Lena gets her son ready for school
She says, “On these streets, Charles
You’ve got to understand the rules
If an officer stops you, promise me you’ll always be polite
And that you’ll never ever run away
Promise Mama you’ll keep your hands in sight”
Bruce Springsteen, American Skin
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Είναι η 3η Φλεβάρη του 1999.
Ένα Ford Taurus προχωράει αργά στο νότιο Μπρονξ, σε μία από τις πιο υποβαθμισμένες και κακόφημες συνοικίες της Νέας Υόρκης. Μέσα στο αυτοκίνητο βρίσκονται τέσσερις λευκοί άντρες με πολιτικά ρούχα, αλεξίσφαιρα γιλέκα και ημιαυτόματα περίστροφα των εννιά χιλιοστών.
Είναι μέλη της Μονάδας Εγκλήματος του Δρόμου, ένα ειδικό τμήμα της Αστυνομίας της Νέας Υόρκης που σκοπός του είναι να επιτηρεί τα “καυτά σημεία” της πόλης.
Οι αστυνομικοί είναι όλοι πρωτάρηδες, είκοσι έξι και είκοσι εφτά χρονών. Δεν έχουν μπλεχτεί ξανά σε συμπλοκή.
Καθώς στρίβουν στην οδό Γουίλερ, βλέπουν ένα ύποπτο. Τι τον κάνει ύποπτο; Είναι μαύρος, νέος, κοντός και κάθεται στο κεφαλόσκαλο μιας πολυκατοικίας, χωρίς να κάνει τίποτα.
“Τι κάνει εκεί αυτός ο τύπος;” ρωτάει ένας από τους αστυνομικούς.
Ίσως να βγήκε να απολαύσει την νύχτα, ήταν η απάντηση, αλλά κανείς δεν την σκέφτηκε εκείνη τη στιγμή. Γι’ αυτό ο Ντιάλο δολοφονήθηκε.
~~{}~~
Ο Αμαντού Ντιάλο καταγόταν απ’ τη Γουινέα. Ήταν είκοσι δύο χρονών και δούλευε ως μικροπωλητής. Ήταν κοντός και αδύνατος. Αλλά ήταν και μαύρος, στο νότιο Μπρόνξ, στις δώδεκα και μισή τα μεσάνυχτα.
Είχε γυρίσει στο σπίτι του αργά το βράδυ κι αφού συζήτησε με τους συγκάτοικους του κατέβηκε κάτω “για να απολαύσει την νύχτα”, όπως είχε πει στους συγκάτοικους του. Ίσως να αναζητούσε λίγη μοναξιά, λίγη ησυχία. Ποτέ δεν θα μάθουμε.
~~{}~~
Το γεγονός ότι ήταν κοντός λειτούργησε αρνητικά στη σκέψη των αστυνομικών, έτσι είπαν. Ένας αδύναμος τύπος, στο νότιο Μπρονξ, έχει σίγουρα όπλο, αλλιώς δεν επιβιώνει.
Το αυτοκίνητο έκανε όπισθεν. Ο Ντιάλο το είδε, αλλά δεν έτρεξε. Κι αυτό λειτούργησε αρνητικά. Ένας τύπος που δεν τρέχει είναι πιο επικίνδυνος, γιατί σημαίνει ότι είναι σκληρός, ίσως ότι έχει όπλο.
Το αυτοκίνητο σταμάτησε και δύο λευκοί μεγαλόσωμοι τύποι πλησίασαν τον Ντιάλο. Εκείνος τους κοίταξε για μια στιγμή κι έπειτα… Γύρισε και ξεκίνησε να τρέχει προς τις σκάλες. Ήταν καταδίωξη πλέον.
Οι δύο αστυνομικοί βρέθηκαν πίσω του, με το όπλο στο χέρι. Του φώναξαν να σταματήσει. Εκείνος γύρισε, έβαλε το χέρι στην τσέπη και ξεκίνησε να βγάζει ένα μαύρο αντικείμενο.
Ο αστυνομικός Κάρολ ούρλιαξε: “Όπλο! Έχει όπλο!”
Ο ΜακΜέλον δίπλα του έκανε ένα βήμα προς τα πίσω και έπεσε πυροβολώντας στον αέρα.
Ο Κάρολ πίστεψε ότι ο συνεργάτης είχε χτυπηθεί, ότι οι πυροβολισμοί ακούγονταν απ’ το μαύρο αντικείμενο του κοντού και ξεκίνησε να πυροβολάει.
