Μάσκες, Περσόνες και Υποκριτές

Υπάρχουν τρία είδη ηθοποιών: Οι κακοί, οι καλοί και οι συγκλονιστικοί. Είναι πολύ εύκολο να τους διακρίνεις.

Οι κακοί ηθοποιοί χρησιμοποιούν μόνο ό,τι υπάρχει από το λαιμό και πάνω.

“Παίζουν” μόνο με το πρόσωπο τους και με τη φωνή τους.

Κάνουν γκριμάτσες, γουρλώνουν τα μάτια τους, σουφρώνουν τα χείλη, σηκώνουν τα φρύδια, συνοφρυώνονται, κλαίνε, ρουθουνίζουν και απαγγέλουν.

Οι καλοί ηθοποιοί “παίζουν” με ολόκληρο το σώμα τους.

Έχουν χέρια και δάκτυλα, πλάτη και κοιλιά, γεννητικά όργανα και οπίσθια, πόδια και πατούσες. Η φωνή τους είναι χρωματισμένη σωστά, τονισμένη σωστά, αρθρωμένη σωστά.

Οι συγκλονιστικοί ηθοποιοί “παίζουν” με το χώρο και το χρόνο που τους περιβάλλει.

Το σώμα τους, ολόκληρο το σώμα τους, κάθε τους κίνηση, δεν έχει σκοπό να επιδείξει τις υποκριτικές ικανότητες του υποκειμένου. Το σώμα τους χειραγωγεί τον χωροχρόνο, τον εξουσιάζει. Η φωνή τους υποδηλώνει το σημαινόμενο χάρη στα κενά, στις σιωπές, που υπάρχουν ανάμεσα σε κάθε φράση.

Ο συγκλονιστικός ηθοποιός σταματάει να κινείται, σταματάει να μιλάει, και όλος ο κόσμος σταματάει να αναπνέει, περιμένοντας την επόμενη κίνηση-λέξη, για να υπάρξει.

Θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε και αλλιώς:
Ο κακός ηθοποιός παίζει.
Ο καλός ηθοποιός υποκρίνεται.
Ο συγκλονιστικός ηθοποιός γίνεται.

Υπάρχει μια κατ’ επίφαση παράνοια σε κάθε συγκλονιστικό ηθοποιό (και κατ’ επέκταση σε κάθε καλλιτέχνη). Δεν αρκεί να δείξει ότι διψάει ούτε να πιστέψει ότι διψάει. Πρέπει να διψάσει. Πάνω στη σκηνή (ή μπροστά στις κάμερες) δεν είναι ο εαυτός του, είναι η περσόνα του.

Η λέξη “περσόνα”, στην αρχική της σημασία, στην Αρχαία Ρώμη, σήμαινε: Θεατρικό προσωπείο. Οι Ρωμαίοι κατέκτησαν στρατιωτικά την Αρχαία Ελλάδα, αλλά κατακτήθηκαν πολιτισμικά από αυτήν. Προσωπεία φορούσαν οι ηθοποιοί στις ελληνικές τραγωδίες. Ο Υποκριτής δεν είχε πρόσωπο. Είχε μόνο σώμα και φωνή. Είχε το χώρο και το χρόνο, αλλά πάντα φορούσε μάσκα.

Το πόσο δύσκολο είναι να αποχωριστείς το πρόσωπο σου μπορείς να το καταλάβεις μόνο αν φορέσεις μια ουδέτερη μάσκα, μια κενή μάσκα.

Αυτή είναι μια μάσκα χωρίς χαρακτηριστικά. Ένα λευκό -συνήθως- προσωπείο.

Το πρόσωπο σου εκμηδενίζεται κι εσύ πρέπει να εκδηλώσεις τη θλίψη σου, τη χαρά, την απόγνωση, τον τρόμο, την έκπληξη, το θυμό, την ηδονή, το πάθος, με το υπόλοιπο σώμα σου, με τον υπόλοιπο χώρο, με τα κενά μεσοδιαστήματα.

