Στην ταινία “Μια νύχτα με τη Μέριλιν” (Insignificance,1985) ο Αϊνστάιν περνάει μια νύχτα με την Μ. Μονρόε συζητώντας για τα πάντα -εκτός απ’ το σεξ. Κάποια στιγμή ο Αλβέρτος της λέει ότι εμείς -οι απλοί άνθρωποι, δεν μπορούμε ν’ αντιληφθούμε τη θεωρία της σχετικότητας, αλλά τη χρησιμοποιούμε κάθε μέρα.
“Είναι σαν το μετρό”, της λέει. “Δεν ξέρεις πώς φτιάχνονται τα βαγόνια, πώς κινούνται, πώς κατασκευάστηκαν οι σήραγγες, δεν χρειάζεται να τα ξέρεις όλ’ αυτά. Αρκεί να μπεις μέσα και να ξέρεις σε ποια στάση θέλεις να κατέβεις. Αυτό αρκεί.”
~~
Ο Jared Diamond έζησε πολύ καιρό στα οροπέδια της Νέας Γουινέας, με φυλές που βρίσκονται ανάμεσα στο τροφοσυλλεκτικό στάδιο και σ’ εκείνο της πρώιμης γεωργίας.
Ο συγγραφέας μας λέει ότι αντίθετα μ’ αυτό που πιστεύουμε, οι “πρωτόγονοι” της Νέας Γουινέας είναι πολύ πιο ευφυείς απ’ τους δυτικούς. Όχι μόνο φυσιοκρατικά, όπου βεβαίως δεν μπορεί να υπάρξει καμία σύγκριση με κάποιον άνθρωπο της πόλης που νομίζει ότι τα κοτόπουλα είναι ξεπουπουλιασμένα και ακέφαλα.
(Κάποια στιγμή, γράφει ο Diamond, του έφεραν να φάει μανιτάρια κι εκείνος αναρωτήθηκε -και ρώτησε- μήπως είναι δηλητηριώδη. Οι “πρωτόγονοι” γέλασαν. Είχαν εκατό διαφορετικά ονόματα για τα μανιτάρια και φυσικά ήξεραν εκείνα τα δύο ή τρία που δεν ήταν βρώσιμα.)
Όμως ακόμα και στις νέες τεχνολογίες οι πρωτόγονοι έδειχναν ευφυΐα και περιέργεια που δεν συνάντησε στον δυτικό κόσμο. Επεξεργάζονταν κάθε αντικείμενο. Κάθε απλή μηχανή την έλυναν και την συναρμολογούσαν ξανά, προσπαθώντας να καταλάβουν πώς λειτουργεί.
“Εμείς οι δυτικοί, μοιάζουμε πραγματικά ηλίθιοι σε σύγκριση με κάποιον πρωτόγονο απ’ τα οροπέδια της Νέας Γουινέας”, λέει ο Ντάιμοντ.
~~
Στον δυτικό κόσμο δεν χρειάζεται να είσαι ιδιαίτερα έξυπνος για να επιβιώσεις. Στο σούπερ μάρκετ δεν πουλάνε δηλητηριώδη μανιτάρια κι ούτε χρειάζεται να κυνηγήσεις το φαΐ σου.
Χειριζόμαστε κάποιες μηχανές για τις οποίες δεν ξέρουμε τίποτα. Ποιος ξέρει πώς λειτουργεί η τηλεόραση; Ποιος καταλαβαίνει τη λειτουργία του iphone και του pc που χρησιμοποιεί; Πόσοι μπορούν να λύσουν τη μηχανή ενός αυτοκινήτου; Πόσοι γνωρίζουν πώς φτιάχνεται το γυαλί;
Και βεβαίως δεν θα πω τίποτα για την κβαντομηχανική, τις διαστημικές αποστολές και τη νανοτεχνολογία. Όπως αναφέρει κι ο κινηματογραφικός Αϊνστάιν στη Μέριλιν, δεν χρειάζεται να ξέρεις γιατί πετάει το αεροπλάνο ή γιατί δεν βουλιάζουν τα πλοία. Αρκεί να ‘χεις λεφτά για ν’ αγοράσεις εισιτήριο και να μπεις μέσα.
Ο σύγχρονος κόσμος βασίζεται στη συλλογική ευφυΐα.
Για να μπορέσεις να μπεις στο καινούριο σου αυτοκίνητο πρέπει να υπάρξουν εκείνοι που θα επεξεργαστούν το μέταλλο, το γυαλί και το πλαστικό. Εκείνοι που θα φτιάξουν τη μηχανή, εκείνοι που θα φτιάξουν τα ηλεκτρικά κυκλώματα. Εκείνοι που θα κάνουν την κλασματική απόσταξη του πετρελαίου για να φτιάξουν βενζίνη -αφού πρώτα κάποιοι την βγάλουν απ’ το υπέδαφος.
Πρέπει να υπάρξει εκείνος που θα σχεδιάσει το αυτοκίνητο, εκείνος που θα σχεδιάσει το εργοστάσιο, εκείνος που θα πουλήσει. Πρέπει να υπάρξουν κι όλοι εκείνοι οι εργάτες που θα βιδώσουν ένα μπουλόνι, θα συνδέσουν ένα καλώδιο, θα εξορύξουν το μέταλλο, θα σκοτωθούν στα ορυχεία.
