Προειδοποίηση: Η ανάγνωση του ακόλουθου κειμένου προϋποθέτει την ύπαρξη και χρήση μιας νοητικής λειτουργίας που ο καλύτερος τρόπος να την προσδιορίσουμε λεκτικά είναι: Στοχασμός.
Πολλοί τον συγχέουν με την πίστη (αναφέρομαι σε κάθε είδους πεποιθήσεις, όχι μόνο στις θρησκευτικές), το δόγμα, τη λογική, τη σοφία ή τη σκέψη εν γένει.
Η ειδοποιός διαφορά του στοχασμού από άλλες νοητικές λειτουργίες είναι… Ότι ποτέ δεν βρίσκει το στόχο!
Είναι ατελεύτητος και αυτοτροφοδοτούμενος, διαλεκτικός κατ’ ανάγκη και αν καταλήξει σε κάποιο τελειωτικό συμπέρασμα, αν φτάσει στο τέλος, τότε παύει να είναι στοχασμός και γίνεται παγιωμένη άποψη.
Ας στοχαστούμε ελεύθερα λοιπόν.
~~
Απαντήστε χωρίς να σκεφτείτε: Ποιος ζωντανός οργανισμός θα επιβίωνε σε περίπτωση ολοκληρωτικού πυρηνικού πολέμου;
Πιθανότατα οι περισσότεροι από εσάς θα σκεφτήκατε αυτόματα την κατσαρίδα. Κάποιοι, πιο πονηροί, ίσως να είπαν: «Κανείς». Και οι χιουμορίστες θα μπορούσαν να είχαν απαντήσει: «Ο Μητσοτάκης».
Δεν ξέρω ποιος έχει δίκιο, κανείς δεν μπορεί να ξέρει με βεβαιότητα, αφού είναι κάτι που δεν έχει συμβεί, οπότε δεν υπάρχει προδεδικασμένο –άσε που με το Μητσοτάκη όλα πρέπει να τα περιμένεις.
Το θέμα αυτού του στοχασμού, ο στόχος του, δεν είναι ποιος θα επιβίωνε, αλλά γιατί οι περισσότεροι από εμάς σκεφτόμαστε την κατσαρίδα.
~~
Μια πρώτη απόπειρα εξήγησης είναι ο μύθος ότι η κατσαρίδα αντέχει περισσότερη ραδιενέργεια από τα υπόλοιπα ζώα. Αυτή η πεποίθηση είναι ανακριβής, αν και όχι απόλυτα λανθασμένη.
(Ορισμός της πεποίθησης: Κάτι το οποίο θεωρούμε αληθές χωρίς να το έχουμε ελέγξει -ή να μπορούμε να το ελέγξουμε.)
Η κατσαρίδα είναι πιο ανθεκτική στη ραδιενέργεια από όλα τα θηλαστικά (συμπεριλαμβανομένου του Μητσοτάκη), αλλά ανάμεσα στα έντομα πιάνει πάτο.
Το 1959 οι γιατροί Γουόρτον και Γουόρτον εξέθεσαν μια σειρά από έντομα σε διαφορετικά ποσά ακτινοβολίας. Ανακάλυψαν ότι ενώ ο άνθρωπος πεθαίνει αν εκτεθεί σε 1.000 ραντ (δεν νομίζω να είχαν ανθρώπινα πειραματόζωα), η κατσαρίδα αντέχει μέχρι και 20.000 ραντ.
Όμως η μύγα της Μεσογείου μπορεί να αντέξει μέχρι και 64.000 ραντ –οπότε καλύτερα να χρησιμοποιείτε μυγοσκοτώστρα. Και, τέλος, ο πρωταθλητής των εντόμων στη ραδιενέργεια είναι η παρασιτική σφήκα με 180.000 ραντ.
(Ραδιενεργό ανέκδοτο.
Ρωτάει μια ελληνίδα σφήκα τη φίλη της.