–

Μπορεί να υπάρχει ένας άνθρωπος χωρίς πρόσωπο; Βεβαίως.

Αρκεί να παρακολουθήσετε μια (οποιαδήποτε) ταινία του πιο τραγικού ήρωα στον βουβό κινηματογράφο, του Μπάστερ Κήτον.

Ο Κήτον φοράει πάντα μια ουδέτερη μάσκα. Ποτέ δεν θα τον δείτε να χαμογελάει, να συνοφρυώνεται, να κλαίει. Ο κόσμος καταρρέει γύρω του, σπίτια πέφτουν πάνω του, τρένα συγκρούονται, η αγαπημένη του τον εγκαταλείπει κι εκείνος συνεχίζει να φοράει το προσωπείο του παλιάτσου. Και δεν υπάρχει πιο θλιμμένο προσωπείο από εκείνο του κλόουν, του τζόκερ, του γελωτοποιού.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο εφευρέτης της αντιτραγωδίας, ο μεγαλοφυής Μπέκετ, επέλεξε τον γερασμένο Κήτον για μια ταινία μικρού μήκους, όπου το πρόσωπο του “ήρωα”, εμφανίζεται μόνο στο τελευταίο καρέ.

Ο συγκλονιστικός ηθοποιός σε πείθει, σε εξαπατά, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει σε τεχνάσματα. Πόση απόγνωση μπορεί να ειπωθεί από ένα χέρι;

Στο “Αποκάλυψη, Τώρα” η μάσκα του Μπράντο είναι το χέρι του.

Καθώς ο συνταγματάρχης Κουρτς χαϊδεύει (ψηλαφεί περισσότερο), το ξυρισμένο του κρανίο, σου μεταδίδει όλη την υπαρξιακή απόγνωση της “Καρδιάς του Σκότους” (το αριστουργηματικό βιβλίο του Κόνραντ), με μία τόσο απλή, τόσο συνηθισμένη κίνηση. Δεν κραυγάζει, δεν σπαράζει, δεν κλαίει. Μόνο αγγίζει το κρανίο του.

Όταν ο Μπράντο ήταν στο Άκτορς Στούντιο, σπουδαστής ακόμα, τους ζητήθηκε να κάνουν… τις κότες σε βομβαρδισμό! Όλοι οι άλλοι σπουδαστές άρχισαν να τρέχουν στο χώρο κακαρίζοντας και φτεροκοπώντας. Ο Μπράντο έμεινε ακίνητος. Η δασκάλα του τον ρώτησε τι κάνει.

“Γίνομαι κότα”, είπε ο Μπράντο.

Οι υπόλοιποι σπουδαστές έπαιξαν τις κότες. Ο Μπράντο έγινε κότα.

Αυτό είναι ο συγκλονιστικός ηθοποιός, αυτό είναι ο συγκλονιστικός καλλιτέχνης:

Είναι ο ζωγράφος που γίνεται το θέμα του, ακόμα κι αν αυτό είναι μια νεκρή φύση. Είναι ο μουσικός που μετουσιώνεται μέσα από τη μουσική του και τους στίχους του. Είναι ο συγγραφέας που πεθαίνει το θάνατο του “Ήρωα” του. Και ζει τη ζωή Του. Είναι ο άνθρωπος που φτιάχνει μια μάσκα και γίνεται η μάσκα αυτή.

Ο καλλιτέχνης είναι η περσόνα του. Και όταν το κάνει σωστά, η περσόνα γίνεται καθρέφτης, όπου όλοι μπορούμε να δούμε το πρόσωπο μας.

–

Στοπ. Αλλαγή εστίασης, αλλαγή άποψης. Ταξίδι στο χρόνο.

