(μια απόπειρα ολιστικής θεώρησης)
Φανταστείτε έναν χάρτινο δίσκο, πάνω στον οποίο είναι ζωγραφισμένα όλα τα χρώματα της ίριδας. Κάθε χρώμα αντιπροσωπεύει μια ψυχική λειτουργία.
Στο μπλε, για παράδειγμα, βρίσκονται τα συναισθήματα και η εναλλαγή ανάμεσα σε ευχάριστα και δυσάρεστα συναισθήματα.
Προς την περιφέρεια του δίσκου υπάρχει ένα ανοιχτό γαλάζιο. Αυτό είναι ό,τι θα θεωρούσαμε ως φυσιολογική ροή συναισθημάτων σε έναν άνθρωπο. Όσο πλησιάζουμε προς το κέντρο του κύκλου το χρώμα γίνεται πιο σκούρο.
Το ανοιχτό μπλε είναι η κυκλοθυμία, την οποία βιώνουμε οι περισσότεροι από τους ανθρώπους, αν όχι όλοι. Τη μια στιγμή αισθάνεσαι χαρά και την επόμενη, χωρίς προφανή αιτία πολλές φορές βυθίζεσαι στη θλίψη. Και τούμπαλιν.
Στο σκούρο μπλε τοποθετείται η μανιοκατάθλιψη. Εκεί η κυκλοθυμία γίνεται ακραία: Από τη μανία και την άκρατη ευτυχία, πέφτεις στην απόλυτη κατάθλιψη και την απόγνωση.
Ποιο είναι το σημείο όπου η κυκλοθυμία (το ανοιχτό μπλε) γίνεται μανιοκατάθλιψη (βαθύ μπλε); Μπορούμε να το ορίσουμε επακριβώς;
~~{}~~
Σε κάποιο άλλο χρώμα, έστω στο πράσινο, τοποθετούμε την προσήλωση στον εαυτό μας.
Το ανοιχτό πράσινο είναι η εγωκεντρικότητα, μία από τις βασικές ιδιότητες όλων των ανθρώπων: Κρίνουμε τον κόσμο σύμφωνα με τις δικές μας σκέψεις, πεποιθήσεις, ιδέες. Είναι κάτι αναπόφευκτο.
Καθώς σκουραίνει το πράσινο περνάμε στο σύνδρομο Άσπεργκερ. Οι aspies (όπως τους αποκαλούμε χαϊδευτικά) είναι άνθρωποι που δυσκολεύονται στις ανθρώπινες σχέσεις, αφού αδυνατούν ή τουλάχιστον δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα κίνητρα και τις προθέσεις των άλλων. Όμως μπορούν να προσαρμοστούν στην κοινωνία, συνήθως φέροντας τον τίτλο του εκκεντρικού, του ιδιόρρυθμου, του αντικοινωνικού ή του μονήρη ανθρώπου.
Όταν το σύνδρομο συνδυάζεται με κάποια εξαιρετική ικανότητα, μιλάμε για έναν ιδιοφυή άνθρωπο με δυσκολία στην κοινωνικοποίηση.
~
Στο πιο σκούρο πράσινο βρίσκουμε τον αυτισμό. Κανείς αυτιστικός δεν μοιάζει με κανέναν άλλο. Η ειδοποιός διαφορά (που ίσως είναι θέμα “απόχρωσης”) είναι ότι κάποιοι καταφέρνουν να ανοίξουν ένα παράθυρο και να επικοινωνούν με τον κόσμο, ενώ άλλοι μένουν κλεισμένοι εκεί μέσα, μέσα στο νου τους.
Η Τεμπλ Γκράντιν είναι επιβεβαιωμένα αυτιστική, αλλά έχει καταφέρει να ανοίξει το παράθυρο, όχι μόνο για τον εαυτό της, αλλά και για πολλούς άλλους.
~
Ίσως στο πολύ σκούρο πράσινο, σχεδόν μαύρο, θα βρίσκαμε τον σολιψισμό. Αυτός δεν υφίσταται ως ψυχολογικός όρος, αλλά στη φιλοσοφία σημαίνει τον απόλυτο εγκλεισμό στον εαυτό (solus ipse = ο ίδιος μόνο, υπάρχω μόνο εγώ).
