Μούφες, πεποιθήσεις, προπαγάνδα και… ο «Μπαμπινιώτης»

Εν αρχή ην ο Λόγος και το Χάος.

Και ο Θεός είπε: Γεννηθήτω φως… (>>fast forward) Και ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο. (>>fast forward) Και το φίδι είπε στην Εύα: «καθ’ ην ημέραν φάγητε απ’ αυτού, θέλουσιν ανοιχθή οι οφθαλμοί σας, και θέλετε είσθαι ως θεοί». (>>fast forward) Και οι Πρωτόπλαστοι εξοριστήκανε από τον Παράδεισο (Pause).

Έτσι ξεκινάει η ιστορία της ανθρωπότητας: Με μια απάτη.

Η ερώτηση στο στόμα ενός πεντάχρονου είναι: Γιατί η Εύα πίστεψε τον Εωσφόρο και έφαγε το μήλο; Και τι είχε να κερδίσει ο Εωσφόρος εξαπατώντας την Εύα;

Ας απαντήσουμε στο μικρό μας φίλο ξεκινώντας από το δεύτερο σκέλος.

Ο Εωσφόρος ήταν σαν ένα πολιτικό κόμμα. Και όπως είπε ο Βέμπερ, μόνος στόχος κάθε κόμματος είναι να κατακτήσει την εξουσία.

Μπορεί όσο την κατέχουν να κάνουν και ωραία πράγματα (σπάνιο όσο οι περιπτώσεις του Μπάροουζ και του Σιδηρόπουλου), αλλά χωρίς αυτήν παθαίνουν σύνδρομο στέρησης. Και προκειμένου να εξασφαλίσουν τη δόση τους κάνουν ό,τι μπορούν.

Τα κόμματα είναι τζάνκια της εξουσίας.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό των κομμάτων είναι ότι έχουν κάποιες αρχές, μια ιδεολογία, ένα δόγμα. Δεν έχει σημασία κατά πόσο είναι πιστά στις αρχές τους ή αν κάθε τόσο τις τροποποιούν. Οι αρχές υπάρχουν ή φαίνεται ότι υπάρχουν. Ακόμα και το κόμμα των αναρχικών έχει κάποιες αρχές, ένα δόγμα.

Κόμμα χωρίς δόγμα είναι σχήμα του λόγου οξύμωρο.

Για να πάρει την εξουσία –ή μέρος της- κάθε κόμμα μπορεί να χρησιμοποιήσει διάφορες μεθόδους, αλλά η πιο συνηθισμένη (για όλα τα κόμματα) είναι η προπαγάνδα.

Και προτού αρχίσετε να διαρρηγνύετε τα ιμάτια σας ας δούμε στο λεξικό τι σημαίνει η λέξη “προπαγάνδα”.

«Προπαγάνδα: (η) ουσ. [<λατιν. φρ. de propaganda fide = για τη διάδοση της πίστης] συστηματική προσπάθεια για διάδοση ιδεών, αρχών, δογμάτων.»

Η προπαγάνδα ως έννοια έχει πλέον αποκτήσει αρνητικό περιεχόμενο. Προπαγάνδα κάνουν μόνο οι «κακοί», οι «άλλοι», αυτοί που προσπαθούν να εξαπατήσουν με τα ψέματα τους. Ενώ «εμείς», οι «καλοί», προσπαθούμε να δείξουμε στους ανθρώπους την αλήθεια.

Η προπαγάνδα όμως, όπως είδαμε, δεν έχει σχέση με το περιεχόμενο των ιδεών -που διαδίδονται συστηματικά.

Κάθε κόμμα προπαγανδίζει τη δικιά του άποψη της αλήθειας, της αλήθειας που ουσιαστικά δεν υπάρχει.

Το να υποστηρίζεις ότι η δική σου πολιτική αλήθεια είναι η μόνη αλήθεια, δε διαφέρει καθόλου απ’ το να λες ότι ο δικός σου Θεός είναι ο αληθινός. Ουσιαστικά είναι ένα ψέμα –ή τουλάχιστον ανακρίβεια.

«Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», έλεγε ο Πρωταγόρας.

«Δεν υπάρχει καλό και κακό», έλεγε ο Νίτσε, «αλλά ο άνθρωπος τα κάνει τέτοια».

Δεν υπάρχει καλή και κακή προπαγάνδα, ο άνθρωπος την πιστεύει ως τέτοια, ανάλογα αν συμφωνεί ή όχι με τις υπόλοιπες πεποιθήσεις του.

Φανταστείτε ένα κόμμα χωρίς δόγμα, χωρίς αρχές, χωρίς ιδεολογία, χωρίς τοποθέτηση. Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί γιατί τα κόμματα απαρτίζονται από ανθρώπους και ψηφίζονται από ανθρώπους.

Και λυπάμαι αν θα σας στεναχωρήσω αλλά πρέπει να σας το πω:

Οι άνθρωποι είναι τζάνκια των πεποιθήσεων.

Ο άνθρωπος πρέπει να πιστεύει σε κάτι για να συνεχίζει να ζει, ακόμα κι αν αυτό το κάτι είναι η πίστη ότι καμία πίστη δεν έχει αξία. Ακόμα και ο μηδενισμός είναι –ισμός, είναι μια πεποίθηση.

Αυτό μας φέρνει στο πρώτο σκέλος της ερώτησης του πεντάχρονου: Γιατί η Εύα πίστεψε το φίδι; (Ξεχάστε τα σεξιστικά στερεότυπα και τις φροϋδικές ερμηνείες).

Πριν μερικές μέρες αναρτήθηκε στο μπλοκ του Γελωτοποιού ένα σατιρικό κείμενο για μια υποθετική τηλεοπτική συνέντευξη του Μπαμπινιώτη. (Παρέμβαση Μπαμπινιώτη για την κατάληψη της «βίλα Αμαλίας» – http://sanejoker.blogspot.gr/2013/01/blog-post_14.html).

Και ενώ είναι εξωφρενικά εξωπραγματικό (ο ακαδημαϊκός και πρώην υπουργός να λέει στον αέρα «και ο κώλος της μαϊμούς είναι πράσινος» ή «Όλοι το ξέρουν, κύριε Τσίμα, ότι είσαστε ρουφιάνοι») πολλοί το πίστεψαν ως αληθινό.

Όχι οι συνδαιτυμόνες του Συμποσίου του Γελωτοποιού (ήτοι οι φίλοι με τους οποίους αμπελοφιλοσοφούμε στο μπλοκ), γιατί εκείνοι είχαν επίγνωση του πλαισίου αναφοράς, αλλά πολλοί από εκείνους που το διάβασαν σε άλλα μπλοκ ή το έλαβαν ως email.

Γιατί συνέβη αυτό;

Την απάντηση –ή τουλάχιστον μια πιθανή απάντηση- μου την έδωσε ένας σχολιαστής: «Ήθελα να πιστέψω ότι είχε συμβεί αληθινά. Ότι κάποιος αναγνωρισμένος [sic] θα έλεγε έξω από τα δόντια όλα αυτά που θέλουμε να τους πούμε κι εμείς.»

Αυτό ακριβώς έπαθε και η Εύα: Ήθελε να πιστέψει ότι θα γινόταν θεός.

Επιπλέον: «nihil volitum quin praecognitum». Δε επιθυμούμε κάτι αν δεν το γνωρίζουμε από πριν.

Η καινούρια πεποίθηση πρέπει να συμφωνεί με τις υπόλοιπες πεποιθήσεις μας.

