τρελοί στις πλατείες και κανείς δε θα τους δίνει σημασία.
Θα είναι πολύ αργά τότε για να φωνάζουνε: «Εύρηκα».
Γιατί θα τα έχουν χάσει όλα.
–
(Η ιστορία του Otto Loewiείναι απολύτως αληθινή και τη βρήκα στο «Βιολογική Ψυχολογία» του James W. Kalat, επιμέλεια Καστελάκης-Χρηστίδης. Δε γνωρίζω αν το βιβλίο κυκλοφορεί. Διδασκόταν στο τμήμα Ψυχολογίας της Παντείου πριν δέκα χρόνια –και ευχαριστώ το φίλο Α.Π. που μου το δάνεισε.
Η μέθοδος του Ράσελ είναι μάλλον αληθινή, τουλάχιστον όσο θυμάμαι, αλλά δεν μπορώ πια να θυμηθώ σε πιο βιβλίο τη διάβασα.
Ίσως όταν κοιμηθώ –ή όταν πάω τουαλέτα- μου έρθει αυτόματα η μνήμη και τότε υπόσχομαι ότι θα γράψω πιο συγκεκριμένα στοιχεία.
Η υπνοβασία των Ελλήνων είναι σίγουρα αληθινή, και μπορείτε να βιώσετε τα αποτελέσματα της καθημερινά.)
