(Εναλλακτικός τίτλος: «Αχ, υποκειμενική Ελλάδα, σ’ αγαπώ»)
«Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρών’ οι κότες», μου έλεγε η γιαγιά μου, κι εγώ, ως παιδί-γελωτοποιός, φανταζόμουν αυτόν τον τόσο φρικιαστικό και βασανιστικό θάνατο: Από τσιμπολόγημα κότας.
Μετά από τόση ψυχολογία, αντιδεοντολογία και πειράματα ο Γελωτοποιός φαγώθηκε…
Σκέφτηκε, λοιπόν, να κάνει κι αυτός το δικό του πείραμα.
Η σκέψη ξεκίνησε με την απήχηση που είχε το άλλο κείμενο του: «Το τέρας μέσα μας – Το πείραμα του Μίλγκραμ». Και ειδικά με την «παραδοξότητα» της αναδημοσίευσης του από τη επίσημη ιστοσελίδα της Χρυσής Αυγής (έστω και αν ο λογοκλόπος το οικειοποιήθηκε).
Λίγες μέρες πριν είχε ανακαλύψει την αναδημοσίευση του από το indymedia.
Οι αντιεξουσιαστές και οι ακροδεξιοί (πέρα από τις ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρίζου) είχαν δημοσιεύσει το ίδιο κείμενο.
Μήπως ο Γελωτοποιός (και ο Μίλγκραμ βεβαίως) είχε επιτύχει εκεί που πολλοί άντρες απέτυχαν: Να ενώσει τα αντίθετα άκρα;
Το ανέφερα σε έναν φίλο-ψυχολόγο κι εκείνος έμεινε άφωνος: «Η Χρυσή Αυγή να ενστερνίζεται ένα κείμενο σχετικά με τη συμμόρφωση στην εξουσία;»
Η πρώτη σκέψη δεν μπορεί να είναι άλλη από την εύκολη: Ο λογοκλόπος ήταν ηλίθιος.
Όμως, το έχουμε ξαναπεί: «Ηλίθιος είναι –πρωτίστως- όποιος πιστεύει στην ηλιθιότητα». Και ο Ηράκλειτος θα συμφωνούσε: «Η κρυφή αρμονία είναι πάντα πιο σημαντική από τη φανερή».
Ο Γελωτοποιός κατάλαβε ότι είναι κάτι πιο βαθύ (που μας λερώνει) και όχι ηλιθιότητα ή απερισκεψία. Και θυμήθηκε, για άλλη μια φορά, τη ρήση του Φρειδερίκου Νίτσε: «Εχθρός της αλήθειας δεν είναι το ψέμα, είναι η πεποίθηση».
Ο αναδημοσιευτής της Χρυσής Αυγής (όπως και εκείνος του indymedia) διάβασε το κείμενο και ένιωσε ότι απευθυνόταν στις δικές του ιδέες (και πεποιθήσεις).
Ο αντιεξουσιαστής και ο χρυσαυγίτης πιστεύουν το ίδιο πράγμα: Ότι είναι οι μόνοι που αντιτίθονται στις επιταγές της εξουσίας!
Με πολύ σοβαρές ιδεολογικές διαφορές σίγουρα, αλλά με το ίδιο αποτέλεσμα: «Εμείς είμαστε οι μόνοι που κάνουμε αντίσταση».
Πόσοι ακόμα πιστεύουν το ίδιο;
Ένα τέτοιο κείμενο (όπως το «Τέρας μέσα μας») δε θα το αναδημοσίευαν ποτέ «Τα Νέα» ή «Το Πρώτο Θέμα», γιατί αυτοί γνωρίζουν-πιστεύουν ότι δεν κάνουν αντίσταση.
Οπότε, ο κόσμος μας δεν σχηματίζεται από τη γνώση μας γι’ αυτόν, αλλά από τις πεποιθήσεις μας γι’ αυτόν. Και το πιο παράδοξο όλων; Ο εαυτός μας σχηματίζεται από τις πεποιθήσεις μας…
Το πως σχηματίζονται οι πεποιθήσεις νομίζω ότι κανείς –ακόμα- δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως. Δεν είναι μόνο το περιβάλλον ούτε μόνο τα γονίδια, γιατί τότε όλα τα δίδυμα θα είχαν ακριβώς τις ίδιες πεποιθήσεις –πράγμα το οποίο δεν ισχύει.
Ο εγκέφαλος μας είναι πιο περίπλοκος (πολύ πιο πολύπλοκος) από τις χαοτικές καιρικές συνθήκες, που δεν επιτρέπουν στους μετεωρολόγους να προβλέψουν τον καιρό του επόμενου μήνα (είχα γράψει και κάποιο χαοτικό κείμενο σχετικά με την μη-προβλεψιμότητα του τόσο οργανωμένου Χάους).