Εκείνη τη στιγμή οι άλλοι δύο αστυνομικοί μπήκαν μέσα. Είδαν τον ΜακΜέλον κάτω, είδαν τον Κάρολ να πυροβολάει, και ξεκίνησαν να πυροβολάνε κι αυτοί.
~~
Ο Κάρολ κι ο ΜακΜέλον έριξαν δεκάξι σφαίρες ο καθένας. Ο Μπος πέντε. Ο Μέρφι τέσσερις.
Σύνολο: 41 σφαίρες.
Έπειτα σιωπή. Μόλις κατάφεραν να συνέλθουν και να πλησιάσουν κοίταξαν το χέρι του νεκρού Ντιάλο.
“Πού πήγε το γαμημένο όπλο;” φώναξε ο Κάρολ.
Στο χέρι του ο νεκρός κρατούσε ένα πορτοφόλι.
~~{}~~
Η πιο απλοϊκή εξήγηση για τις δολοφονίες μαύρων απ’ την αστυνομία είναι ότι όλοι οι Αμερικάνοι αστυνομικοί είναι ρατσιστές και σαδιστές.
Στις ταινίες και την τηλεόραση οι μπάτσοι δεν σταματάνε να πυροβολάνε κακούς. Αφού τους σκοτώσουν κάθονται πάνω απ’ τον νεκρό και καπνίζουν ένα τσιγάρο ή λένε μια έξυπνη ατάκα στο συνεργάτη τους.
Αν πιστέψουμε τις ταινίες τότε η ένοπλη συμπλοκή είναι μια πολύ συνηθισμένη και σχεδόν ευχάριστη δραστηριότητα για τους αστυνομικούς.
“Τι θα κάνεις απόψε το βράδυ, Μπομπ;”
“Πάω να σκοτώσω έναν μαύρο για να διασκεδάσω, Τζέικ.”
Όμως τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ακόμα και στις ΗΠΑ το ποσοστό των αστυνομικών που δεν έχει ποτέ πυροβολήσει άνθρωπο είναι μεγαλύτερο του 90% -κι όσοι το έχουν κάνει θεωρούν αυτή την εμπειρία τραυματική.
~~
Στο βιβλίο του “Into the kill zone”, ο εγκληματολόγος Ντέιβιντ Κλίνγκερ πήρε συνεντεύξεις από αστυνομικούς που πυροβόλησαν και σκότωσαν. Σχεδόν πάντα παρουσιάζεται διαταραχή της αντίληψης:
“Πυροβόλησα πέντε φορές. Μόλις άρχισα να ρίχνω δεν έβλεπα πια ολόκληρη την εικόνα, παρά μόνο το κεφάλι του υπόπτου […] Μπορούσα να δω τις σφαίρες μου να τον χτυπούν.”
“Τα έβλεπα όλα σε αργή κίνηση. Δεν αισθανόμουν τίποτα από το στήθος και κάτω. Όλες μου οι αισθήσεις είχαν επικεντρωθεί στον άντρα που ερχόταν κατά πάνω μου. Τον πυροβόλησα δυο φορές, αλλά δεν άκουσα τον ήχο απ’ το όπλο μου. Έριξα άλλες δυο φορές κι έπειτα έπεσα.[…] Δεν θυμάμαι πώς σηκώθηκα.”
Αυτή είναι η φυσιολογική αντίδραση σε καταστάσεις υψηλού στρες. Κάποιες αισθήσεις αυξάνονται, ο στόχος-κίνδυνος γίνεται το επίκεντρο και -τις περισσότερες φορές- αποφασίζεις χωρίς να σκέφτεσαι.
~~{}~~
Ο Ντέιβ Γκρόσμαν, στο βιβλίο του “On killing” διατείνεται ότι η βέλτιστη κατάσταση εγρήγορσης -οι συνθήκες κάτω από τις οποίες το στρες βελτιώνει την απόδοση- είναι όταν οι παλμοί της καρδιάς κυμαίνονται μεταξύ εκατόν δεκαπέντε και εκατόν σαράντα πέντε σφυγμών το λεπτό.
Μετρώντας αθλητές της σκοποβολής, όπως ο πρωταθλητής Ρον Έιβερι, διαπίστωσε ότι κάθε φορά που αγωνιζόταν οι σφυγμοί του άγγιζαν την κορυφή αυτής της κλίμακας -χωρίς να έχει τρέξει πριν.
Ο μπασκεμπολίστας Λάρι Μπερντ συνήθιζε να λέει ότι στις πιο κρίσιμες στιγμές του παιχνιδιού είχε την εντύπωση ότι δεν ακουγόταν κανένας ήχος κι ότι οι παίκτες έπαιζαν σε αργή κίνηση -ναι, όπως το βλέπουμε συχνά και στις ταινίες.