–

Ποια ήταν η πρώτη μάσκα του ανθρώπου;

Οι καθρέφτες προϋπήρχαν των μασκών. Ο όρθιος πίθηκος γονάτισε στη λίμνη για να πιει νερό και είδε το πρόσωπο του. Όλα τα ζώα έβλεπαν το είδωλο τους στο κοιμισμένο νερό. Μόνο ο homo αντιλήφθηκε ότι έβλεπε τον εαυτό του. Μόνο ο homo σκέφτηκε: “Εγώ!”

Ίσως να τρόμαξε την πρώτη φορά που κατάλαβε ότι εκείνο ήταν το πρόσωπο του. (Ίσως και να σκέφτηκε μόνο: “Θέλω ξύρισμα”.)

Όμως το ανθρώπινο είδος δημιουργήθηκε μόλις ο πρώτος πίθηκος είπε “εγώ”.

Αυτή είναι η αρχή της ανθρωπότητας: “Εγώ”.

–

Παρεμβολή Ε.Φ.

Η αρχή της ανθρωπότητας ήταν εκείνο το “εγώ” του πιθήκου.

Το τέλος της ανθρωπότητας θα είναι το “εγώ” που θα προφέρει για πρώτη φορά κάποια τεχνητή νοημοσύνη.

Μόλις κάποιος υπολογιστής αντιληφθεί την ύπαρξη του οι όρθιοι πίθηκοι που αυτοπροσδιορίζονται ως sapiens sapiens θα πρέπει να μαζέψουν τα συντρίμμια τους και τα επιτεύγματα τους και να περάσουν στα παρασκήνια της Ιστορίας.

Τέλος παρεμβολής.

–

Μόλις συνήθισαν τα πρόσωπα τους οι sapiens άρχισαν να φοράνε μάσκες. Οι αρχέγονες μάσκες ήταν χρώματα, πούπουλα, δέρματα ζώων. Ο άνθρωπος έβαφε το πρόσωπο του για να πάρει μέρος στις τελετές. Πρωτοστάτης ήταν ο μάγος, ο σαμάνος, που φορούσε το προσωπείο του θεού, όταν έπρεπε να τελετουργήσει.

Και όταν έπρεπε να πολεμήσουν οι άντρες βάφονταν, φορούσαν τις μάσκες του πολέμου.

Όταν πηγαίνει για να σκοτώσει ο άνθρωπος γίνεται κάποιος άλλος. Και σκοτώνει, πάντα, κάποιον ξένο. Κάποιον που δεν είναι τόσο άνθρωπος όσο αυτός.

–

Κόμικ:

Ο πρωτόγονος άνθρωπος φοράει μάσκα. Ο υπεράνθρωπος φοράει μάσκα. Οι περισσότεροι υπερήρωες φοράνε μάσκα όταν πάνε να πολεμήσουν το κακό. Η μάσκα τους είναι η περσόνα τους.

Ο Σούπερμαν δεν φοράει μάσκα. Γιατί η περσόνα του Σούπερμαν είναι ο Κλαρκ Κεντ. Ο αληθινός του εαυτός, το αληθινό του πρόσωπο, είναι του υπερήρωα. Ο Σούπερμαν δεν είναι άνθρωπος. Είναι εξωγήινος που υποκρίνεται τον άνθρωπο.

–

Επιστροφή στον αληθινό κόσμο.

Οι αστυνομικές δυνάμεις καταστολής πάντα φοράνε μάσκα, για να μην τους μπερδεύουμε με τους αληθινούς ανθρώπους, για να ξεχνάνε κι αυτοί ότι είναι άνθρωποι.

Ο Ματατζής δεν είναι άνθρωπος, είναι μια περσόνα. Δεν παίζει ούτε υποκρίνεται, γίνεται ο ρόλος του.

Δεν επιτρέπεται να φιλάς το κράνος ενός Ματατζή. Γιατί έτσι τον εξανθρωπίζεις ξανά, του θυμίζεις ότι είναι άνθρωπος, όχι ρόλος, και αυτό είναι κάτι που καμιά εξουσία δεν θέλει για τα όργανα της.

