“Εγώ απαιτώ να ζήσω στα γεμάτα την αντίφαση της εποχής μου, που μπορεί έναν σαρκασμό να τον κάνει προϋπόθεση της αλήθειας”
Ρολάν Μπαρτ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ο Ρολάν Μπαρτ (πολύ πριν απ’ τον σταρ της σημειολογίας, τον Ουμπέρτο Έκο), είχε ασχοληθεί με τις Μυθολογίες της σύγχρονης εποχής.
“Σκοπός των μύθων είναι ν’ ακινητοποιούν τον κόσμο”, γράφει ο Γάλλος διανοητής.
Η ύψιστη μυθολογία της εποχής μας είναι εκείνη των Αγορών. Αυτή η Μυθολογία ταυτίζεται με το Τέλος της Ιστορίας.
Λέει ο μύθος:
“Δεν μπορεί να υπάρξει τίποτα άλλο απ’ την Παντοκρατορία των Αγορών.
Η Παντοκρατορία των Αγορών είναι το μόνο που μπορεί να υπάρξει πλέον.”
~~
Το Τέλος της Ιστορίας συνοδεύεται πάντα από έναν άλλο μύθο: Την Κακή Φύση του Ανθρώπου.
Η βασική αντίρρηση για κάθε κίνηση που δεν αποδέχεται το Τέλος της Ιστορίας είναι ότι αυτά τα μοντέλα (τα ουτοπικά) θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μόνο αν οι άνθρωποι ήταν τέλειοι.
“Όμως ο Άνθρωπος είναι διεφθαρμένος από τη φύση του”, λένε οι Μυθολόγοι των Αγορών.
~~
Αυτή η Ψευδο-Φύση είναι πέρα για πέρα μια απαγόρευση στον άνθρωπο να εφευρίσκει τον εαυτό του.
Αυτή η Ψευδο-Φύση, που μέσα της μας εγκλωβίζουν με τη Μυθολογία τους, είναι μια Χρήση.
Αυτή τη Χρήση οι άνθρωποι μπορούν να την πάρουν στα χέρια τους και να τη μεταμορφώσουν, να της δώσουν νέο όνομα.
~~{}~~
Στη Μυθολογία των Αγορών οι νεοφιλελεύθεροι κανόνες παρουσιάζονται ως νόμοι. Σαν έκδηλοι νόμοι μιας φυσικής τάξης.
Τους νόμους δεν τους έχει δώσει ο θεός, μα ένα άλλο αδυσώπητο τέρας, η Φύση.
Ο άνθρωπος είναι ανήμπορος κι ανεύθυνος μέσα σ’ αυτή τη Μυθολογία.
~~
Επιχειρήματα δεν έχουν. Ο Μύθος τους είναι αποπολιτικοποιημένος λόγος που, όπως η θρησκεία, βασίζεται στο αυταπόδεικτο των κανόνων και στη ταυτολογία.
“Είναι έτσι επειδή είναι έτσι.”
“Ο άνθρωπος είναι διεφθαρμένος, επειδή είναι διεφθαρμένος.”
~~
Η Μυθολογία των Αγορών δεν δίνει εξηγήσεις.
Είναι η Εξήγηση.
Η Μυθολογία των Αγορών δεν αφήνει να γίνουν ερωτήσεις.
Είναι η Απάντηση.
Όποιος την αμφισβητεί είναι ιερόσυλος ή φαύλος ή λαϊκιστής.
Η Μυθολογία των Αγορών είναι η Νέα Παγκόσμια Θρησκεία.
Οι ιερείς και οι ιέρειες της μιλούν αποφθεγματικά, χωρίς να διαλέγονται.
“There is no such thing as society”, λέει η Μάγκυ.
~~{}~~
Η Μυθολογία των Αγορών επενδύει στο Αναλοίωτο, όπως κάποτε έκανε η θρησκεία, η βασιλεία, η φεουδαρχία.
“Τίποτα δεν αλλάζει. There is no alternative. Κάθε προσπάθεια του ανθρώπου ενάντια στις Αγορές είναι μάταιη, γιατί η Ιστορία έχει τελειώσει.”
~~{}~~
Η Μυθολογία της Εξέλιξης επενδύει στην αναπόφευκτη αλλαγή:
“Η Ιστορία εξελίσσεται διαρκώς, όχι αυτόματα, αλλά ως αποκύημα της ανθρώπινης δράσης και σκέψης.”
“Ο Άνθρωπος είναι η Ιστορία.”
Όμως κι αυτή είναι μια Μυθολογία.
~~{}~~
Η Συντήρηση ενάντια στην Εξέλιξη.
Πρόκειται για τη σύγκρουση δύο συστημάτων, δύο Μυθολογιών. Τελική λύση δεν μπορεί να υπάρξει, παρά μόνο αν αφανιστεί ο άνθρωπος.
Μόνη βεβαιότητα είναι ότι ο άνθρωπος θα εφευρίσκει Μυθολογίες. Γιατί μόνο έτσι μπορεί να κατανοήσει, να δικαιολογήσει, να εκλογικεύσει, να κοινωνικοποιηθεί.
~~
Ακόμα κι η άρνηση κάθε Μυθολογίας είναι μια νέα Μυθολογία.
Η άρνηση κάθε Σύμβασης είναι μια νέα Σύμβαση.
Ο Ρολάν Μπαρτ υποστηρίζει ότι μόνο η τέχνη μπορεί ν’ ανατρέψει τις συμβάσεις, να καταρρίψει τις Μυθολογίες.
Και δεν μπορώ να καταλάβω αν ο στίχος του Έλιοτ καταρρίπτει ή ενισχύει τον ισχυρισμό του:
“Go, go, go, said the bird: human kind
Cannot bear very much reality”.
Ίσως αυτός να είναι ο σαρκασμός που γίνεται προϋπόθεση της αλήθειας.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Αυτό το κείμενο γράφτηκε με τη συνδρομή του Ρολάν Μπαρτ, “Μυθολογίες – Μάθημα”, εκδόσεις ΡΑΠΠΑ, 1979, μτφ Χατζηδήμου – Ράλλη
Ο στίχος του Έλιοτ πρόερχεται από τα Τέσσερα Κουαρτέτα, Burnt Norton, 1935