Όμως πολλοί λίγοι άνθρωποι μπορούν να πετύχουν αυτό το επίπεδο βέλτιστης απόδοσης, τη Ροή.
Οι περισσότεροι από μας, όταν βρισκόμαστε υπό πίεση, περνάμε σε κατάσταση υπερβολικής εγρήγορσης και -από ένα σημείο και μετά- το σώμα μας αγνοεί τόσες πηγές πληροφοριών ώστε αρχίζουμε να μη λειτουργούμε σωστά.
Στους εκατόν εβδομήντα πέντε σφυγμούς αρχίζουμε να διαπιστώνουμε κατάρρευση της γνωστικής επεξεργασίας. Ο πρόσθιος εγκέφαλος παραδίδει την κυριαρχία στον μεσεγκέφαλο. Έχετε προσπαθήσει να συζητήσετε με έναν εξαγριωμένο ή τρομοκρατημένο άνθρωπο; Είναι αδύνατον.
Είναι το κινηματογραφικό κλισέ όπου ο ήρωας χαστουκίζει τον πανικόβλητο φίλο του, προκειμένου να επανέλθει στην πραγματικότητα. Όμως αυτό δεν θα συνιστούσα να το κάνετε σ’ έναν αστυνομικό που σας σημαδεύει.
Η όραση περιορίζεται. Η συμπεριφορά γίνεται καθαρά αντανακλαστική -κι ο εγκέφαλος διαλέγει, ασυνείδητα ανάμεσα στη φυγή ή την επίθεση.
Οι μυς σκληραίνουν και πολλοί άνθρωποι κάνουν εμετό ή λιποθυμούν.
Με την καρδιά να χτυπάει σε τέτοιους ρυθμούς ακόμα και ο έλεγχος συντονισμού των κινήσεων καταρρέει. Σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου είναι εξαιρετικά δύσκολο να θυμηθείς τον αριθμό και να πάρεις τηλέφωνο για βοήθεια.
Φανταστείτε εκείνη τη στιγμή να κρατάτε ένα όπλο. Αν οι σφυγμοί σας είναι πάνω από 170 ανά λεπτό, τότε δεν θα σκεφτείτε πριν αντιδράσετε.
Κι ένας κοντός μαύρος νεαρός, που προσπαθεί να βγάλει το πορτοφόλι του για να δείξει την ταυτότητα ή την πράσινη κάρτα, θα πεθάνει.
~~{}~~
Υπάρχει κι ένας ακόμα λόγος που αυτή η υπερδιέγερση οδηγεί στη δολοφονία αφροαμερικάνων κυρίως. Σε κατάσταση υψηλής διέγερσης κι όταν πρέπει ν’ αποφασίσουμε γρήγορα, γινόμαστε ρατσιστές. Ακόμα κι εκείνοι που σε κατάσταση ηρεμίας θα πιούν μια μπύρα παρέα με τον έγχρωμο φίλο τους.
Ο ψυχολόγος Κιθ Πέιν έβαλε κάποιους ανθρώπους (όχι αστυνομικούς) μπρος σε μια οθόνη και τους έδειχνε το πρόσωπο ενός μαύρου ή ενός λευκού. Μετά τους έδειχνε ένα αντικείμενο, όπλο ή γαλλικό κλειδί, και τα υποκείμενα έπρεπε να πουν τι είχαν δει.
Όσοι έβλεπαν το πρόσωπο του μαύρου (ακόμα κι αν ήταν κι εκείνοι μαύροι) αναγνώριζαν πιο γρήγορα το όπλο ως όπλο, από εκείνους που έβλεπαν το πρόσωπο του λευκού.
Ένας μαύρος. Ένα όπλο. Συνειρμός.
Το πιο παράξενο συνέβη όταν τους έδωσε λιγότερο χρόνο (μισό δευτερόλεπτο) για να πουν τι είχαν δει στη δεύτερη εικόνα.
Τότε, υπό πίεση, έβλεπαν το γαλλικό κλειδί μετά την εικόνα του μαύρου και έλεγαν: “Όπλο!”
Σε κατάσταση υπερδιέγερσης δεν προλάβαιναν (ή δεν εμπιστεύονταν) τις αισθήσεις τους και ακολουθούσαν το σύστημα των στερεότυπων. Ένας ξανθός γαλανομάτης δεν ταιριάζει τόσο με το όπλο όσο ο μαύρος.
“Όταν αποφασίζουμε σε κλάσματα δευτερολέπτου”, λέει ο Πέινς, “γινόμαστε πιο ευάλωτοι στα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απαραίτητα ότι τις υιοθετούμε ή τις πιστεύουμε”.