~~{}~~
Στο κόκκινο θα τοποθετήσουμε τις φοβίες και τους ιδεοψυχαναγκασμούς.
Προς την περιφέρεια του δίσκου, στο ροζ, είναι όλες εκείνες οι φοβίες και ιδεοψυχαναγκασμοί που θεωρούνται “φυσιολογικοί” και δεν στέλνουν το υποκείμενο τους στον ψυχίατρο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται τις κατσαρίδες (“τις σιχαίνομαι”, θα έλεγε ένας από αυτούς, αλλά όταν βλέπει μία τρέχει όσο γίνεται πιο μακριά).
Πολλοί φοβούνται να εκτεθούν, να μιλήσουν σε κοινό για παράδειγμα, αλλά δεν έχουν κοινωνική φοβία. Ή πλένουν τα χέρια τους όσο πιο συχνά μπορούν, αλλά δεν έχουν μικροβιοφοβία.
Όταν περνάνε μπροστά από μια εκκλησία θα κάνουν το σταυρό τους και πάντα ελέγχουν δεύτερη φορά την πόρτα του αυτοκινήτου, αν την κλείδωσαν ή όχι.
Καθώς το ροζ αρχίζει να γίνεται κόκκινο το υποκείμενο δεν θα μπορέσει καν να βγει από το σπίτι, αν πριν δεν έλεγξει έναν-έναν όλους τους διακόπτες.
Μόλις θα βρει κατσαρίδα, έστω μία μικρή, θα μαζέψει τα πράγματα του και θα μετακομίσει.
Θα κουβαλάει πάντα αντισηπτικά πανάκια και αν αναγκαστεί να πιάσει το πόμολο του λεωφορείου θα πάθει πανικό.
~~{}~~
Στο κίτρινο χρώμα μπορούμε να τοποθετήσουμε το άγχος.
Το άγχος διαφέρει από τη φοβία γιατί δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα/πηγή. Είναι μια πιο “αφηρημένη” κατάσταση (και αφορά πλέον στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού).
Όταν το κίτρινο σκουραίνει έχουμε αγχώδη διαταραχή.
Και στην αποκορύφωση του (όσο πιο σκούρο γίνεται) έχουμε κρίση πανικού. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανασάνει, λιποθυμά, νιώθει όλος ο κόσμος να καταρρέει. Δεν υπάρχει κάποιος λόγος (πρόδηλος) γι’ αυτό.
Δεν φοβάται τις κατσαρίδες ή το θάνατο, μοιάζει πιο πολύ σαν να είναι μια αλλεργική αντίδραση στην αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι.
~~{}~~
Στο πορτοκαλί χρώμα θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε τις διαταραχές της λογικής.
Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι διαταραγμένοι σε αυτόν τον τομέα, αφού οι πεποιθήσεις μας είναι πιο δεσποτικές από τη λογική μας, και παράλογα/ασυνείδητα κέντρα καθορίζουν τις πεποιθήσεις αυτές.
Καθώς γράφω καπνίζω το εικοστό+ τσιγάρο της ημέρας. Γνωρίζω ότι αυτό που κάνω με βλάπτει, όμως συνεχίζω δημιουργώντας ουσιαστικά ψευδείς λογικές σχέσεις όπως: “Και ο παππούς μου κάπνιζε και πέθανε στα 85” (από καρκίνο του πνεύμονα, αλλά αυτό δεν το αναφέρω στον εαυτό μου).
Αυτό είναι ένα παράδειγμα μιας από τις ήπιες και συνηθισμένες διαταραχές τις λογικής. Όταν αρχίζω να ακούω φωνές και βλέπω ανθρωπάκια να με κοιτούν την ώρα που αφοδεύω, τότε -πλέον- περνάω στις ψυχώσεις και στην παράνοια, στο χρώμα της ώχρας.