Και είναι παράξενο πως οι εξουσιαστές δεν σκέφτηκαν ακόμα να φορέσουν στα όργανα καταστολής κράνη με καθρέφτες, για να τους κάνουν πιο απρόσωπους, πιο απάνθρωπους, πιο τρομαχτικούς.

Ίσως γιατί έτσι θα φανέρωναν την απάνθρωπη αποστολή τους. Όντα χωρίς πρόσωπο, όντα που δεν σε κοιτάνε, όντα που δεν σου μοιάζουνε, όντα αλλότρια.

–

Παύση και τσιγάρο. Λίγο κρασί. Ανάσα.

–

Οι πολιτικοί δεν φοράνε μάσκες. Οι πολιτικοί έχουν ενστερνιστεί την περσόνα τους. Ταυτίζονται με τον πλαστό τους εαυτό και τον πιστεύουν ως αληθινό.

Ο πολιτικός είναι μια μάσκα που έχει απορροφήσει τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω της.

–

Διάλειμμα για τραγούδι:

Συνέχεια.

–

Οι λογοτέχνες αγαπούν τις περσόνες τους. Κάθε συγγραφέας δημιουργεί από μία (τουλάχιστον).

Ο Μπουκόφσκι έστελνε τον Χένρι Τσινάνσκι στα μπαρ, για να δέρνει, να πίνει και να πηδάει. Ο Τζόις είχε τον Στήβεν Δαίδαλο. Ο Τρυφώ τον Αντουάν. Ο Έλιοτ τον Προύφοκ. Ο Φλωμπέρ την Μποβαρί. Ο Κέρουακ τον Σαλ.

–

Οι περσόνες των συγγραφέων μπορούν να κάνουν όσα εκείνοι δεν τολμούν.

Ο Ρίπλει κάνει όλους τους φόνους της Χάισμιθ. Και παραμένει γοητευτικός.

Ο Χάνιμπαλ τρώει ανθρώπους. Αλλά είναι γοητευτικός.

Ο καθηγητής Χούμπερτ αποπλανεί τη Λολίτα. Αλλά είναι τραγικός, γι’ αυτό και συμπαθητικός.

Ο Δον Κιχώτης είναι ολοφάνερα τρελός. Αλλά είναι εμβληματικός.

–

Οι συγγραφείς είναι οι πιο σχιζοφρενείς καλλιτέχνες. Σε κάθε βιβλίο τους, κάθε ήρωας τους και κάθε κομπάρσος, είναι μια περσόνα τους. Πρέπει να φορέσουν τη μάσκα του καθενός για να αποδώσουν την δική του οπτική γωνιά.

Ο ηθοποιός γίνεται ένας άλλος κάθε φορά (με εξαιρέσεις, όπως ο Πίτερ Σέλερς που μπορούσε να γίνεται πολλοί). Ο συγγραφέας γίνεται όλοι. Δεν παίρνει θέση σε όσα συμβαίνουν. Τα βλέπει μέσα από τα μάτια μιας περσόνας.

–

Ο συγγραφέας μπορεί να φορέσει τη μάσκα του απόλυτου Κακού, είτε είναι ο Σατανάς είτε είναι ο Αδόλφος, και να σε κάνει να τον κατανοήσεις, να ταυτιστείς μαζί του. Ο συγγραφέας δεν γράφει. Ζει τη ζωή της περσόνας του. Και μαζί του ζεις κι εσύ.

–

ΣΤΟΠ. Φλόγα. Κόκκινη καύτρα και καπνός. Τελευταίο τσιγάρο, τελευταίες λέξεις.

–

Το πρόσωπο σου. Ο καθρέφτης. Η μάσκα. Η περσόνα σου.

Είσαι βέβαιος ότι αυτό που βλέπεις στον καθρέφτη είσαι εσύ;

Μήπως είναι μόνο μια μάσκα; Η περσόνα που ζει τη ζωή σου;

Αν εκείνη ζει τη ζωή σου, νομίζεις και ότι θα πεθάνει το θάνατο σου;