«Που θα πάτε διακοπές; Τσερνομπίλ;»
«Τρε μπανάλ… Φέτος θα πάμε Φουκουσίμα.»
«Τυχερούλα. Εμάς για Κοζλοντούι μας βλέπω.»
«Απ’ το ολότελα…»)
~~
Όμως μη βιαστείτε να καταχωρήσετε στη μνήμη σας τη σφήκα ως το «διάδοχο» του ανθρώπου. Αν ξανακοιτάξετε την ερώτηση θα δείτε ότι αναφέρομαι σε ζωντανό οργανισμό. Και ζωντανοί οργανισμοί δεν είναι μόνο όσοι έχουν πόδια και φαίνονται δια γυμνού οφθαλμού.
Ο πιο ανθεκτικός –απ’ όσους έχουν μελετηθεί- είναι το βακτήριο Deinococcus Radiodurans (το λέει και το επίθετο του). Αυτό το βακτήριο, το οποίο οι επιστήμονες το αποκαλούν, χαϊδευτικά, «Κόναν, το Βακτήριο», αντέχει μέχρι και 1,5 εκατομμύριο ραντ! Εκτός κι αν είναι παγωμένο, γιατί τότε η ανθεκτικότητα του διπλασιάζεται.
Παρεμπιπτόντως τα συγκεκριμένα βακτήρια, όπως και πολλοί ομοειδεάτες τους (η ορθογραφία εκούσια λανθασμένη αυτή τη φορά, στρατηγέ), δεν πεθαίνουν αν καταψυχθούν, απλά αποκοιμούνται μέχρι «να έρθει η άνοιξη» -και ας αργήσει μερικές χιλιάδες χρόνια.
Μακάρια τα βακτήρια, ότι αυτά κληρονομήσουσι τη Γη.
Αν οι άνθρωποι το πάρουν απόφαση να ξεκινήσουν τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ρίξουν όλα τα πυρηνικά που ξεροσταλιάζουν στα υπόγεια, τα βακτήρια θα επιβιώσουν χωρίς καθόλου να ζοριστούν.
Και μπορεί μετά από εκατομμύρια χρόνια να βρίσκουν τα απανθρακωμένα οστά των ανθρώπων και να αναρωτιούνται γιατί εξαφανίστηκαν αυτά τα γιγάντια πλάσματα.
«Μάλλον ήταν ηλίθια», θα γράψει ένα βακτήριο-μπλόγκερ –και δε θα ‘χει άδικο.
~~
Ας επιστρέψουμε στο στοχασμό μας. Πέρα από τη διαδεδομένη και αναληθή πεποίθηση περί ανθεκτικότητας στη ραδιενέργεια τι άλλο μπορεί να μας προδιαθέτει ότι οι κατσαρίδες θα είναι το επόμενο είδος που θα μάθει να παίζει ποδόσφαιρο;
Ίσως να είναι η προσαρμοστικότητα της.
Κατσαρίδες θα βρεις στην κουζίνα κάθε σπιτιού, ανεξαρτήτως γεωγραφικού πλάτους και μήκους. Και ποτέ δεν μπορείς να κερδίσεις τον πόλεμο με τις Βλατίδες, παρά μόνο μάχες. Αλλά ο πρωταθλητής της προσαρμοστικότητας είναι η μύγα, που έχει ταξιδέψει και στο διάστημα, οπότε…
Μήπως είναι η επικινδυνότητα της κατσαρίδας; Λανθασμένη σκέψη ξανά.
Το έντομο που έχει σκοτώσει τους περισσότερους ανθρώπους είναι, με διαφορά, το κουνούπι. Τα θύματα της ελονοσίας είναι μερικά εκατομμύρια κάθε χρόνο. Ουσιαστικά η κατσαρίδα είναι λιγότερο επικίνδυνη για τον άνθρωπο από τα οικιακά εντομοκτόνα που χρησιμοποιεί για να την εξολοθρεύσει.