Όταν όμως μπαίνουμε στο αυτοκίνητο μας δεν γνωρίζουμε τίποτα απ’ αυτά, ούτε μας νοιάζει. Το αγοράσαμε δουλεύοντας σε μια δουλειά συγκεκριμένη (πουλώντας βιβλία ή κάνοντας τον κλόουν σε παιδικά πάρτι).
Μας αρκεί να παίρνει μπρος όταν γυρνάμε το κλειδί και να προχωράει -και κανείς δεν αναρωτιέται τι συμβαίνει όταν πατάει περισσότερο το γκάζι, πώς η χημική ενέργεια της βενζίνης μετατρέπεται σε μηχανική.
~~
Κατά κάποιο τρόπο η πρόοδος του πολιτισμού μας βασίζεται στη συλλογική ευφυΐα και στην ατομική άγνοια.
Είμαστε εξειδικευμένοι κι αδαείς. Αν -για οποιονδήποτε λόγο- σταματούσε να υπάρχει ηλεκτρισμός και μεταφορά τροφής απ’ τις αγροτικές περιοχές, όλοι οι κάτοικοι των πόλεων θα πεθαίναμε μόλις άδειαζαν τα ράφια του σούπερ μάρκετ -και τα ντουλάπια μας.
Νομίζουμε ότι είμαστε ανώτεροι απ’ τους παλιότερους, επειδή έχουμε smart-phones. Ή επειδή κατέχουμε μια θέση σημαντική στον μικρόκοσμο μας -διευθυντής τράπεζας.
Ποιος όμως απ’ τους κατοίκους της πόλης θα μπορούσε να καλλιεργήσει σιτάρι, να διαχωρίσει την ήρα απ’ το στάρι, να κάνει αλεύρι και ψωμί; (Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να φτιάξεις προζύμι; Γκούγκλαρε το, αλλά δεν θα καταλάβεις αν δεν προσπαθήσεις μόνος σου.)
Τίποτα απ’ αυτά δεν χρειάζεται να το μάθουμε, τίποτα απ’ αυτά δεν χρειαζόμαστε, οπότε γιατί να τα κάνουμε; Γιατί να μάθουμε;
Όμως καθώς αυξάνεται η εξειδίκευση κι ο καταμερισμός εργασίας, καθώς οι ηλεκτρονικές συσκευές όλο και περισσότερο σκέφτονται για μας, χάνουμε την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Αντί να χειριζόμαστε τις μηχανές, μας χειρίζονται αυτές.
Όπως οι άνθρωποι εξελίχτηκαν μαζί με τους σκύλους, έτσι έχουμε εξελιχτεί (πολύ πιο αστραπιαία) με τις μηχανές -και ειδικά τους υπολογιστές. Η περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης θα καταστήσει εντελώς αχρείαστη την προσωπική ευφυΐα.
Η Συλλογική Ευφυΐα της ανθρωπότητας θα αγγίξει δυσθεώρητα ύψη, όμως ο καθένας από τους Νέους Ανθρώπους θα είναι πιο ηλίθιος, πιο ανίκανος από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία.
Κι αυτό σημαίνει ότι κάθε απειλή για τον Άνθρωπο, είτε από δικτάτορες είτε από την ίδια την Τεχνητή Νοημοσύνη είτε από αστάθμητους παράγοντες (το χάος ελλοχεύει), θα βρει πολλά δισεκατομμύρια από ανήμπορους κι ηλίθιους που δεν θα μπορούν να σκεφτούν πώς να λύσουν το πρόβλημα (ίσως να μην μπορούν καν να κατανοήσουν ότι υπάρχει πρόβλημα).
~~
Νομίζετε ότι πρόκειται για κάποια δυστοπία μυθιστορήματος; Κάτι που δεν θα συμβεί ποτέ ή μπορεί να συμβεί στο μακρινό μέλλον; Αναλογιστείτε το παρόν.
Πόσο εξαρτόμαστε από μηχανήματα που δεν γνωρίζουμε πώς λειτουργούν; Τι θα κάναμε (αύριο) αν δεν υπήρχε ηλεκτρισμός και ηλεκτρικές συσκευές; Τι ποσοστό του πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα και περιμένει να του φέρουν την τροφή του; Πόσοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι υπάρχει πρόβλημα, ότι βρισκόμαστε σ’ ένα κομβικό σημείο; (οικολογικά και πληθυσμιακά πρωτίστως, αλλά και κοινωνικοπολιτικά) Και πόσοι άνθρωποι κάνουν κάτι γι’ αυτό;
Τελικά, αν έρθει αυτό το Τέλος του Κόσμου, θα αφορά κυρίως σε μας τους εξελιγμένους αδαείς που θα ψάχνουμε για φαΐ στους υπονόμους των πόλεων, κουβαλώντας άχρηστα κινητά τηλέφωνα και θα πεθαίνουμε απ’ το κρύο προσπαθώντας ν’ ανάψουμε φωτιά.
Γιατί δεν θα υπάρχει διαδίκτυο, προκειμένου να γκουγκλάρουμε: “Τι κάνω στο Τέλος του Κόσμου;”
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον “Δρόμο”, τo Σάββατο 16.9.2017
