“τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.”
Ελένη, Σεφέρης
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η Ελένη ποτέ δεν βρέθηκε στην Τροία, σε κάποιο δέλτα της Αιγύπτου ήταν τόσα χρόνια. Έτσι μιλάει με το στόμα της ο ποιητής:
Ήταν εκεί [η Ελένη], στα χείλια της ερήμου. την άγγιξα, μου μίλησε:
“Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια” φώναζε.
“Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.
Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία”.
Αλλά οι Δαναοί, οι Αχαιοί, οι Έλληνες πολεμούσαν, έσφαζαν και σφαζόντουσαν. Κι οι Τρώες θα χάνονταν για ένα είδωλο, για ένα όνομα.
Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ’ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα
ατόφιο.
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια .
Για τη δόξα ποιανού σφάχτηκαν όλοι οι ήρωες, αλλά και τόσοι άγνωστοι, ανώνυμοι που ωστόσο είδαν ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια;
Για ένα πουκάμισο αδειανό.
Οι ποιητές τα ξέρουν και μας τα ‘χουν πει, όμως εμείς δεν θέλουμε να τους ακούμε, προτιμάμε ν’ ακούμε τα εμβατήρια και τους παιάνες, να σφάζουμε εχθρούς, να σφαζόμαστε.
~~
Κάθε φορά που έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν εχθρό, ακόμα κι έναν εχθρό που επινοήσαμε, μπορούμε να κάνουμε τρία πράγματα.
Το πρώτο είναι η μάχη, να τον πολεμήσουμε, να του επιτεθούμε.
Κι υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα, χιλιετίες μετά τον ίσκιο της Ελένης, που ονειρεύονται πολέμους με τους βόρειους και λοιπούς εχθρούς. Όμως αυτοί που δίνουν παραγγέλματα, τα γουρούνια του πολέμου, να είστε σίγουροι ότι δεν θα πολεμήσουν. Θα στείλουν εμάς, θα στείλουν τα παιδιά μας, κι ο Βαρδάρης, ο Αξιός, θα ξεχειλάει κουφάρια ανώνυμων κι άγνωστων στρατιωτών.
Έτσι γινόταν πάντοτε, έτσι θα είναι πάντα.
~~
Ο δεύτερος τρόπος είναι η φυγή.
Δεν χρειάζεται να είναι κυριολεκτική. Μπορεί να είναι στρουθοκαμηλισμός. Το κεφάλι στην άμμο του ψηφοθηρικού πατριωτισμού.
Ολόκληρος ο πλανήτης να συνδιαλέγεται με τους “Μακεδόνες”, έτσι να τους αποκαλεί, με το όνομα της δικής τους εθνικιστικής παραίσθησης, κι οι Δαναοί, οι Αχαιοί, οι Έλληνες, να ορκίζονται σ’ αδειανά πουκάμισα ότι δεν ξέρουν, δεν είδαν, δεν γνωρίζουν.
Είναι βολική η φυγή.
~~~~
Υπάρχει και τρίτος τρόπος να αντιμετωπίσεις έναν εχθρό. Είναι ο πιο δύσκολος, αλλά είναι ο μόνος που στήνει θεμέλια: Να τον κάνεις φίλο.
Αν δεν προσπαθείς να νικήσεις τον εχθρό σου ή να τον αποφύγεις, το καλύτερο είναι να τον δεις -και να σε δει- ως ισότιμο.
Η ανοχή είναι μια καλή αρχή, ιδιαίτερα σημαντική όσο ο φανατισμός, ο δογματισμός και η μισαλλοδοξία είναι ο κανόνας, αλλά δεν είναι αρκετή.
Για να κάνεις κάποιον φίλο σου δεν αρκεί να τον ανέχεσαι, πρέπει να τον αποδέχεσαι.
Πρέπει να τον ακούσεις, να τον καταλάβεις. (δες παλιότερο κείμενο Άνθρωποι και ποντίκια – Επιλέγοντας ανάμεσα στη φυγή και στη μάχη)
Όσο κρύβεις το κεφάλι σου στην άμμο, όσο αρνείσαι να ακούσεις τη θέληση του, θα είναι ξένος και εχθρός.
Κι επικίνδυνος. Γιατί αν δεν αφήσεις στον εχθρό σου μια δίοδο για να ξεφύγει, θα αναγκαστεί να σε πολεμήσει μέχρι εσχάτων. Έτσι έγραψε ο Σουν Τσου, στην Τέχνη του Πολέμου.
~~~~
Όμως το πιο σημαντικό, αυτό που πάντα πρέπει να θυμόμαστε εμείς οι στρατιώτες που πεθαίνουμε για τη δόξα του Αλέξανδρου και τα χρυσά του Αγαμέμνονα, είναι ότι δεν οφείλουμε πίστη σε κανέναν.
Η ζωή των οπλιτών είναι ίδια σε κάθε στρατόπεδο, σε κάθε παράταξη.