Ο εγκέφαλος του Χρυσαυγίτη (ή του Έλληνα) δε διαφέρει σε τίποτα στατιστικά από τον εγκέφαλο του Αντιεξουσιαστή (ή του Πακιστανού). Και όμως δεν υπάρχουν (ούτε ανάμεσα στους ομοζυγωτικούς διδύμους) δύο απολύτως όμοιοι άνθρωποι.
Όλοι είμαστε ίσοι (ή πρέπει να είμαστε), αλλά όλοι είμαστε διαφορετικοί. Μέσα όμως σε αυτή τη διαφορετικότητα των εφτά δισεκατομμυρίων ατόμων θα βρούμε ομοιότητες, κοινούς τόπους, που πάλι σχετίζονται με τον εγκέφαλο μας.
Όλοι οι άνθρωποι μιλούν μια γλώσσα (μητρική). Και ο τρόπος που τη μαθαίνουνε διέπεται από τους ίδιους ακριβώς κανόνες (είτε ζεις στην Ευρώπη είτε στον Αμαζόνιο), όπως έδειξε ο γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι.
Όλοι συνουσιάζονται (όποιοι δεν το κάνουν απλά εκλίπουν, αν δεν πεθάνουν από μελαγχολία) και όλοι προτιμάνε τις γλυκιές γεύσεις (αυτό προέρχεται από συγκριτική ανάλυση ανθρωπολόγου).
Όλοι κλαίνε, γελάνε, σκέφτονται, πιστεύουν…
Οι ομοιότητες μας (ακόμα και με τους πιο κοντινούς συγγενείς μας, τους Μπονόμπο), είναι περισσότερες από τις διαφορές μας.
Κυρίως, όμως, όλοι είμαστε εγωκεντρικοί και υποκειμενικοί. Κρίνουμε εξ’ ιδίων τα αλλότρια, όχι επειδή μάθαμε να το κάνουμε, αλλά επειδή έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλος μας.
Για να καταλάβεις κάτι πρέπει να το συγκρίνεις με αυτά που έχεις ήδη καταλάβει. Ταξινομούμε τις νέες γνώσεις και σκέψεις έχοντας ως κανόνα τα «ήδη ειδώθεν». Καθετί «καινούριο» της νόησης προέρχεται από ήδη υπάρχουσες κατηγορίες: Ο Πήγασος είναι ένα άλογο με φτερά και το email δεν είναι τίποτα άλλο από «ηλεκτρονικό ταχυδρομείο».
Δεν μπορούμε να εν-νοήσουμε κάτι, αν δεν έχουμε προηγούμενα διαμορφωμένα πλαίσια νόησης σχετικά με αυτό. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε κάτι που είναι πέρα από την νόηση μας.
(Ο τηλέγραφος όταν ανακαλύφτηκε περιγράφηκε σαν μια [πάρα πολύ μακριά] γάτα που της τραβάς την ουρά –για να μεταδώσεις το μήνυμα. Ο ασύρματος ήταν το ίδιο πράγμα… Αλλά χωρίς τη γάτα!)
Έτσι μαθαίνουμε όσα ήδη ξέρουμε ή μάλλον όσα ταιριάζουν με αυτά που πιστεύουμε. Έτσι κάπως προέκυψε ο «δρ Τζόνσον και τα αντιδεοντολογικά του πειράματα». Δεν ήταν ακριβώς πείραμα, γιατί κάτι τέτοιο θα προϋπόθετε και τη στατιστική ανάλυση των αντιδράσεων. Ήταν πιο πολύ ένα παιχνίδι (γιατί ο Γελωτοποιός δεν είναι sapiens, είναι ludens).
Η σημειολογία του κειμένου ήταν αυτοαναιρούμενη: Ο ίδιος ο τίτλος περιείχε την ακύρωση του υπόλοιπου κειμένου: «Κατασκευάζοντας μια είδηση»…
Και αν λίγοι άνθρωποι πιστέψανε (έστω με ένα χαμόγελο δυσπιστίας) τα λόγια του διόλου έγκυρου και ούτε παρ’ ελπίδα έγκριτου Γελωτοποιού, φανταστείτε πόσο εύκολα μπορούμε να πιστέψουμε και να ενστερνιστούμε τις ιδέες κάποιας αυθεντίας (δημοσιογραφικής, πολιτικής, επιστημονικής, καλλιτεχνικής, φιλοσοφικής).
Είμαστε όμηροι των πεποιθήσεων μας!
(Και Όμηροι των πεποιθήσεων μας).
Δείτε και το θέμα που δημιουργήθηκε με τη χρήση του «Αχ, Ελλάδα, σ’ αγαπώ», έξω από το στρατόπεδο-κέντρο λαθρομεταναστών στην Κόρινθο. Το τραγούδησαν οι ακροδεξιοί, η κόρη του Ρασούλη τους το απαγόρευσε και όλες οι εφημερίδες ασχολήθηκαν περισσότερο με την απαγόρευση παρά με την ουσία του θέματος.
