Όταν έγραψα το κείμενο για το πείραμα συμμόρφωσης του Μίλγκραμ, (δες “Το τέρας μέσα μας – Το πείραμα του Μίλγκραμ”) πολλοί ήταν εκείνοι που έφεραν αντιρρήσεις.
Κάποιοι υποστήριξαν ότι αυτού η είδους η συμπεριφορά δεν θα μπορούσε να παρατηρηθεί εκτός εργαστηρίου, στην “αληθινή” ζωή. Άλλοι ήταν βέβαιοι ότι τα αποτελέσματα του πειράματος ήταν κατασκευασμένα.
Και κάποιοι άλλοι πίστευαν ότι κάτι παρόμοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί στην εποχή μας, 50 χρόνια μετά το πείραμα.
Ακόμα περισσότεροι ήταν εκείνοι που διαφώνησαν με τα δικά μου αυθαίρετα συμπεράσματα, σχετικά με τη συμμόρφωση έτσι όπως την αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Και κυρίως με τη σκέψη ότι όλοι είμαστε έτοιμοι να συμμορφωθούμε με εντολές που εξευτελίζουν, ίσως θέτουν και σε κίνδυνο, τον συνάνθρωπο.
–
Όμως κάποια περιστατικά, που συνέβησαν πριν λίγα χρόνια, επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα του Μίλγκραμ: Οι περισσότεροι άνθρωποι θα συμμορφωθούν με τις εντολές, όσο παράλογες και να είναι αυτές.
Μόνο αν υπάρχει ένας προσωπικός ηθικός κώδικας, τον οποίο το άτομο δεν δέχεται να παραβιάσει, μόνο τότε υπάρχει περίπτωση ο εντολοδόχος να αρνηθεί.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και συγχωρέστε μου την αυτοαναφορικότητα.
~~{}~~
Τις προάλλες βρέθηκα σε ένα κατάστημα ενοικίασης ψηφιακών δίσκων (ελληνιστί ντιβιντάδικο). Καθώς έψαχνα είδα μια ταινία με τίτλο “Το τέρας μέσα της”. Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα (ας όψεται και η εγωκεντρικότητα κάθε καλλιτέχνη) ήταν: “Αυτός είναι ο δικός μου τίτλος!”
Ο αγγλικός τίτλος ήταν “Compliance” που σημαίνει συμμόρφωση.
Μόλις έβαλα να δω την ταινία βεβαιώθηκα: Ο Έλληνας τιτλοδότης είχε σίγουρα διαβάσει “Το τέρας μέσα μας – Το πείραμα του Μίλγκραμ”.
–
Η ταινία ξεκινάει με μια αναφορά στο Πείραμα του Μίλγκραμ. Έπειτα μας γνωστοποιεί ότι δεν είναι απλά βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, είναι το γεγονός έτσι όπως συνέβη, χωρίς καμία υπερβολή.
Καθώς ξεκινάει η ταινία αναρωτιέσαι γιατί ο σκηνοθέτης έβαλε μια τέτοια εισαγωγή. Μετά καταλαβαίνεις.
Αν δεν το έγραφε θα πίστευες ότι παρακολουθείς μια ταινία όλο σεναριακές αφέλειες και υπερβολές, αφού κάτι τέτοιο “δεν θα μπορούσε να έχει γίνει στ’ αλήθεια”.
Όμως έγινε, όχι μόνο μία φορά, αλλά εβδομήντα!
–
Το περιστατικό διαδραματίστηκε το 2004 σε κάποιο κατάστημα των Μακ-Ντόναλντς (στην ταινία παρουσιάζει κάποιο άλλο, αλλά δεν αναφέρει και την αποζημίωση 700.000 που πήρε το θύμα από το “Μακ”).
Κάποιος ζήτησε στο τηλέφωνο την προϊσταμένη. Της είπε ότι είναι αστυνομικός και ότι η ταμίας του καταστήματος (χωρίς να αναφέρει το όνομα της) κατηγορείται ότι έκλεψε μία πελάτισσα.
Η προϊσταμένη, ονόματι Ντόνα (αυτό είναι το αληθινό της όνομα, όχι εκείνο της ταινίας), τον ρώτησε αν το είχε κάνει η Λουίζ (αληθινό όνομα), μια 18χρονη ταμίας.
Ο “αστυνομικός” παραδέχτηκε ότι ήταν εκείνη και ζήτησε από την Ντόνα να την φέρει στις αποθήκες.
–
Εκεί, και συνεχίζοντας να δίνει εντολές από το τηλέφωνο, έπεισε την Ντόνα να γδύσει εντελώς την Λουίζ και να της κάνει σωματικό έλεγχο.
Η Λουίζ στην αρχή είχε αντιρρήσεις, αλλά μιλώντας κι εκείνη με τον “αστυνομικό” στο τηλέφωνο συμμορφώθηκε πλήρως.
(Αργότερα, στη δίκη που έγινε, όταν την ρωτήσανε γιατί υπάκουε, η Λουίζ είπε: “Οι γονείς μου με έμαθαν ότι όταν κάποιος ενήλικος σου λέει να κάνεις κάτι, το κάνεις”.)
–
Αφού την ξεφτίλισε με κάθε τρόπο ο “αστυνομικός” ζήτησε από την Ντόνα να φέρει κάποιον άντρα, εργαζόμενο του καταστήματος, για να φυλάει την σχεδόν γυμνή Λουίζ, μέχρι να πάει η αστυνομία.