Ακόμα κι όταν ο Πέινς εξηγούσε στα υποκείμενα τι ακριβώς αφορούσε το πείραμα, ακόμα κι όταν τους ζητούσε με έμφαση ν’ αποφύγουν τα φυλετικά στερεότυπα, εκείνοι συνέχιζαν να βλέπουν ένα όπλο, αντί για γαλλικό κλειδί.
~~{}~~
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μη θεωρείτε ότι εσείς θα λειτουργούσατε διαφορετικά σε μια κατάσταση υψηλού άγχους. Φανταστείτε ότι περπατάτε νύχτα στο δρόμο κι ακούτε έναν δυνατό θόρυβο ή πυροβολισμό ή κραυγή.
Γυρνάτε τρομαγμένοι και βλέπετε έναν ρακένδυτο, έναν μαύρο ή έναν ματατζή ή έναν σκίνχεντ, επιλέξτε ελεύθερα να τρέχει κατά πάνω σας. Δεν θα αντιδράσετε το ίδιο όταν δείτε μια καλλονή, ένα παιδί ή έναν παπά, να κάνει το ίδιο.
Οι τέσσερις πρώτοι συνιστούν κίνδυνο, αυτό σας λέει ο μεσεγκέφαλος.
~~{}~~
Στις ΗΠΑ, σε πολλές πολιτείες, τα περιπολικά τα επανδρώνει πλέον ένας μόνο άντρας. Όταν υπάρχουν συνεργάτες, τότε οι αστυνομικοί φέρονται λιγότερο συνετά.
Αν ο αστυνομικός είναι μόνος, τότε δεν θα ξεκινήσει την καταδίωξη με την πρώτη ευκαιρία. Θα ζητήσει ενισχύσεις, θα περιμένει.
“Όταν είναι μόνοι τους ο ρυθμός επιβραδύνεται κι αυτό βοηθάει να κάνουν λιγότερα λάθη. Ο αστυνομικός δίνει περισσότερο χρόνο στους άλλους και στον εαυτό του”.
Έτσι, όπως κατέδειξε ο Κιθ Πέιν, έχει τον χρόνο να αναγνωρίσει το γαλλικό κλειδί ως γαλλικό κλειδί κι όχι ως όπλο.
Αν εκείνη την νύχτα του 1999, μέσα στο Taurus βρισκόταν μόνο ένας αστυνομικός, αντί για τέσσερις, τότε σίγουρα ο Ντιάλο θα ήταν ζωντανός.
Αν αυτοί οι αστυνομικοί είχαν εκπαιδευθεί σωστά, βιωματικά, σε καταστάσεις υψηλού άγχους, τότε πάλι ο Ντιάλο θα ήταν ζωντανός, αφού πειραματικά αποδείχτηκε ότι αρκούν τέσσερις ή πέντε συμμετοχές σε εικονικά επεισόδια με ελαστικές σφαίρες ώστε οι αστυνομικοί να μπορούν να πάρουν μέρος σε αληθινή συμπλοκή χωρίς οι σφυγμοί τους να φτάσουν τους 175 ανά λεπτό.
~~{}~~
ΥΓ1: Οι 41 σφαίρες που σκότωσαν τον Ντιάλο ρίχτηκαν μέσα σε δυομιση δευτερόλεπτα. Όλο το περιστατικό, απ’ τη στιγμή που οι αστυνομικοί κατέβηκαν από το αυτοκίνητο μέχρι να πέσει νεκρός ο Ντιάλο, διήρκεσε μόλις 7 δευτερόλεπτα! Όσο χρόνο χρειάζεστε για να διαβάσετε δύο παραγράφους σαν αυτή.
ΥΓ2: Καμία εκπαίδευση δεν μπορεί να αναιρέσει και να δικαιολογήσει το ρατσιστικό υπόβαθρο.
ΥΓ3: Μετά τη δολοφονία του Ντιάλο έγιναν διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες σε όλη την πόλη. Η λεωφόρος Γουίλερ μετονομάστηκε σε Τοποθεσία Αμαντού Ντιάλο. Κι ο Μπρους Σπρίνγκστην έγραψε το τραγούδι “41 shots”, όπου το ρεφρέν λέει: “Μπορείς να σκοτωθείς μόνο και μόνο επειδή ζεις στο αμερικάνικο πετσί σου”.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Διαβάστε το “Blink” του Malcolm Gladwell, από τις εκδόσεις Λιβάνη, μτφ Ρένα Λέκκου-Δάντου