Εχθροί μας δεν είναι οι Τρώες κι οι Τρωάδες, οι Μακεδόνες κι οι Ιλλύριοι, οι Πέρσες κι οι Ρωμαίοι.
Εχθροί μας είναι εκείνοι που μας στέλνουν στον πόλεμο -για να θησαυρίσουν ή για να δοξαστούν.
~~
Κι ίσως αυτό να είναι ένα πολύ σοβαρό κείμενο για μια τόσο γελοία κατάσταση. Όμως οι ηλίθιοι είναι συνήθως πιο επικίνδυνοι απ’ τους “κακούς”. Και δυστυχώς πολλοί ηλίθιοι υπάρχουν εκεί πάνω, κι άλλοι τόσοι εδώ κάτω.
Είναι χρήσιμο να εμπνεόμαστε απ’ τα κατορθώματα των αρχαίων, κι ακόμα πιο χρήσιμο να μαθαίνουμε απ’ τα λάθη τους. Αλλά είναι ηλίθιο να θεωρούμε ότι το ένδοξο παρελθόν κάποιων νεκρών δίνει αίγλη στη δικό μας θλιβερό παρόν.
Ποιος (λογικός) άνθρωπος σκέφτεται, όταν βλέπει έναν σύγχρονο Αιγύπτιο: “Α, αυτός είναι απόγονος των Φαραώ!”
Όταν βλέπει έναν Αθηναίο: “Α, αυτός είναι απόγονος του Περικλή.”
Όταν βλέπει έναν Σλάβο που κατοικεί στο μέρος που κάποτε ήταν Μακεδονία: “Α, αυτός είναι απόγονος του Αλεξάνδρου.”
Αυτό που βλέπουν οι άλλοι σε μας, αυτό που βλέπουμε κι εμείς σε κείνους, είναι αυτό που είμαστε σήμερα -ίσως με μια μικρή αναδρομή λίγες γενιές πίσω.
Αλλά δεν πρέπει να συγχέουμε το νεφελώδες “εμείς” με το κυριολεκτικό “εγώ”. Η ιστορία και η κοινωνία με προδιαθέτουν, αλλά δεν με καθορίζουν. Χαράζουν γραμμές, αλλά είναι στην επιλεκτική διάθεση του καθενός να προσπαθήσει να τις ξεπεράσει, να τις διαταράξει.
Γεννιόμαστε ανελεύθεροι, αλλά έχουμε το δικαίωμα να τ’ αλλάξουμε όλα -ή έστω να προσπαθήσουμε.
Αρκεί να μην μπερδέψουμε την προσωπική μας ταυτότητα-προσπάθεια, μ’ αυτή που κληρονομήσαμε.
~~
Τα ισχυρά έθνη συμπεριφέρονται σαν γκάνγκστερ, τα μικρά έθνη σαν πόρνες. Κι είναι η Ελλάδα με τη Βόρεια Μακεδονία (στ’ αλήθεια ένα όνομα κράτους που προκαλεί γέλιο) δυο πόρνες που μαλλιοτραβιούνται για το “καλλιτεχνικό όνομα” τους, ενώ οι νταβατζήδες τους τις δέρνουν και τις δυο για να τους πάρουν όσα βγάζουν.
Θα ήταν πολύ πιο ωραίο αν οι μικροί γίνονταν φίλοι για ν’ αντιμετωπίσουν τους μεγάλους. Αλλά αυτό σπάνια έχει συμβεί στην Ιστορία.
Ακόμα και μέσα στα ίδια τα έθνη καταφέρνουν οι νταβατζήδες να προκαλέσουν εμφύλιους πολέμους. Δεν φταίνε αυτοί. Αυτοί κάνουν τη δουλειά τους. Και πάντα θα υπάρχουν ηλίθιοι αρχαιόπληκτοι και εθνικιστές, που θα σκοτώσουν κάποιον ανώνυμο κι άγνωστο στρατιώτη ή πολίτη ή παιδί, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των νταβατζήδων -οικονομικών, θρησκευτικών, εθνικιστικών.
Να σκοτωνόμαστε εμείς, για του αφέντη το φαΐ, για τα φαντάσματα και τους ίσκιους, για ονόματα κρατών και για άδεια πουκάμισα.
Άλλωστε το πιο σημαντικό θέμα της Ανθρωπότητας, της Ευρώπης, των Βαλκανίων, της Ελλάδας, αυτή τη στιγμή είναι το καλλιτεχνικό όνομα μιας ακόμα πόρνης.
Ας συνεχίσουμε να τσακωνόμαστε μαζί της λίγες δεκαετίες ακόμα, ώστε -τουλάχιστον- να αφανιστούμε όλοι μαζί με ψηλά το κεφάλι, αφού ζήσουμε ως τότε σαν σκλάβοι, για 490 ευρώ το μήνα.
“Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,
στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.”
Τρώες, Καβάφης
Έτσι γράφει ο Αλεξανδρινός. Μα τίποτα δεν είναι βέβαιο.
~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η φωτογραφία: The Dwarf, Circus, Palisades, NJ. 1958 Bruce Davidson.Magnum