(Αν ακούω τη φωνή του Θεού, μπορεί να είμαι και προφήτης, η Ιωάννα της Λορένης ή ο πρωθυπουργός μιας θεοκρατικής χώρας).
~~{}~~
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε για πολύ ώρα, με τις ψυχικές καταστάσεις που είναι δόκιμες και αποδεχτές ή θεωρούνται παρεκκλίνουσες και χρήζουν φαρμακευτικής αγωγής (ή εγκλεισμού).
–
Όμως το παράδειγμα με τον έγχρωμο δίσκο είναι διττό. Καταρχάς τα χρώματα μας δείχνουν ότι είναι πολύ δύσκολο να καθορίσουμε ποια κατάσταση είναι “προβληματική” και ποια “φυσιολογική”, ποιο είναι σωμόν και ποιο ροζ.
“Τα πιο σκούρα χρώματα”, θα έλεγε κάποιος πραγματιστής, “σημαίνουν πρόβλημα”.
Όμως όλα τα χρώματα δεν είναι μέρος του ανθρώπινου ψυχισμού;
Αν περιστρέψουμε αυτό το δίσκο πολύ γρήγορα θα τον δούμε να γίνεται λευκός.
Το άσπρο (φως) δεν είναι χρώμα, είναι η σύνθεση των χρωμάτων.
Ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι η σύνθεση όλων αυτών των χαρακτηριστικών.
~~{}~~
Για να θεωρήσουμε κάποιον ψηλό τον συγκρίνουμε με κάποιον κοντύτερο. Για να θεωρήσουμε κάποιον τρελό τον συγκρίνουμε με κάποιον “φυσιολογικό”.
Όμως η ψυχική φυσιολογικότητα είναι ένας μύθος.
Προαίωνιος και αρχέγονος σίγουρα, αλλά πάντα μύθος.
Κάθε “φυσιολογικός” άνθρωπος κατατρέχεται από φοβίες, εμμονές, ιδεοψυχαναγκασμούς, μανίες. Κάθε άνθρωπος έχει απωθήσει ό,τι δεν ταιριάζει με την εικόνα που έχει για τον εαυτό του.
Ο “φυσιολογικός” είναι τέτοιος ως τη στιγμή που θα αρχίσει να κατακρεουργεί το γείτονα του, μην έχοντας συναίσθηση των πράξεων του, και τότε μιλάμε για προσωρινή παράνοια (και συνήθως πέφτουμε από τα σύννεφα).
–
Δεν είναι μόνο ότι ο καθένας μας μπορεί να περάσει τόσο εύκολα από την περιφέρεια του δίσκου, από τα πιο “ανοιχτά χρώματα”, στις ιδιάζουσες περιπτώσεις, τις σκούρες.
Ο δίσκος, είναι φτιαγμένος από χαρτί. Στην κάτω μεριά του, η οποία ίσως και να μην έχει χρώματα, ίσως να έχει διαφορετικά χρώματα, αλλά κανείς δεν ξέρει, αφού είναι σαν την σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, πάντα άδηλη, υπάρχει το ασυνείδητο.
Αυτό επηρεάζει καταλυτικά την φανερή όψη του ψυχισμού μας. Αν δημιουργηθεί εκεί κάτω ένα βαθούλωμα ή μια τρύπα, αυτή η αλλαγή μεταλλάσσει και το εμφανές μέρος του εαυτού μας, χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
~~{}~~
Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη φυσιολογική συμπεριφορά και στην “τρέλα” είναι όχι μόνο λεπτή, αλλά και απροσδιόριστη.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο τρελός πρέπει να αλλοτριώνεται, πρέπει να γίνεται ο “άλλος”, στερώντας ‘του τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να μην μας θυμίζει τον εαυτό μας (τον φυσιολογικό εαυτό μας).
Ο τρελός δεν είναι άνθρωπος, είναι φορέας της παρέκκλισης του.
Ένας άνθρωπος που εκδηλώνει σχιζοφρένεια, γίνεται σχιζοφρενής, ως τέτοιον και μόνο τον αντιμετωπίζει η πλειοψηφία των “κανονικών”.
