Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς είναι ένας βιολόγος-σταρ, που -πέρα από τις αθεϊστικές του πεποιθήσεις- έγινε διάσημος με το βιβλίο του “Το εγωιστικό γονίδιο”.
Στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του εξαιρετικού βιβλίου ο Ντόκινς εισάγει έναν νέο όρο (κάνοντας μια σύνθεση του δαρβινισμού και της κοινωνιοβιολογίας): Το μιμίδιο.
Τι ακριβώς είναι τα μιμίδια; (Προσοχή, διαβάζεται και προφέρεται όπως το «γονίδια» και όχι όπως το «αρχίδια».)
~~
Ας ξεκινήσουμε από τα αυτονόητα:
Οι άνθρωποι είμαστε ζώα (κι όσοι δεν το παραδέχονται αυτό είναι τελείως ζώα).
Το ζώο, όπως και κάθε άλλος ζωντανός οργανισμός, δεν είναι τίποτα άλλο από μια μηχανή επιβίωσης των γονιδίων του.
Ένα γονίδιο που ευνοεί την επιβίωση και την αναπαραγωγή του φορέα του (όπως, για παράδειγμα το υποθετικό γονίδιο ΗΕ-42, το οποίο εμποδίζει την εμφάνιση κυτταρίτιδας) είναι ένα χρήσιμο γονίδιο και θα μεταδοθεί στους απογόνους του φορέα.
Ένα γονίδιο που δεν επιτρέπει στο φορέα του να επιβιώσει και να αναπαραχθεί (όπως, για παράδειγμα το υποθετικό γονίδιο ΗΑ-56, το οποίο κάνει τον φορέα του να αυνανίζεται διαρκώς) θα χαθεί μαζί με το ζώο που αντί να βρει μια καλή γυναίκα μαλακίζεται μέχρι τα γεράματα.
Τα γονίδια είναι οι απόλυτοι κυρίαρχοι της ζωής (και του θανάτου) των περισσοτέρων ζώων, εκτός –ίσως- από τον άνθρωπο.
Γιατί ο άνθρωπος έχει κάτι που κανένα άλλο ζώο δεν έχει.
Σας δίνω τρεις επιλογές για το τι μπορεί να είναι αυτό:
α) Ψυχή
β) Μεγαλύτερους όρχεις
γ) Πολιτισμό
Όσοι απαντήσατε το α: Εφόσον το πιστεύετε δεν μπορώ να πω κάτι για να σας αλλάξω γνώμη.
Όσοι απαντήσατε (κυρίως άντρες) το β κάνετε λάθος. Το ζώο με τους μεγαλύτερους όρχεις (αναλογικά με το σώμα του και το βάρος του) είναι οι μπονόμπο.
Αλλά μπορείτε να παρηγορηθείτε με το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι το ζώο με το μεγαλύτερο πέος (πάντα αναλογικά με το σώμα του). Ακόμα είναι το ζώο και με τα μεγαλύτερα στήθη (συνήθως όχι στο ίδιο άτομο).
~~
Η τρίτη επιλογή είναι η σωστή.
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που έχει πολιτισμό.
Και όταν λέμε πολιτισμό εννοούμε τη διαδικασία μάθησης μέσω της ανταλλαγής γνώσης –ιστορικής και αφηρημένης.
Ο πολιτισμός δεν ταυτίζεται με την επινόηση της γραφής, αλλά σίγουρα είναι αδύνατος χωρίς τη γλώσσα (χωρίς να εξαιρούμε την νοηματική).
Όπως έχουμε γράψει και σε παλιότερο κείμενο η σκέψη και η γλώσσα είναι σαν τις δύο όψεις ενός χαρτιού. Χάρη σε αυτές ο άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει και να μεταδώσει πληροφορίες που δεν σχετίζονται μόνο με το παρόν ή με τα υπαρκτά αντικείμενα.
Και τα πουλιά μπορούν να δώσουν το σήμα του «κινδύνου», αλλά δεν μπορούν να πουν: «Τον παππού μου τον έφαγε μια γάτα». Γι’ αυτό λέμε ότι ο άνθρωπος είναι ο μόνος που έχει επίγνωση της ιστορικής συνέχειας.
Και τα πουλιά μπορούν να δώσουν το σήμα «φαΐ», αλλά δεν μπορούν να πουν-σκεφτούν: «Αν φυτέψουμε αυτούς τους σπόρους τώρα, το καλοκαίρι θα έχουμε σιτάρι».
Ή «Τσιγαρίζουμε το κρεμμύδι και μετά ρίχνουμε το κοτόπουλο».