Δεν είναι η ανθεκτικότητα ούτε η προσαρμοστικότητα ή η επικινδυνότητα. Τι μένει;
~~
Είχα ρωτήσει μια φίλη, η οποία μετακόμιζε αμέσως από κάθε σπίτι όπου έβρισκε κατσαρίδες, γιατί τις φοβάται τόσο πολύ.
«Δεν τις φοβάμαι», είχε απαντήσει. «Τις σιχαίνομαι… Είναι σαν σκατούλες με φτερά», και ανατρίχιασε σύγκορμη.
Μήπως, λοιπόν, το εσχατολογικό αίνιγμα της κατσαρίδας είναι σκατολογικό;
~~
Δεν ξέρω να σας απαντήσω. Αυτό που ξέρω είναι ότι, για κάποιο περίεργο λόγο, δε μας ενοχλεί καθόλου να εξοντώνουμε τα έντομα, σε αντίθεση με τα κουταβάκια, τα γατάκια και τα λοιπά «γλυκούτσικα» ζωάκια. (Οι ζωόφιλοι θα έφριξαν και μόνο με την αναφορά στην εξόντωση των κατοικίδιων, ενώ άκουγαν ανερυθρίαστα τόση ώρα για την εξολόθρευση των κατσαρίδων.)
Πρόσφατα έγινε στις ΗΠΑ η «δίκη του αστακού». Κάποιες φιλοζωικές οργανώσεις ζήτησαν να 
απαγορευτεί ο βρασμός των ζωντανών αρθρόποδων. Ο δικαστής απέρριψε το αίτημα τους με τον ισχυρισμό ότι οι αστακοί και τα καβούρια δεν νιώθουν πόνο, σε αντίθεση με τα θηλαστικά. Πως έβγαλε αυτό το συμπέρασμα ο δικαστής δεν μπορώ να καταλάβω, αφού δεν νομίζω να υπήρξε ποτέ κάτι άλλο από θηλαστικό.
Οι άνθρωποι θεωρούν τα έντομα ως κατώτερη μορφή ζωής –καθώς και όλα τα υπόλοιπα ζώα, αλλά συγκεκριμένα για τα έντομα κανείς δεν αναρωτιέται αν έχουν ψυχή.
Αυτή είναι άλλη μία απολύτως λανθασμένη πεποίθηση. Και μόνο τα μυρμήγκια να πάρουμε είναι περισσότερα σε αριθμό (δέκα τετράκις εκατομμύρια – 10.000.000.000.000.000) και σε συνολική μάζα βαρύτερα από τους ανθρώπους.
Έχουν ανακαλυφτεί ως τώρα 1 εκατομμύριο είδη εντόμων (περισσότερα από όλα τα άλλα ζώα μαζί) και ο αριθμός τους υπολογίζεται να υπερβαίνει το ένα πεντάκις εκατομμύριο (1.000.000.000.000.000.000). Υπάρχουν 300 εκατομμύρια χρόνια πριν την εμφάνιση του πρώτου ανθρωπίδη.
Οπότε πως ορίζουμε το «ανώτερο είδος» ή τον «κυρίαρχο του πλανήτη»;
Επειδή οι άνθρωποι ξέρουν να παίζουν πιάνο; Ε, λοιπόν, το πιάνο δε μας βοηθάει καθόλου στην επιβίωση, απλά κάνει πιο υποφερτή την αίσθηση της ματαιότητας.
~~
Ίσως η απέχθεια των περισσότερων ανθρώπων για τα έντομα να είναι η διαφορετικότητα τους. Αισθανόμαστε περισσότερη συμπάθεια για τα πλάσματα που μας μοιάζουν. Γι’ αυτό, άλλωστε, σε όλα τα κινούμενα σχέδια και τα ντοκιμαντέρ τα ζώα παρουσιάζονται ανθρωπομορφικά.