Αν πιστεύουμε ότι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι (δεν το σχολιάζω αυτό), τότε θα δεχτούμε άκριτα οποιαδήποτε νέα πληροφορία σχετικά με τη διαφθορά τους: Ο Βενιζέλος έχει ένα εκατομμύριο δολάρια σε off shore εταιρία των νήσων Κάιμαν. Θα το πιστεύατε;

Και θα δεχόσασταν με την ίδια ευκολία την είδηση ότι ο Μανώλης Γλέζος έχει ένα εκατομμύριο σε off shore;

Οι πρότερες πεποιθήσεις ευνοούν τη δημιουργία νέων και σχετικών.

Ο πανικός που δημιουργήθηκε από τις ραδιοφωνικές φάρσες των Ουέλς και Νοξ («Οι Αρειανοί του Όρσον Ουέλς – Η πιο «επιτυχημένη» φάρσα στην ιστορία των ΜΜΕ» http://sanejoker.blogspot.gr/2013/01/blog-post_1240.html   και  «Εξοργισμένοι άνεργοι καταστρέφουν το κοινοβούλιο – ραδιοφωνικό τρολάρισμα εν έτει 1926» http://sanejoker.blogspot.gr/2013/01/blog-post_23.html) στηριζόταν στις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις, όπως ότι οι Κόκκινοι θέλουν να καταστρέψουν την ειδυλλιακή ζωή των Άγγλων ή ότι υπάρχουν Αρειανοί και ότι ο υπουργός εσωτερικών (με τη φωνή του Ρούζβελτ) ποτέ δε θα έλεγε ψέματα.

 

Τεράστιο, φυσικά, ρόλο παίζει και η εγκυρότητα του μέσου, η οποία είναι μία ακόμα πεποίθηση: «Το BBCκαι το CBS είναι έγκυροι σταθμοί, δεν μπορεί να μεταδίδουν μια ψευδή είδηση».

Το πόσο παραπλανητική μπορεί να είναι μια τέτοια πεποίθηση φαίνεται από το ρόλο που παίζουν τα mediaστη διαμόρφωση της δημόσιας γνώμης. Όπως είπε και ο «Μπαμπινιώτης», τα ΜΜΕ είναι τόσο αμερόληπτα όσο πράσινος είναι ο κώλος της μαϊμούς.

Και αυτό δεν είναι μια πεποίθηση του Γελωτοποιού, αλλά φυσιολογική απόρροια του status των ΜΜΕ.

Τηλεοπτικό σταθμό, για παράδειγμα, μπορούν να έχουν μόνο όσοι «κατέχουν». Όσοι κατέχουν πλούτο, πολιτικές γνωριμίες και διασυνδέσεις. Ο ιδιοκτήτης του σταθμού πρέπει να προστατέψει τον πλούτο του και τις γνωριμίες του.

Πως μπορεί, λοιπόν, να είναι αμερόληπτος αφού εκ των πραγμάτων βρίσκεται στην κορυφή της μεροληψίας –εκείνο το περίφημο 1%.

(Από αυτή την απλή σκέψη μπορούμε να οδηγηθούμε στον ακόλουθο αφορισμό: Ηλίθιος δεν είναι ο κάθε Τσίμας ή Πρετεντέρης. Ηλίθιος είναι όποιος περιμένει οτιδήποτε άλλο από αυτούς.)

Όμως η συνέντευξη του «Μπαμπινιώτη» δε βγήκε στην τηλεόραση ούτε δημοσιεύτηκε σε έγκριτη εφημερίδα, παρά μονάχα σε περιφερειακά μπλοκ ή στάλθηκε με προσωπικά ηλεκτρονικά μηνύματα. Γιατί έγινε πιστευτή;

Ας πούμε πρώτα ότι η σημαντικότερη διαφορά ανάμεσα στα «παλαιά μέσα» και στο διαδίκτυο είναι η δημοκρατικότητα του νέου μέσου.

Για να πάρεις μέρος στη διακίνηση ιδεών και ειδήσεων μέσω ίντερνετ το μόνο που χρειάζεσαι είναι ένας υπολογιστής.

