Ο Τζιμ Μόρισον είχε δηλώσει κάποτε ότι η σημαντικότερη αίσθηση δεν είναι η όραση ή η ακοή, αλλά η αφή. Όμως οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν την αφή ως μια “παρακατιανή” αίσθηση.
Θυμηθείτε πως μαθαίνουμε τις αισθήσεις στα πρώτα μας βιβλία: Δίπλα στην όραση ένα μάτι, δίπλα στη όσφρηση μια μύτη (κλπ) και δίπλα στην αφή… Τα χέρια!
Μεγαλώνουμε με τη στρεβλή αντίληψη ότι τα χέρια μας είναι τα όργανα της αφής. Πόσο λάθος είναι αυτό; Αν θέλαμε να είμαστε δίκαιοι με την αφή θα έπρεπε δίπλα της να υπάρχει ολόκληρος ο άνθρωπος.
Το αισθητήριο όργανο της αφής ζυγίζει τρία ως πέντε κιλά, έχει μέγεθος μερικά τετραγωνικά και είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματος μας. Είναι, φυσικά, το δέρμα μας.
Και να είστε βέβαiοι ότι η αφή είναι πολύ πιο ζωτικής σημασίας από τις άλλες αισθήσεις. Χωρίς αφή δε θα επιβιώναμε, δε θα υπήρχαμε καν. Γιατί το δέρμα είναι το πιο σημαντικό όργανο όσον αφορά τη σεξουαλική αναπαραγωγή (και ικανοποίηση).
~~{}~~
Σίγουρα θα έχετε κάνει σεξ με κλειστά φώτα, με κλειστή μύτη (ένα συναχάκι), με κλειστό στόμα και χωρίς καθόλου θόρυβο.
Εξάλλου οι άνθρωποι που στερούνται μία από αυτές τις αισθήσεις απολαμβάνουν εξίσου το σεξ.
Όμως δε θα μπορούσατε να κάνετε σεξ χωρίς την αίσθηση της αφής. Γιατί μπορεί να σας ερεθίσει μια εικόνα ή μια σκέψη, αλλά χωρίς άγγιγμα δεν πρόκειται να προχωρήσετε παρακάτω.
Χωρίς δέρμα, λοιπόν, δεν υπάρχει διαιώνιση του είδους.
~~
Αλλά ακόμα κι αν αυτή γίνει με τεχνητές μεθόδους το μωρό δε θα μπορεί να επιβιώσει χωρίς την αίσθηση της αφής. Γιατί η αφή είναι που το βοηθάει να βρίσκει τη ρώγα, η αφή που το βοηθάει να βυζαίνει.
Ακόμα και αν κατάφερνε να μεγαλώσει δε επιβίωνε για πολύ καιρό. Το δέρμα μας δίνει την αίσθηση του κρύου, του ζεστού, της πίεσης, του πόνου και κάτι άλλο πολύ σημαντικό, την ιδιοδεκτικότητα, το να ξέρουμε που βρίσκεται το κάθε μας μέλος.
Σε κάποιους ανθρώπους που λόγω εγκεφαλικής βλάβης δεν υπήρχε η αίσθηση του πόνου συνέβαιναν συνεχώς ατυχήματα και τύχαινε να παθαίνουν σοβαρές σωματικές βλάβες επειδή, για παράδειγμα, έμεναν πολύ ώρα στην ίδια στάση.
Και στο βιβλίο του Όλιβερ Σακς που έχουμε πολλάκις χρησιμοποιήσει στο μπλοκ του Γελωτοποιού, αναφέρεται η περίπτωση μιας γυναίκας που «είχε χάσει το σώμα της»:
Αν δεν κοιτούσε τα πόδια της δεν μπορούσε να περπατήσει, και τα χέρια της -όταν δεν τα έλεγχε οπτικά, αιωρούνταν στο χώρο αυτόνομα.
~~{}~~
Το δέρμα είναι απαραίτητο και για την ψυχολογική μας υγεία, όσο παράξενο και να ακούγεται αυτό.
Έγιναν πειράματα σε χιμπαντζήδες, στην ιατρική σχολή του Κολοράντο, όπου τα μωρά απομονώνονταν από τις μητέρες τους. Τα μικρά μπορούσαν να δουν και να μυρίσουν τη μητέρα τους, αλλά δεν μπορούσαν να την αγγίξουν.
Κατά τη διάρκεια του χωρισμού παρατηρήθηκαν αλλαγές στους χτύπους της καρδιάς, τη θερμοκρασία του σώματος, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του εγκεφάλου, τον ύπνο και τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η παρακολούθηση έδειξε ότι η στέρηση της απτικής επαφής προκαλούσε ψυχολογικές και σωματικές διαταραχές.
(Μόλις τώρα σκέφτηκα ότι χρησιμοποιούμε τη λέξη «επ-αφή» για κάθε είδους… επαφή: Οπτική επαφή, συναισθηματική, «θα έρθω σε επαφή μαζί σου» για την επικοινωνία, διακρατικές επαφές κλπ)
Αν η απομόνωση ήταν μεγάλης διάρκειας τότε οι σωματικές διαταραχές δεν ήταν αναστρέψιμες. Αλλά και ψυχολογικά δεν τα πηγαίνανε καλύτερα.
Τα μωρά που στερήθηκαν τη σωματική επαφή εξελίχτηκαν σε ενήλικες που «κολλούσαν» ψυχαναγκαστικά ο ένας στον άλλον ή εκδήλωναν πιο συχνά βίαιες συμπεριφορές.
Ισως να σκεφτείτε: «Αυτό συμβαίνει μόνο στους χιμπαντζήδες».
