Το 1917 ο Μαρσέλ Ντυσάν αγόρασε έναν ουρητήρα, απ’ αυτούς που υπήρχαν στις δημόσιες τουαλέτες. Το υπέγραψε με το ψευδώνυμο R. Mutt και το έστειλε στην Έκθεση, ως έργο τέχνης.
Ήταν η Κρήνη (Fountain), το πιο διάσημο ready-made-art έκθεμα, ίσως η αρχή της εννοιολογικής τέχνης (conseptual art).
Η επιτροπή της έκθεσης το απέρριψε, αλλά το έργο φωτογραφήθηκε κι έγινε διάσημο.
Δεκαεφτά αναπαραγωγές του χαμένου έργου υπογράφτηκαν απ’ τον Ντυσάν τη δεκαετία του εξήντα.
Το 2004 η Κρήνη ανακηρύχθηκε το πλέον επιδραστικό έργο του 20ού αιώνα.
Πολλοί καλλιτέχνες (ανάμεσα τους κι ο μουσικός Brian Eno) κατούρησαν μέσα σε μία απ’ τις 17 Κρήνες. Εφόσον ο ουρητήρας είναι τέχνη, τότε κι η ούρηση σ’ αυτό συνιστά πράξη τέχνης.
Το 2006 ο καλλιτέχνης Πινοντσέλι (που αργότερα θα λήστευε μια τράπεζα για να πάρει ένα ευρώ), μπήκε στο μουσείο Πομπιντού και μ’ ένα σφυρί έσπασε την Κρήνη. Αυτή η καταστροφή ήταν μια πράξη τέχνης.
~~
Στις Καβουρότρυπες, στη Σιθωνία της Χαλκιδικής, ο γλύπτης Διονύσιος Καρυπίδης είχε σμιλέψει στον βράχο ένα έργο 6,6 μέτρων, την Πετρωμένη Γοργόνα.
Σε κάποιους δεν άρεσε το έργο (όπως στην επιτροπή δεν άρεσε η Κρήνη), που δεν είχε κοστίσει τίποτα στον δήμο, που είχε γίνει με προσωπική απόφαση, ευθύνη, εργασία του καλλιτέχνη.
Του επέβαλαν πρόστιμο 531 ευρώ, επειδή είχε καταστρέψει το φυσικό τοπίο.
Ο γλύπτης πήρε την απόφαση του, αφού προειδοποίησε την επιτροπή του δήμου. Πλήρωσε το πρόστιμο (σαν τον Σωκράτη που δέχτηκε να πιει το κώνειο) και μετά πήγε στις Καβουρότρυπες και κατέστρεψε την Πετρωμένη Γοργόνα.
~~
Η Γοργόνα ήταν ένα όμορφο γλυπτό, αλλά αυτό είναι η προσωπική μου άποψη. Σίγουρα θα μπορούσε να γίνει το σήμα κατατεθέν της περιοχής, ένας πόλος έλξης τουριστών και ευρώ, για να ικανοποιηθούν και οι δημοτικές αρχές.
Όμως ο καλλιτέχνης είχε δημιουργήσει αυθαίρετα, χωρίς να έχει πάρει άδεια, χωρίς να έχει σχέσεις και συγγένειες με τους προύχοντες και τους κήνσορες.
Ήταν ένα πρωτόγονο γκράφιτι στους βράχους, ήταν ένα παράνομο κείμενο που μοιράστηκε στους δρόμους, ήταν μια ελευθεριακή πράξη. Κι ως γνωστόν οι κυβερνώντες απεχθάνονται κάθετι ελευθεριακό, όσο όμορφο κι αν είναι.
“Αλλοίωση του φυσικού τοπίου”, χρέωσαν τον ζωγράφο, καταδίκασαν τη Γοργόνα, αυτοί που ψάχνουν για γοργόνες και Μεγαλέξανδρους στις ανασκαφές, αυτοί που ζουν κάτω από την απόλυτη καταστροφή του τοπίου, στις Σκουριές.
Στον Ελληνικό Χρυσό και στην Eldorado κανείς δεν έβαλε πρόστιμο, μόνο ΜΑΤ να τη φυλάνε, ενώ ο Καρυπίδης πρέπει να πληρώσει, επειδή λειτούργησε ελευθεριακά, ανεξάρτητα.
~~
Ήταν μια δύσκολη απόφαση, είμαι σίγουρος, να καταστρέψει τη Γοργόνα του. Όμως αυτή η καταστροφή είναι πιο σημαντική απ’ τη δημιουργία.
Αν λυπόταν τον κόπο του, αν λυπόταν το έργο του, θα ήταν σαν να αποδεχόταν την βλακεία που χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κυβερνώντες.
Όμως ο Καρυπίδης κατέβηκε γυμνός στη Γοργόνα (προσβάλλοντας και τη δημόσια αιδώ) και διέλυσε αυτό που είχε φτιάξει.
Η Κατεστραμμένη Γοργόνα δεν είναι πια ένα έργο τέχνης. Είναι ένα μνημείο της βαρβαρότητας, του κομφορμισμού, της ηλιθιότητας που χαρακτηρίζει την ανθρωπότητα εν γένει (δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των Ελλήνων η ηλιθιότητα.)
~~
Οι φανατικοί υπάνθρωποι του ISIS καταστρέφουν αρχαιολογικούς θησαυρούς. Αποκεφαλίζουν τους αρχαιολόγους που υπερασπίζονται τα μνημεία. Νιώθουν αγαλλίαση και περηφάνεια όταν το κάνουν, χαμένοι σε μια μισαλλόδοξη κι αιματηρή εκδοχή κάποιας θρησκείας.
Το έκαναν κι οι χριστιανοί, όταν κατέστρεφαν αρχαιοελληνικά αγάλματα και ναούς.
Οι θρησκείες μπορούν να βγάλουν απ’ τον άνθρωπο τα χειρότερα ένστικτα. Κάθε δόγμα το κάνει.
~~
Ο Καρυπίδης κατέστρεψε το δικό του έργο. Ήταν σκληρό, αλλά ήταν μία απ’ τις πιο εκκωφαντικές πράξεις τέχνης που έχουν γίνει.
Τους είπε, μας είπε, ότι δεν αξίζουμε την ομορφιά, παρά μόνο ερείπια. Κι οι Έλληνες συνήθισαν να ζουν πάνω σε ερείπια.
Η Κατεστραμμένη Γοργόνα θα μπορούσε να είναι το σύμβολο της Ελλάδας.
~
Ζει ο Μεγαλέξανδρος, ζει;
Ούτε ο Μεγαλέξανδρος ούτε κι εσύ.
Κι η Ελλάδα; Ζει;
Πλένει τα πατώματα της Ευρώπης, νεκρή από καιρό, νεκρή, μα δεν το ξέρει.
