Εν αρχή ην ο Λόγος.
Μετά κάποιοι ξεκίνησαν να τον κρίνουν.
Η λογοκρισία υπάρχει από τότε που υπάρχει εξουσία. Γιατί ο λόγος αποκαλύτπει κι αυτό ήταν και είναι κάτι που αντιπαθούν οι ισχυροί. Η καταπίεση των πολλών απ’ τους λίγους, αυτοκράτορες, ιερείς, δικτάτορες, κοτζαμπάσηδες, έχει πολλά πρόσωπα κι ερείσματα. Ένα απ’ αυτά είναι η λογοκρισία, τόσο αρχαία όσο κι η σοφία.
~~
Η πρώτη ιστορικά γνωστή απόπειρα λογοκρισίας έγινε στο θέατρο.
Όταν ο πρωτοπόρος του Δράματος, ο άνθρωπος που δημιούργησε το θέατρο, ο Θέσπις, σκάρωσε τον πλανόδιο θίασο του, ο σοφός Σόλων πήγε να δει τι ήταν αυτό το πρωτόφαντο θέαμα που ενθουσίαζε τους συμπολίτες του.
Όταν τέλειωσε η παράσταση φώναξε εξοργισμένος τον ποιητή-ηθοποιό.
“Πώς δεν ντρέπεσαι να λες τόσα ψέματα μπροστά σε τόσο κόσμο;” τον ρώτησε. [“ει τοσούτων εναντίον ουκ αισχύνεται τηλικαύτα ψευδόμενος” – Πλουτάρχου, Σόλων, 29]
Και προσπάθησε να του απαγορεύσει να διδάσκει τραγωδίες, επειδή είναι βλαβερή η ψευδολογία [“και Θέσπιν εκώλυσε τραγωδίας διδάσκειν, ως ανωφελή την ψευδολογίαν” Διογένης Λαέρτιος, Ι, 59]
Κι ο Θέσπις απάντησε: “Δεν είναι τρομερό να τα λέει κανείς αυτά και να τα παρασταίνει παίζοντας. Και ξέρετε πολύ καλά πως άλλες ψευδολογίες, πολιτικές και ηθικές, είναι πολύ πιο βλαβερές απ’ τα θεατρικά παιγνία κι έχουν προκαλέσει ασύγκριτα τραγικότερα δεινά”.
~~
Το 495 η αθηναϊκή πολιτεία παρενέβη, όταν ο Φρύνιχος παρουσίασε την τραγωδία του “Μιλητού Άλωσις”. Ο ποιητής τιμωρήθηκε με πρόστιμο 1.000 κι απαγορεύτηκε να ξαναπαιχτεί το έργο του, επειδή θύμιζε στους Αθηναίους “οικεία κακά”. [Ηρόδοτος, Στ΄, 21]
~~
Το 440, με το ψήφισμα του Μορυχίδη, απαγορεύτηκαν οι ονομαστικές διακωμωδήσεις προσώπων [“Μη κωμωδείν ονομαστί”]. Δύο χρόνια μετά το ακύρωσε ο Ευθυμένης.
~~
Οι Ρωμαίοι, με τον Δωδεκάδελτο νόμο (451) απαγόρευσαν τα σκωπτικά τραγούδια, τα “mala carmina”, επειδή τα κοροϊδευτικά κι άσεμνα τραγούδια των αγροτικών γιορτών στράφηκαν τελικά εναντίον των ευγενών.
Οι Καίσαρες κι οι Αυτοκράτορες δεν τα πήγαν πίσω στη λογοκρισία. Γι’ αυτό ο μεγαλύτερος Ρωμαίος σατιρικός, ο Juvenalis, έγραφε σαρδονικά: “Η λογοκρισία αθωώνει τα κοράκια και καταδικάζει τα περιστέρια”.
~~
Η Εκκλησία δεν πήγε πίσω.
Η Α’ Οικομενική Σύνοδος (325), όπου “προήδρευε” ο Κωνσταντίνος έκαψε τα βιβλία του Άρειου. Είχαν προηγηθεί οι καταστροφές των αρχαίων ελληνικών μνημείων, των γραπτών, των έργων τέχνης.
Ακόμα και μετά το τέλος του Βυζαντίου η “πυρομανία” συνεχίστηκε. Ο πρώτος πατριάρχης της Τουρκοκρατίας, ο Γεννάδιος, έκαψε πανηγυρικά τα έργα του Γεώργιου Γεμιστού.
~~
Η Καθολική Εκκλησία διέπρεψε και τα κατάφερε πολύ καλύτερα, αφού επινόησε και καθιέρωσε την προληπτική λογοκρισία.
Το ξεκίνησε ο τρομερός, ο “Πάπας-Τέρας”, Αλέξανδρος Στ’ Βοργίας (1431 – 1503). Αυτός, έντρομος μπροστά στην ελεύθερη διάδοση των ιδεών, χάρη στην εφεύρεση του Γουτεμβέργιου, μηχανεύτηκε τον προληπτικό έλεγχο κάθε τυπωμένου βιβλίου (1501), με το πρόσχημα της ηθικής, της θρησκείας, της κοινωνίας.
Η αποκορύφωση αυτής ήταν το 1558, όταν θεσμοθετήθηκε ο διαβόητος “Index librorum prohibitorum”, ο Πίνακας Απαγορευμένων Βιβλίων.
Αυτά καίγονταν κι οι συγγραφείς τους αφορίζονταν. Κάποιες φορές, όχι σπάνια, καίγονταν κι οι άνθρωποι, όπως ο φιορεντίνος καλόγερος Savonarola.
~~
Ακολουθώντας το άγιο αυτό παράδειγμα, ηγεμόνες και δυνάστες εφάρμοσαν από τότε τον προληπτικό έλεγχο κάθε εντύπου, ξεσηκώνοντας την οργή και τον σαρκασμό των συγγραφέων.
Την πιο γλαφυρή επιτομή αυτής της μεθοδολογίας τη δίνει ο ελευθερόστομος Φίγκαρο του Beaumarchais:
“Φτάνει να μη θίξω στα γραφόμενα μου την εξουσία, τη θρησκεία, την πολιτική, την ηθική, τους επισήμους, τον στρατό, την Όπερα και τ’ άλλα θέατρα και κανένα διακεκριμένο πρόσωπο, τότε μπορώ να δημοσιεύσω ελεύθερα ό,τι θέλω, αφού όμως το κοιτάξουν πρώτα δυο-τρεις λογοκριτές”.
Πιο λακωνικά ο Αλέξανδρος Σούτσος: “Είν’ ελεύθερος ο τύπος, φτάνει μόνον να μη γράφει”.
Κι ο Μοντεσκιέ: “Το κράτος δεν πρέπει να ενδιαφέρεται αν κάποιος συγγραφέας λέει ανοησίες. Αλλά να φροντίζει να μην κάνει ανοησίες η κυβέρνηση”.
~~
Συνεχίζεται: “Η λογοκρισία στον 20ο αιώνα”
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Διαβάστε το βιβλίο του Μάριου Πλωρίτη, “Της σκηνής και της τέχνης”, εκδόσεις Καστανιώτη