Στον νεαρό συνάδελφο της Λουίζ ο “αστυνομικός” ζήτησε ακόμα περισσότερα. Όμως εκείνος αρνήθηκε να το κάνει, χωρίς όμως να προσπαθήσει να διακόψει τη διαδικασία. Απλά γύρισε στη δουλειά του.
Έπειτα ο “αστυνομικός” έπεισε την Ντόνα (ο τίτλος, “Το τέρας μέσα της”, αναφέρεται σε εκείνη) να καλέσει στο φασφουντάδικο τον αρραβωνιαστικό της, για να φυλάει εκείνος τη Λουίζ.
–
Ο αρραβωνιαστικός της Ντόνα με τη σειρά του πείστηκε να κάνει ακόμα χειρότερα.
Έβαλε τη Λουίζ να ξεγυμνωθεί μπροστά του, να σκύψει για να ελέγξει όλες τις “τρύπες” της και να κάνει “πηδηματάκια” με τα χέρια πάνω από το κεφάλι.
Ενώ γινόντουσαν όλα αυτά η Ντόνα κάθε τόσο έμπαινε στην αποθήκη. Η Λουίζ την παρακαλούσε να την αφήσει να φύγει, όμως η Ντόνα δεν μπορούσε να παρακούσει τις εντολές του “αστυνομικού”, που “ακουγόταν τόσο αυθεντικός” (όπως είπε στη δίκη).
Στη συνέχεια, σύμφωνα με τις εντολές, ο αρραβωνιαστικός τιμώρησε τη Λουίζ για την κακή συμπεριφορά της, δίνοντας ‘της χτυπήματα στα γυμνά οπίσθια.
Και η Λουίζ, ακολουθώντας τις εντολές του αστυνομικού, έκανε στοματικό έρωτα στον αρραβωνιαστικό.
–
Τη λύση έδωσε ένας 58χρονος μάστορας, τον οποίο η Ντόνα έβαλε στην αποθήκη για να αντικαταστήσει τον αρραβωνιαστικό της, καθώς εκείνος έφυγε συντετριμμένος.
Όταν ο Τόμας (αληθινό όνομα) άκουσε τον “αστυνομικό” να του ζητάει να κάνει σωματικό έλεγχο στη γυμνή Λουίζ, η οποία πλέον ακολουθούσε όλες τις εντολές χωρίς να μπορεί καν να μιλήσει, άφησε το τηλέφωνο και είπε στην προϊστάμενη ότι ο αστυνομικός του ζητάει “να κάνει απρέπειες”. Και συμπλήρωσε ότι αυτός δεν μπορεί να είναι αληθινός αστυνομικός.
Μόνο τότε η Ντόνα αντιλήφθηκε ότι είχε πέσει θύμα απάτης. Ότι ουσιαστικά είχε πειθαναγκαστεί να γίνει θύτης.
–
Ο αρραβωνιαστικός της καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκιση. Η ίδια τη γλίτωσε με αναστολή (αφού δεν είχε κάνει κάτι!)
Η Λουίζ μήνυσε τα ΜακΝτόναλντς για 1,5 εκατομμύριο και δέχτηκε το συμβιβασμό των 700.000.
Ο “αστυνομικός” συνελήφθη από το FBI. Ήταν πατέρας πέντε παιδιών (σίγουρα όλοι έπεσαν από τα σύννεφα) και το είχε ξανακάνει, άλλες 70 φορές, σε φασφουντάδικα όλης της Αμερικής. Μάλιστα σε κάποια περίπτωση το θύμα ήταν μια 17χρονη πελάτισσα, η οποία συναίνεσε, όπως και η Λουίζ, σε όλες τις εντολές.
–
Το πιο παράξενο της υπόθεσης είναι γιατί τα θύματα δέχονταν να υποστούν αυτήν τη μεταχείριση.
Σε αυτή την ερώτηση ο Γελωτοποιός έχει απαντήσει, με τη βοήθεια του Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, του ψυχαναλυτή που επιβίωσε από το Άουσβιτς (δες “Οι μουσουλμάνοι του Μίλγκραμ και οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” [Οι «μουσουλμάνοι» των στρατοπέδων συγκέντρωσης ήταν «κινούμενα πτώματα, απρόσωπα αντικείμενα, κατευθυνόμενα απ’ έξω, ανίκανα να αισθανθούν, να σκεφτούν ή να αντιδράσουν»]).
~~{}~~
Συμπερασματικά: Ο τίτλος “Το τέρας μέσα μας” είναι πολύ πιο ορθός από το “Τέρας μέσα της”. Γιατί υποδηλώνει ότι ο καθένας από εμάς είναι έτοιμος να συμμορφωθεί με τις εντολές, αφού αυτό μαθαίνει να κάνει από παιδί.
Θα ακολουθήσει τις εντολές του δασκάλου, του αφεντικού, του προϊστάμενου, της κοινής γνώμης, του υπουργού. Αυτό έκανε ο Άιχμαν (δες “Η κοινοτοπία της κοινοτοπίας του κακού” –“Τα ειδεχθέστερα εγκλήματα τα διαπράττουν φυσιολογικοί άνθρωποι” ), αυτό έκαναν τα υποκείμενα του Μίλγκραμ, αυτό έκανε και η Ντόνα.
Μένει σε εμάς να αποφασίσουμε αν θα είμαστε ανεύθυνοι εντολοδόχοι ή αυτεξούσιοι άνθρωποι.
