«Σκατά! Καριόλη! Αίσχος, αίσχος… Χοντρός, χοντρός, χοντρός και ένα τέταρτο βυζί… Οτζίνγκα Οντίνγκα…»
Τι θα κάνατε αν συναντούσατε έναν άνθρωπο που θα έκανε διάφορες «σπαστικές» κινήσεις και ξαφνικά θα άρχιζε να βρίζει, χωρίς ουσιαστικά να απευθύνεται σε κανέναν;
Και μετά να φώναζε δυνατά: «ΣΚΥΨΕ!» πριν εκσφεντονίσει το κινητό του τηλέφωνο στο δέντρο απέναντι.
Μάλλον θα σκεφτόσασταν ότι έχετε να κάνετε με έναν τρελό.
Φανταστείτε τώρα την έκπληξη σας όταν ο γείτονας θα σας ενημέρωνε ότι ο «τρελός» είναι καταξιωμένος χειρουργός – «και υπέροχος άνθρωπος».
Η συμπεριφορά αυτή που σας τρομοκράτησε δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο στην ανθρώπινη ιστορία.
–
Ο Αρεταίος ο Καππαδόκης (2ος αιώνας μ.Χ.), Έλληνας γιατρός από την Καππαδοκία, περιγράφει κάποιες περιπτώσεις ανθρώπων που έκαναν ξαφνικά τινάγματα, επαλαμβανόμενες κινήσεις, κραυγές, μορφασμούς, που έβριζαν και βλαστημούσαν χωρίς λόγο, ουσιαστικά χωρίς να το θέλουν.
Δεν το ήξερε αλλά περιέγραφε τα συμπτώματα ενός συνδρόμου που είναι πλέον (από το 1885) γνωστό με το όνομα του Γάλλου νευρολόγου που το καθόρισε κλινικά, του Georges Gilles de la Tourette: Το σύνδρομο Τουρέτ.
–
Μέχρι το 1920 αντιμετωπιζόταν ως «ηθική»νόσος. Από το 1920 μέχρι το 1960 θεωρήθηκε ψυχιατρική νόσος, που έχρηζε ψυχανάλυσης ή ψυχοθεραπείας (και οι οποίες ήταν αναποτελεσματικές).
Έπειτα έγινε αντιληπτό ότι δεν είναι μια ψυχιατρική διαταραχή (ούτε βεβαίως ηθική), αλλά μια νευροβιολογική διαταραχή.
–
Στις αρχές του 1960, στην αποθέωση των ψυχοφαρμάκων, αποδείχτηκε ότι η ουσία αλοπεριδίνη μπορούσε να μειώσει τα συμπτώματα του.
Το παράξενο όμως, ήταν ότι οι τουρετικοί δεν ήθελαν να χάσουν το τουρετικό «αυτό» τους, αφού ήταν μέρος του εαυτού τους. Έτσι αρνούνταν να παίρνουν το συγκεκριμένο ψυχοφάρμακο.
–
Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από σπασμωδικά τικ (έναν καταιγισμό από τικ), επαναλαμβανόμενες καταναγκαστικές κινήσεις, ακούσια μιμητική των λόγων ή των πράξεων των άλλων (ηχολαλία και ηχοπραξία), και από την ψυχαναγκαστική εκστόμιση ύβρεων και χυδαιοτήτων (κοπρολαλία). Ακόμα είναι συνήθες να εκφεντονίζουν αντικείμενα.
Όμως δεν υπάρχουν ούτε δύο τουρετικοί με συμπεριφορά περίπου ίδια, ο κάθε ένας είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. («Ο κόσμος απαρτίζεται από περιπτώσεις», η νευρολογία επιβεβαιώνει τον Βίτγκεσταϊν).
–
Εμφανίζεται από την παιδική ηλικία και κατά κάποιον τρόπο συμβιώνει με τον ξενιστή.
Το Τουρέτ και το εγώ διαμορφώνονται το ένα στα μέτρα του άλλου, ώσπου στο τέλος, σαν ένα ζευγάρι παντρεμένο για πολλά χρόνια, γίνονται μία και μόνη συμπαγής ύπαρξη.
Οι τουρετικοί δυσκολεύονται να δουν το σύνδρομο ως κάτι εξωτερικό από τον εαυτό τους, ενώ ταυτόχρονα αντιλαμβάνονται την παραδοξότητα του. Έτσι πολλές φορές συμβαίνει να το προσωποποιούν, του δίνουν ένα όνομα για να το ξεχωρίσουν από εκείνον που είναι γραμμένος στο ληξιαρχείο. Υπάρχει τουρετικός που το αποκαλεί (κωμικά) «Τόμπυ», ενώ άλλος «κύριο Τ».
–
Πολλοί άνθρωποι με το σύνδρομο Τουρέτ κατακλύζονται από την τουρετική τους προσωπικότητα καταντούν αγχώδεις και εγωκεντρικοί, αποτραβιούνται από τον κόσμο ή ο κόσμος τους αποκλείει.