Η σχιζοφρένεια είναι πλέον η ταυτότητα του, σαν να μην έχει άλλα χαρακτηριστικά πέρα από αυτήν. Και όταν έρχονται στη δημοσιότητα κάποια έργα τέχνης (ή επιστημονικά έργα) ανθρώπων με σχιζοφρένεια όλοι εκπλήσσονται.
“Κοίτα τι ωραία που ζωγραφίζει!” αναφωνούν, λες και αναφέρονται σε έναν γάιδαρο με το πινέλο δεμένο στην ουρά του.
–
Η Τεμπλ Γκράντιν, καθότι αυτιστική, έκανε δεκαπλάσια προσπάθεια από τους άλλους ανθρώπους (τους κανονικούς), προκειμένου να γίνει αποδεχτή ως άνθρωπος, ως ερευνήτρια, ως εφευρέτης, ως επιχειρηματίας.
Για να ακούσουν τις ιδέες της έπρεπε πρώτα να αποδεχτούν την ανθρώπινη φύση της, να παραδεχτούν ότι είναι άνθρωπος σαν κι εκείνους -ή μάλλον να παραδεχτούν ότι και οι ίδιοι μπορεί να είναι “παράξενοι”, όπως η Τεμπλ.
–
Με τον ίδιο τρόπο κάποιος/α που έχει διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από εκείνον της πλειονότητας, αποκτά την ταυτότητα της παρέκκλισης του, η οποία επισκιάζει τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του.
Είναι παρέκκλιση από τον κανόνα, οπότε άμεσα γίνεται το μέσο της αλλοτρίωσης: “Αυτός δεν είμαι εγώ”.
~~{}~~
Αν προσεγγίσουμε την τρέλα ιστορικά θα δούμε ότι πάντα “ο τρελός ήταν ο άλλος”.
Στις πρωτόγονες κοινωνίες ήταν πρόσωπο θείο, ξεχωριστός από την υπόλοιπη φυλή. Αρχικά ήταν σαμάνος, μετά έγινε μάντης ή προφήτης.
Στο Μεσαίωνα ήταν ο νεραϊδοπαρμένος ή αυτός που είχε το Σατανά μέσα του. Στις Αραβικές χώρες ο τρελός ήταν ιερό πρόσωπο.
Στην “ορθολογική” δυτική κοινωνία ο τρελός κλείστηκε στο άσυλο. Η εύθραυστη κοινή λογική δεν μπορούσε να αποδεχτεί την παρέκκλιση, γι’ αυτό την απέκλειε από την κοινωνία.
Ο Φρόιντ ήταν εκείνος που για πρώτη φορά συνομίλησε με τους τρελούς (όπως γράφει ο Φουκώ στην “Ιστορία της τρέλας”).
~~{}~~
Εκατό χρόνια μετά η ψυχική παρέκκλιση είναι ακόμα δαιμονοποιημένη.
Οι άνθρωποι αρνούνται να δεχτούν ότι η παρέκκλιση είναι μέρος και της δικής τους ψυχικής δομής.
Ότι ο αυτισμός, η ψύχωση, η μανιοκατάθλιψη, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα χαρακτηριστικό ανάμεσα σε άλλα, μια πιο σκούρα απόχρωση σε ένα σημείο του δίσκου, ενώ τα υπόλοιπα χρώματα μπορεί να μην διαφέρουν σε τίποτα από τα “φυσιολογικά”.
Και κυρίως, αυτό είναι το πιο σημαντικό, δεν μπορούν να δεχτούν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτές οι παρεκκλίσεις, δεν είναι ταυτότητα.
Η ψυχική ταυτότητα του κάθε ανθρώπου είναι μοναδική, ενώ ταυτόχρονα η βάση της είναι παρόμοια με κάθε άλλου ανθρώπου.
Αρκεί να περιστρέψουμε το δίσκο.
(διαβάστε το “Η ιστορία της τρέλας”, του Μισέλ Φουκώ, εκδόσεις Ηριδανός)