~~{}~~
Στην Αμερική υπάρχει ένα εθελοντικό πρόγραμμα «χαϊδέματος πρόωρων νεογνών». Όποιες θέλουν («όποιες», γιατί συνήθως οι εθελοντές είναι γυναίκες) μπορούν να πάνε και να χαϊδεύουν μωρά στη θερμοκοιτίδα.
Ποιο είναι το όφελος για τα μωρά;
«Πρόωρα βρέφη που μαλάσσονταν για 15 λεπτά της ώρας, τρεις φορές την ημέρα, κέρδιζαν βάρος 47% γρηγορότερα από άλλα, που έμεναν απομονωμένα στις θερμοκοιτίδες τους […] Το νευρικό τους σύστημα ωρίμαζε πιο γρήγορα και έπαιρναν εξιτήριο έξι μέρες νωρίτερα, κατά μέσο όρο.[…] Ύστερα από οκτώ μήνες τα μωρά που είχαν υποβληθεί σε μασάζ είχαν καλύτερα αποτελέσματα από άλλα σε τεστ πνευματικής και κινητικής ικανότητας.»
Αυτό δεν ισχύει μόνο για τα πρόωρα βρέφη.
«Παιδιά που στερούνται τη σωματική επαφή αναπτύσσονται πιο αργά, εμφανίζουν πολύ συχνά διαταραχές (και είναι λιγότερο χαρούμενα, θα συμπληρώσω με αφέλεια) και ως ενήλικες εκδηλώνουν αντικοινωνικές-αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.»
~~
Για κάποιον λόγο που δεν είναι του παρόντος κειμένου τα παιδιά του εξελιγμένου κόσμου εξοστρακίζονται όσο γίνεται πιο νωρίς από την αγκαλιά των γονιών τους και μαθαίνουν να είναι ανεξάρτητα στα παιδικά τους δωμάτια, στα κρεβατάκια τους, στα «πάρκα», στα καθισματάκια τους.
Σε λιγότερο εξελιγμένες φυλές, όπως στους Κουνγκ της Αφρικής, «τα μωρά έχουν απτική σχέση περίπου το 90% του χρόνου τους.»
~~
Και πριν υποθέσετε ότι η απτική σχέση είναι ωφέλιμη μόνο για τα παιδιά ακούστε για ένα άλλο πείραμα το οποίο αφορούσε σε ενήλικες.
Στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Περντιού (κάπου στην Αμερική μάλλον) ζητήθηκε από τη βιβλιοθηκάριο να πάρει μέρος σε ένα απλό –και ανώδυνο- πείραμα. Όταν έδινε ή έπαιρνε τα βιβλία φρόντιζε να αγγίζει «τυχαία» το χέρι του φοιτητή. Όχι όλων, στους μισούς έδινε την κάρτα ή τα βιβλία χωρίς να τους αγγίξει.
Βγαίνοντας οι φοιτητές ερωτούνταν για την εξυπηρέτηση στη βιβλιοθήκη και αν η υπάλληλος ήταν φιλική.
Οι «αγγιγμένοι» φοιτητές απαντούσαν όλοι θετικά και μάλιστα δήλωναν –στη σχετική ερώτηση- ότι η βιβλιοθηκάριος τους είχε χαμογελάσει, πράγμα το οποίο δεν είχε συμβεί.
~~
Ο ίδιος ψυχολόγος έκανε ένα παρόμοιο πείραμα και σε εστιατόριο: Οι σερβιτόροι άγγιζαν «κατά λάθος» κάποιους πελάτες.
Τα οφέλη δεν ήταν μόνο ψυχολογικά: Αυτοί που είχαν αγγιχτεί άφηναν και μεγαλύτερο φιλοδώρημα (κατά μέσο όρο).
~~{}~~
Το άγγιγμα μπορεί να λειτουργήσει και ως θεραπεία.
Στην εναλλακτική θεραπεία του ρέικι οι θεραπευτές καταπραΰνουν σωματικούς πόνους και μειώνουν τις ψυχολογικές εντάσεις μόνο με το άγγιγμα.
Όσο ορθολογιστής και να είσαι, αν δεν είσαι δογματικός, μπορείς να διαπιστώσεις ότι οι «ασθενείς» αισθάνονται καλύτερα μετά από κάθε συνεδρία. Οι θεραπευτές επικαλούνται κάποιες ενεργειακές αποσυμφορήσεις που –επίσης- δεν είναι του παρόντος κειμένου να σχολιάσουμε.
Όσο ορθολογιστής (ξαναλέω) ή κακοπροαίρετος και να είσαι δεν μπορείς να μην αποδεχτείς το αυτονόητο: Αν ένας άνθρωπος σε χαϊδεύει και ασχολείται μαζί σου, για μία-μιάμιση ώρα, μετά θα νιώθεις σίγουρα καλύτερα.
~~
Από την Ιαπωνία, όπου η αποξένωση συμβαδίζει με την τεχνολογική ανάπτυξη, ξεκίνησε πρόσφατα μια καινούρια «μόδα»: Αγκαλιές επί πληρωμή. Άνθρωποι πληρώνουν για να ξαπλώσουν αγκαλιά με μια κοπέλα και να χαλαρώσουν για μια ώρα.
~~
Τελειώνοντας ας πούμε ότι ευεξία και χαρά δε μας προσφέρει μόνο το άγγιγμα ενός άλλου ανθρώπου. Όσοι έχετε ζώα το γνωρίζετε: Δεν υπάρχει καλύτερο αγχολυτικό από το να χαϊδεύεις τον σκύλο σου (κι αυτός το χαίρεται εξίσου).
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
(Περισσότερα για την αφή στο βιβλίο της Diane Ackerman, «Η ιστορία των αισθήσεων, Αφή», από τις εκδόσεις Περίπλους)