«Κοίτα ‘το!» λέμε με θαυμασμό όταν βλέπουμε έναν ουραγκοτάγκο να αγκαλιάζει το μωρό του. «Σαν άνθρωπος είναι.»
Σας έχω νέα: Εμείς φερόμαστε ως ζώα όταν αγκαλιάζουμε τα παιδιά μας.
Αλλά τα απεχθή έντομα δεν συνηθίζουν να παίζουν με τα παιδιά τους –ούτε τα θηλάζουν.
Επιπλέον τα έντομα είναι αντιπαθητικά, γιατί έχουν έξι πόδια, εξωσκελετό και κεραίες –εξαιρούνται οι πεταλούδες, γιατί έχουν ωραία χρώματα και είναι λεπτεπίλεπτες.
Στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπως το «Στρατιώτες του Σύμπαντος», οι εχθρικοί εξωγήινοι έχουν τη μορφή εντόμου, γιατί κανείς θεατής δε θα αισθανόταν άνετα αν ο 
πρωταγωνιστής εξόντωνε χιλιάδες χνουδωτά κουνελάκια. Όλα τα μικρά των θηλαστικών είναι χαριτωμένα γιατί με το μεγάλο κεφάλι τους μας θυμίζουν τη δική μας νεοτενία. (βλ. παλιότερο κείμενο του Γελωτοποιού με τίτλο: “Βρέθηκε νεοτενικός πίθηκος που ξυρίζει το αιδοίο του“).
~~
Για να εξοντώσεις κάποιον χωρίς τύψεις πρέπει πρώτα να τον αλλοτριώσεις, να τον δεις ως κάτι εντελώς διαφορετικό από εσένα.
Αυτό συμβαίνει και στους πολέμους ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο εχθρός «προικίζεται» με κάποια χαρακτηριστικά απεχθή και απάνθρωπα, για να πάψει να σου θυμίζει ότι είναι άνθρωπος –ακριβώς σαν κι εσένα.
Ένας Αμερικάνος στρατιώτης, νομίζω ότι ήταν ο Νόρμαν Μέιλερ, είχε σοκαριστεί όταν άκουσε έναν Γιαπωνέζο (έναν «κιτρινιάρη σχιστομάτη») που ψυχορραγούσε, να φωνάζει τη μάνα του. Τότε κατάλαβε ότι τα «τέρατα» που πολεμούσε είχαν υπάρξει μωρά, όπως κι εκείνος.
~~
Θα τελειώσω αυτό το κείμενο (χωρίς φυσικά να ολοκληρώσω το στοχασμό) με το «ηθικό δίλημμα του βρέφους – Χίτλερ».
Έστω ότι έχετε μια μηχανή του χρόνου και επιστρέφετε στο 1889. Βρίσκεστε μόνος σας πάνω από το λίκνο του μωρού που θα βαφτιστεί Αδόλφος και θα αιματοκυλίσει όλη την ανθρωπότητα.
Αν πνίξετε αυτό το βρέφος ίσως και να σώσετε εκατομμύρια ζωές (λέω «ίσως», γιατί δεν γνωρίζουμε αν ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος θα είχε αποφευχθεί αν έλειπε ο Χίτλερ).
Το μωρό, που κάποτε θα γίνει η απόλυτη ενσάρκωση του Κακού, δε διαφέρει σε τίποτα από κάθε 
άλλο μωρό. Δεν έχει μουστάκι ούτε φοράει τη σβάστικα στο μπράτσο. Είναι ένα μωρό που κοιμάται.
Θα το κάνατε; Όχι δια αντιπροσώπου, όχι στέλνοντας κάποιον άλλον, αλλά εσείς οι ίδιοι, με τα χέρια σας.
Θα μπορούσατε να πνίξετε το βρέφος-Χίτλερ στο λίκνο του;
(Στοιχεία για την ανθεκτικότητα της κατσαρίδας άντλησα από το «Βιβλίο της Ολικής Άγνοιας», των Λόιντ&Μίτσινσον, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη.)
