“If you know your history, then you would know where you ‘re coming from”
Bob Marley
~
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που έχει αίσθηση της ιστορικής συνέχειας.
Η Ιστορία είναι μνήμη. Η μνήμη είναι αυτή που μας δίνει ταυτότητα.
Ένας άνθρωπος χωρίς μνήμη (όπως στις περιπτώσεις που αναφέρει ο νευρολόγος Όλιβερ Σακς) δεν γνωρίζει ποιος είναι.
~
Αντίστοιχα δεν μπορεί να υπάρξει ένα έθνος χωρίς ιστορία, αφού έθνος είναι ένα σύνολο ανθρώπων που συνδέονται μέσω της Ιστορίας, του πολιτισμού (λαϊκή τέχνη και παραδόσεις, ήθη και έθιμα), της γλώσσας, συχνά και της θρησκείας.
Τα έθνη υπάρχουν μέσα στο χρόνο, ο χώρος (τα σύνορα) δεν έχουν μεγάλη σημασία γι’ αυτά.
~~{}~~
Το Ιουδαϊκό έθνος επιβίωσε για χιλιάδες χρόνια, πολύ πριν κατασκευαστεί το κράτος του Ισραήλ.
Οι Έλληνες συνέχισαν να είναι Έλληνες ακόμα και όταν ήταν υπήκοοι του Σουλτάνου ή του Καίσαρα.
Οι Ιρλανδοί δεν απώλεσαν την εθνική τους ταυτότητα εξαιτίας της Βρετανικής κατοχής (παρότι ξέχασαν τη γλώσσα τους).
Κάθε έθνος υπάρχει όσο έχει μνήμη.
~~{}~~
Όμως κράτη χωρίς ιστορία μπορούν να υπάρξουν, αφού το “κράτος” είναι ένα τεχνητό μόρφωμα, το οποίο δημιουργείται ή καταστρέφεται συγκυριακά και πολιτικά.
Το κράτος είναι ένα “πολιτικά οργανωμένο σύνολο ανθρώπων, ανεξάρτητα από θρησκεία, γλώσσα, εθνικότητα ή Ιστορία, που είναι εγκαταστημένο σε μια καθορισμένη εδαφική έκταση και διοικείται από κυβέρνηση”.
~
Μέχρι πριν είκοσι χρόνια υπήρχε ένα κράτος που ονομαζόταν Γιουγκοσλαβία (ίσως να το θυμάστε οι παλαιότεροι, αλλά σε εκατό χρόνια θα είναι μόνο μια αναφορά στα βιβλία ιστορίας, όπως η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία). Από τη διάλυση του προέκυψαν 6 ανεξάρτητα κράτη.
Συχνά ένα κράτος εφευρίσκει την ιστορία του (παραφράζοντας τον Βολταίρο: “Αν δεν υπάρχει Ιστορία πρέπει να την εφεύρουμε”) για να προσδώσει μια επίφαση συνέχειας στην ύπαρξη του.
Το κράτος των Σκοπίων, για παράδειγμα, έπρεπε να εφεύρει μια Ιστορία. Η πιο εύκαιρη (χωρικά, αν και όχι λογικά) ήταν εκείνη της Αρχαίας Μακεδονίας.
Έτσι το κράτος τους προσπαθεί να αποκτήσει και εθνική ταυτότητα (Μακεδονική), επενδύοντας τα πάντα στον εθνικό τους μύθο.
~~{}~~
Ίσως επειδή ασχολούμαι με το λόγο, θεωρώ τη γλώσσα ως το σημαντικότερο “φορέα μνήμης”.
Πριν αρκετά χρόνια είχα βρεθεί στο αρχαιολογικό μουσείου του Καΐρου. Βγήκα συγκλονισμένος από την Αίθουσα του Χρυσού, όπου φυλάσσονται τα ευρήματα από τον τάφο του Τουταγχαμών.
Όμως λίγο παρακάτω είδα κάτι που με συγκίνησε που με έκανε να θυμηθώ, αφού η μνήμη συνδέεται με το συναίσθημα (διαβάστε για τη λειτουργία της μνήμης στο παλιότερο κείμενο “Και ο Πραξιτέλης κάποτε ήταν παιδί”).
Ήταν μια στήλη, από την ελληνιστική περίοδο πιθανότατα, γραμμένη στα ελληνικά.
Στάθηκα και ξεκίνησα να διαβάζω, μεγαλόφωνα. Καταλάβαινα τι έλεγε, παρότι είχε γραφτεί πριν δύο χιλιάδες (και κάτι) χρόνια.
Η στήλη ήταν γραμμένη στη γλώσσα που μου δόθηκε, μαζί με το φτωχικό σπίτι στις αμμουδιές του Ομήρου.
Αυτήν την ιστορική συνέχεια εκφράζει και ο Αλεξανδρινός ποιητής, με στίχους σχεδόν ιερούς, κάνοντας τις “ανταποκρίσεις” του από τους αιώνες.
~~{}~~
Ως άνθρωπος που προσπαθεί να αποτινάξει τις πεποιθήσεις του, είμαι δύσπιστος και με την ιερότητα.
Αλλά κάποιες φορές αδυνατώ να της ξεφύγω, με κατακλύζει.
Κάτι τέτοιο, κάτι που θα μπορούσα να περιγράψω ως “αίσθηση της ιερότητας”, ένιωσα στην Επίδαυρο και στην Αρχαία Ολυμπία.
Κάτι παρόμοιο αισθάνομαι και με τις αποκαλύψεις της Αμφίπολης.
~~{}~~
Οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης, και ό,τι άλλο φανερωθεί, είναι μια ανακάλυψη με πανανθρώπινη σημασία. Δεν αφορά μόνο σε όσους μιλούν την ελληνική γλώσσα ούτε σε όσους κατοικούν στον ελλαδικό χώρο.
Είναι μέρος της παγκόσμιας μνήμης, είναι κομμάτι της ανθρωπότητας.
Αυτή η σταδιακή και αγωνιώδης αποκάλυψη μοιάζει, νευρολογικά, σαν την αποκατάσταση ενός ασθενή με ληθαργική εγκεφαλίτιδα (ας θυμηθούμε τα “Ξυπνήματα” του Όλιβερ Σακς -και τον Ρόμπιν Γουίλιαμς στο ρόλο του νευρολόγου, στην ομώνυμη ταινία).
Σαν κάποιος άνθρωπος να ανακαλύπτει θραύσματα της μνήμης του, σαν να θυμάται πράγματα που είχε ξεχάσει, με όλη τη συγκίνηση που συνδέεται με την μνήμη.
Είναι λες και οι Καρυάτιδες αναδύθηκαν από το υποσυνείδητο της ανθρωπότητας.
Και θα τις μνημονεύει μέχρι να σταματήσει να υπάρχει.