Πολλά πουλιά πεθαίνουν στην αιχμαλωσία, αλλά κανένα δεν έγραψε δοκίμια «Περί Ελευθερίας».
~~
Οι άνθρωποι μεταδίδουν τις γνώσεις τους και τον πολιτισμό τους μέσω των μιμιδίων.
Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική «μίμησις», αλλά αντί για το “mimeme” ο Ντόκινς προτίμησε τον όρο “meme”, επειδή ηχούσε σαν (και θύμιζε) τη λέξη gene (γονίδιο).
Τα μιμίδια, σύμφωνα με τον Ντόκινς πάντα, είναι οι μικρότερες μονάδες πολιτισμού. Και είναι πετυχημένες ως οντότητες όταν αναπαράγονται εύκολα, αντέχουν στο χρόνο και ευνοούν αυτόν που τις μεταφέρει.
Ένα καλό παράδειγμα πετυχημένου μιμιδίου είναι η αρχική μελωδική φράση από την Πέμπτη Συμφωνία του Μπετόβεν (αυτό το περίφημο Ντα-ντα-ντα_ντα!). Ή -αν προτιμάτε τη ροκ μουσική- το ριφ από το “Satisfaction” των Rolling Stones.
Αρκεί να το ακούσεις μια φορά και το θυμάσαι για πάντα.
Φυσικά το μιμίδιο της Πέμπτης είναι πιο πετυχημένο από το ριφ του Κιθ Ρίτσαρντς, για τον απλό λόγο ότι έχει επιβιώσει 200 χρόνια.
Πώς ευνοούν τα μιμίδια αυτόν που τα παίρνει και τα μεταφέρει; Αν είσαι μουσικός και δανειστείς λίγη από τη μεγαλοφυΐα του Μπετόβεν σε καλό σίγουρα θα σου βγει.
Επιτυχημένα μιμίδια είναι οι λαϊκές ρήσεις και τα αποφθέγματα των σοφών. Επιτυχημένο μιμίδιο μπορεί να είναι και ένα σύνθημα σε τοίχο, (όπως το περίφημο «Απαγορεύεται το απαγορεύειν» του Μάη του ’68).
Επιτυχήμενα μιμίδια είναι φράσεις συγγραφέων και περσόνες ηθοποιών (για παράδειγμα ο Σαρλό του Τσάπλιν).
~~
Όμως η θεωρία των μιμιδίων δεν εξαντλείται στην τέχνη, γιατί ο άνθρωπος χρειάζεται και τον άρτο.
Επιτυχημένο μιμίδιο είναι ο φόβος της Κόλασης. Δεν ευνοεί αυτόν που φοβάται, αλλά αυτόν που μεταδίδει το συγκεκριμένο φόβο -γι’ αυτό και συντηρείται από τότε που υπάρχουν θρησκείες.
Συνδυασμός επιτυχημένων μιμιδίων είναι ο συμπεριφορικός νεοτενισμός των γυναικών: Αφού οι άντρες προτιμούν τις νεότερες για να αναπαραχθούν (αυτό είναι βιολογικά καθορισμένο για τον απλό λόγο ότι μια νέα γυναίκα θα κάνει περισσότερα και πιο υγιή παιδιά) οι γυναίκες έμαθαν να συμπεριφέρονται σαν -και να φαίνονται- νεότερες.
Μιμίδιο είναι η αποτρίχωση, μιμίδιο είναι τα ροζ-παλ χρώματα. Μιμίδια δημιουργεί η μόδα κι έπειτα όλοι οι άντρες αφήνουν μούσι.
Πετυχημένο μιμίδιο είναι η περίφημη εξίσωση του Αλβέρτου: «E=mc²». Ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν (πόσο μάλλον καταλαβαίνουν) ολόκληρη τη θεωρία της σχετικότητας, αλλά είναι αδύνατον να ξεχάσεις αυτό το μιμίδιο.
Όμως αυτό το μιμίδιο, συνειρμικά, μας φέρνει στο νου ένα από τα χειρότερα δεινά της ανθρωπότητας: Την ατομική ενέργεια (και τη Χιροσίμα, το Ναγκασάκι, το Τσερνομπίλ και τη Φουκοσίμα).
Σε αυτό το σημείο θα έπρεπε ο Ντόκινς να δώσει περισσότερες εξηγήσεις. Πώς μπορεί ένα τόσο επιβλαβές μιμίδιο να είναι επιτυχημένο; (Αν και, όπως είδαμε, η «Κόλαση» είναι επιτυχημένη επειδή είναι χρήσιμη σε κάποιους).