Αυτή ακριβώς τη δημοκρατικότητα προσπαθούν να αφανίσουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα τύπου Κίνας με απροκάλυπτες παρεμβάσεις (για την «ασφάλεια του καθεστώτος») και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της δυτικής «ΤΙΝΑ» (There Is No Alternative) με υποχθόνιες παρεμβάσεις -που συνήθως έχουν να κάνουν με την «ασφάλεια των πολιτών».

Αλλά και η δημοκρατικότητα του ίντερνετ ενέχει παγίδες.

Εξαιτίας του όγκου των πληροφοριών και της έλλειψης φιλτραρίσματος (ή λογοκρισίας) καθημερινά δεχόμαστε πολλά μεγαμπάιτ δεδομένων. Δεν προλαβαίνουμε καν να τα αφομοιώσουμε, πόσο μάλλον να τα επεξεργαστούμε και να τα διασταυρώσουμε.

Επιπλέον επειδή πιστεύουμε –όχι αδίκως όπως είδαμε- ότι ο Θεός-TV μας κρύβει πράγματα, μια εξωφρενική είδηση που έρχεται από τον Εωσφόρο-Ίντερνετ μπορεί να γίνει πιστευτή χωρίς να χρειάζεται διασταύρωση.

Κάτι ανατρεπτικό (όπως η «συνέντευξη Μπαμπινιώτη») ποτέ δε θα αναφερόταν στα κανάλια και τις εφημερίδες, έτσι δεν είναι;

Ένα τελευταίο ερώτημα είναι γιατί ο Γελωτοποιός ή κάθε «γελωτοποιός» θέλει να γίνει «Εωσφόρος».

Η αλήθεια είναι ότι ο Γελωτοποιός έγραψε το κείμενο του «αριστεριστή Μπαμπινιώτη» για την προσωπική του απόλαυση, χωρίς να περιμένει ότι θα γίνει η «τρολιά της βδομάδας».

Πριν μερικούς μήνες είχε επιχειρήσει μια «παραχάραξη της αλήθειας» όταν δημοσίευσε ένα κάλπικο κείμενο σχετικά με τα αντιδεοντολογικά ψυχολογικά πειράματα κάποιου δρ. Τζόνσον.

(«Κατασκευάζοντας μια είδηση: Τα αντιδεοντολογικά πειράματα του Τζόνσον» – http://sanejoker.blogspot.gr/2012/08/blog-post_19.html )

Όμως αυτό δεν έτυχε της ίδιας διασποράς και αποδοχής, για τον απλό λόγο ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται για τα συμπεράσματα ενός υποθετικού καθηγητή ψυχολογίας, στην Αμερική, τη δεκαετία του εξήντα.

Γιατί έκανε, όμως, εκείνη την εωσφορική προσπάθεια; Ο λόγος είναι πολύ απλός: Για να παίξει.

Ο Γελωτοποιός, ως μπλόγκερ, ως συγγραφέας, ως άνθρωπος, είναι homo ludens.

Και η τέχνη είναι ένα παιχνίδι -αν και μπορεί να γίνει όπλο.

—Αφορμή για αυτό το κείμενο ήταν η διαδικτυακή συζήτηση με τον Ι. του MoufBusters, ένα μπλοκ (http://moufbusters.blogspot.gr) που κυνηγάει τις μούφες του διαδικτύου.

Προσοχή, λοιπόν, στις μούφες που μας ταΐζουν και στις πεποιθήσεις που σεργιανάνε στα πατώματα των σιωπηλών θαλασσών του νου μας.

Ο εχθρός της αλήθειας δεν είναι το ψέμα, είναι η πεποίθηση…

Άσε που η «αλήθεια» είναι μόνο μια λέξη.

Όπως είπε και ο Βίτγκενσταϊν: «Η γλώσσα αποκτά σημασία όχι λόγω της ικανότητας της να αποκαλύπτει, να επισημαίνει ή να περιγράφει νοητικές καταστάσεις, αλλά λόγω της λειτουργίας της στην κοινωνική αλληλεπίδραση.»

Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω.

Αμήν.