Και ο δήμαρχος (ως άλλος Καίσαρας) έκοψε το νερό στο στρατόπεδο, επειδή «δεν τον ενημερώσανε».
(Μια συμβουλή προς τον κύριο κύριο δήμαρχο: Αν θέλετε να κάνετε αντίσταση, κόψτε το νερό των Κορίνθιων βουλευτών.)
Όμως ένα τραγούδι (ειδικά ένα τραγούδι που δεν έχει και την έκταση ενός μυθιστορήματος) είναι η υποκειμενική θεώρηση της αλήθειας αυτοπροσώπως.
Ένα έργο τέχνης οφείλει να είναι ασαφές, γιατί αλλιώς ξεπέφτει στο επίπεδο της πολιτικής δήλωσης.
Και την πολιτική πολλοί εμίσησαν, την ασάφεια όμως ουδείς.
Δεν υπάρχει οικουμενική και αναλλοίωτη αλήθεια. Υπάρχουν μόνο οι απόψεις της.
Φανταστείτε μια σκηνή από ταινία:
Από τη μια μεριά (σε ένα κεντρικό αστικό δρόμο) προχωράνε οι ακροδεξιοί τραγουδώντας το «Πότε θα κάνει ξαστεριά».
Από την άλλη έρχονται οι ακροαριστεροί τραγουδώντας το ίδιο ακριβώς κομμάτι.
Συναντιόνται και στέκουν απέναντι ο ένας στον άλλο τραγουδώντας το ίδιο κομμάτι: «Να πάρω το, να πάρω το ντουφέκι μου…»
Για μια στιγμή ενώνουν τις φωνές τους και τραγουδάνε όλοι μαζί.
Το τι θα συμβεί στη συνέχεια της ταινίας εξαρτάται από το σκηνοθέτη:
Αν θέλει ένα happy end, θα αγκαλιαστούν όλοι, αριστεροί και δεξιοί, και θα ξεχάσουν τις διαφορές τους.
Αν η ταινία είναι μιούζικαλ θα αρχίσουν να χορεύουν.
Αν ο σκηνοθέτης είναι ο Τέρι Γκίλιαμ θα εμφανιστούν οι ιππότες της ελεεινής τραπέζης και θα αρχίσουν να σφάζουν -ασχέτως πεποιθήσεων.
Και αν ο σκηνοθέτης είναι του ρεαλιστικού κινηματογράφου (για παράδειγμα ο Κεν Λόουτς) θα τελειώσει το τραγούδι και θα αρχίσουν να σκοτώνονται αναμεταξύ τους.
Όλα –ειδικά στην τέχνη- είναι θέμα άποψης. Και ο καλύτερος καλλιτέχνης είναι αυτός που παρουσιάζει ως σωστές τις απόψεις όλων, χωρίς να προβάλλει καθόλου τη δική του. (Οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη είναι ένα καλό παράδειγμα.)
Και αυτό είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε όλοι ως πείραμα: Να μπούμε στη θέση των άλλων και να σκεφτούμε όπως αυτοί. Να αφήσουμε πίσω μας οποιαδήποτε πεποίθηση, ακόμα και τις αυτονόητες, όπως ότι είναι κακό να κανιβαλλίζεις.
Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, ότι ο Σαμαράς είναι ο καλύτερος πρωθυπουργός που πέρασε ποτέ από την Ελλάδα (ακούγεται αποτρόπαιο, το ξέρω) και ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια πρόοδος για την ανθρωπότητα (αυτό δεν μπορώ ούτε να το σχολιάσω).
Ότι ο πόλεμος είναι κάτι καλό και η παιδεραστία το ίδιο!
Εξεγείρεστε και μόνο στη σκέψη να σκεφτείτε κάτι τέτοιο; Πολύ καλά κάνετε, σας λέει ο Γελωτοποιός. Γιατί κι αυτός έχει παρόμοιες πεποιθήσεις. Δυστυχώς δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί αρκετά από τον εαυτό του για να καταφέρει να σκεφτεί κάτι τέτοιο.
Ο Ναμπόκοφ το έκανε: Η Λολίτα ήταν μόλις δώδεκα χρονών! (ή δεκατεσσάρων;)
Αλλά, μου φαίνεται, ότι ως συνήθως ξέφυγα από το θέμα μας –που δε θυμάμαι καν ποιο ήταν. Ίσως να μην έχουμε και θέμα, μόνο ένα άδειο χαρτί που προσπαθούμε να γεμίσουμε.
Εν κατακλείδι:
«Κανόνας πρώτος: Δεν υπάρχει κανόνας κανείς.» Οδυσσέας Ελύτης
ή, ακόμα καλύτερα:
«Το μέτρο των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος».
Ποιος το είπε αυτό;
(Τις επόμενες ημέρες ο Γελωτοποιός θα κάνει ένα ταξίδι στο Μεσαίωνα. Ίσως, όταν γυρίσει, να σας πει πως ήταν εκεί… Για να αρχίσετε να προετοιμάζεστε.)