~~
Προχωρώντας αυτή τη σκέψη: Οι άνθρωποι αναπαράγουν κάποια καταστροφικά μιμίδια.
Δε μαθαίνουν μόνο τις μελωδίες του Μπετόβεν, αλλά και την εξέλιξη των οπλικών συστημάτων. Δε μαθαίνουν μόνο για την αλληλεγγύη, αλλά και για την ολοκληρωτική καταστροφή λαών (οικονομική, στρατιωτική ή όποιου άλλου είδους) προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα.
Τι κερδίζει ένας άνθρωπος (ένας δισεκατομμυριούχος για παράδειγμα) με τις γενοκτονίες και την κλιματική καταστροφή;
Μια απάντηση είναι ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται επιστημονικά και διανοητικά πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι ηθικά-φυσικά. Είναι, ουσιαστικά, ένα τέρας της φύσης, με τεράστιο πέος και τεράστιο εγκέφαλο. Γαμάει ό,τι βρει μπροστά του μην μπορώντας να καταλάβει ότι ουσιαστικά γαμάει τον εαυτό του.
Κι αυτό επειδή η προσωπική του ταυτότητα (αυτό το περίφημο «εγώ»), λόγω της ταχύτητας εξέλιξης, φαντάζει πιο σημαντική από οτιδήποτε άλλο.
~~
Ο άνθρωπος έμαθε να ζει για τον εαυτό του και του δημιουργήθηκε η σύγχυση ότι θα είναι αιώνιος κυρίαρχος του πλανήτη.
Σ’ αυτό βοήθησαν οι μονοθεϊστικές θρησκείες που του δίνουν το ρόλο του περιούσιου ζώου και η έπαρση της επιστήμης που τον κάνουν να νομίζει ότι ελέγχει τα πάντα –ενώ στην ουσία, δεν μπορεί να ελέγξει ούτε το άτομο του.
Αλλά μια μικρή υπενθύμιση της γήινης ιστορίας δεν κάνει κακό.
Οι δεινόσαυροι κυριάρχησαν για 200 εκατομμύρια χρόνια.
Ο άνθρωπος, ακόμα και αν τον πιάσουμε από την αρχή της ύπαρξης του, μετράει ένα, το πολύ δύο εκατομμύρια χρόνια.
Ο Homo Sapiens (εμείς) υπάρχει 40-100 χιλιάδες χρόνια.
Ο Homo Sapiens Sapiens (ναι, αυτός που ξέρει να παίζει μπιλιάρδο και να φτιάχνει πόλεις) υπάρχει δέκα χιλιάδες χρόνια.
Μπορείτε να φανταστείτε τον άνθρωπο τη χρονολογία 1.502.012 μ.Χ.;
Ίσως να μπορείτε αν έχετε καρπερή φαντασία.
Αλλά ο άνθρωπος το 150.002.012 μ.Χ.;
Πώς θα είναι μετά από εκατόν πενήντα εκατομμύρια χρόνια;
Αν συνεχίσει με τον ίδιο τρόπο, ξέρω την απάντηση: Εξαφανισμένος.
~~
Τελειώνοντας αυτό το κείμενο ας πούμε ότι οι αισιόδοξοι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας (όπως ο Κλαρκ, ο Ασίμοφ, ο Μπράντμπουρι) υποστηρίζουν ότι ο μόνος τρόπος να επιβιώσουμε είναι να μεταναστεύσουμε σε άλλους πλανήτες.
Μη σας φαίνεται γελοίο, έτσι κοροϊδεύανε κάποτε και τον Γαλιλαίο.
Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος θα απωλέσει το σώμα του προκειμένου να επιβιώσει και θα ζει ψηφιακά (κάτι το οποίο σχεδόν έχει γίνει).
Αλλά ο Γελωτοποιός, που είναι πάντα πολύ μπροστά από την εποχή του, έχει μια καλύτερη λύση: Τη φωτοσύνθεση!
Γονιδιακά μεταλλαγμένοι άνθρωποι, οι οποίοι θα παίρνουν όλη την ενέργεια που χρειάζονται από τον ήλιο, θα ρουφάνε διοξείδιο του άνθρακα και θα εκπνέουν οξυγόνο και –το κυριότερο- δε θα πηγαίνουν στην τουαλέτα!
Αλλά αυτή είναι μια ιδέα της οποίας την αναγκαιότητα θα κατανοήσουν τα εγγόνια μας –αν προλάβουν να υπάρξουν, βεβαίως.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Διαβάστε κι αυτό το κείμενο για τα μιμίδια (ή μήπως μνημίδια;)