Όμως υπάρχουν τουρετικοί που τα καταφέρνουν πολύ καλά στη ζωή τους, ενώ κάποιες φορές το Τουρέτ μπορεί να τους δώσει και πλεονέκτημα επιβίωσης
(«αυτή η εντατική, παθιασμένη προσοχή σε κάθε λεπτομέρεια, αυτή η μόνιμη αναζήτηση κάτω από την επιφάνεια, αυτή η εξέταση και η ανάλυση είναι χαρακτηριστικά του ανήσυχου, διερευνητικού τουρετικού νου»).
–
Ο Όλιβερ Σακς μας πληροφορεί ότι υπάρχουν τουρετικοί συγγραφείς, μαθηματικοί, ηθοποιοί, τζόκει, οικοδόμοι, κοινωνικοί λειτουργοί, μηχανικοί, αθλητές, ακόμα και χειρουργοί. (Συγκεκριμένα ο Σακς γνωρίζει πέντε τουρετικούς χειρουργούς).
Τη συνάντηση του με έναν από αυτούς, τον δρα Κάρλ Μπένετ, μας περιγράφει στο βιβλίο του, «Ένα ανθρωπολόγος στον Άρη» (εκδόσεις Άγρα, μτφ Ποτάγας-Σπυράκου).
~~{}~~
Το Τουρέτ ξεκίνησε να εκδηλώνεται στον Καρλ όταν ήταν 7 χρονών. Όπως προαναφέραμε το Τουρέτ αναπτύσσεται μαζί με τον φέροντα.
Στην αρχή ο μικρός Καρλ έκανε μόνο σπαστικές κινήσεις, οι οποίες όμως του στοίχισαν, αφού τον έκαναν να απομονωθεί από τα υπόλοιπα παιδιά.
Ελλείψει παρέας ξεκίνησε να κάνει μεγάλους περιπάτους στη φύση. Εκεί αντιλήφθηκε την ποικιλομορφία και τους κοινούς κανόνες που διέπουν κάθε οργανισμό και σύστημα.
Από τόσο μικρός αφοσιώθηκε στην ταξινόμηση και την ανατομία (ένας άλλος μανιακός της ταξινόμησης ήταν ο Ζαν Πιαζέ, αλλά για αυτόν ίσως σας γράψω κάτι μια άλλη φορά).
–
Αποφάσισε να σπουδάσει ιατρική, κάτι το οποίο δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολο για έναν τουρετικό.
Το Τουρέτ είναι κατά κάποιο τρόπο η αποθέωση του ΚΨΠ (καταναγκαστική-ψυχαναγκαστική προσωπικότητα).
Ο Καρλ έπρεπε να διαβάζει κάθε σειρά πολλές φορές, να στοιχίζει κάθε παράγραφο έτσι ώστε να είναι συμμετρικές μέσα στο οπτικό του πεδίο, να μετρά τη συχνότητα κάποιου γράμματος και να επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις. Και όλα αυτά αφού καθόταν στην καρέκλα με τον τρόπο που έπρεπε να κάτσει (τα γόνατα απόλυτα στοιχισμένα με το γραφείο), ενώ κάθε τόσο διέκοπτε για να πάει και να αγγίξει τον απέναντι τοίχο.
Καθυστερούσε πολύ περισσότερο από κάθε άλλον φοιτητή να διαβάσει, αλλά η εξαντλητική (ιδεοψυχαναγκαστική) του επιμέλεια τον έκαναν να αποστηθίσει τα ιατρικά κείμενα.
–
Όταν τέλειωσε εργάστηκε σαν γενικός γιατρός στον Αρκτικό κύκλο και στα παγοθραυστικά, καθώς και με τους Εσκιμώους, όπου έγινε ειδικός στην πολική ιατρική.
Στα είκοσι οκτώ του παντρεύτηκε, έκανε με τη γυναίκα του το γύρο του κόσμου και εκπλήρωσε το παιδικό του όνειρο να σκαρφαλώσει στο Κιλιμάντζαρο.
–
Μέχρι τα τριάντα πέντε του χρόνια δεν ήξερε καν τι ήταν αυτό που τον έκανε να συμπεριφέρεται με εκείνον τον παράξενο τρόπο. Ώσπου κάποια μέρα (όταν το πρώτο του παιδί ήταν ακόμα μωρό) άκουσε στο ραδιόφωνο για το σύνδρομο Τουρέτ. Και΄κατάλαβε ότι δεν ήταν μόνος.
Καθώς το Τουρέτ είναι ένα σχετικά άγνωστο σύνδρομο, παραμένει κυρίως αδιάγνωστο. Οι περισσότεροι τουρετικοί (εννιά στους δέκα), κάνουν τη διάγνωση μόνοι τους, μαθαίνοντας γι’ αυτό από τα media (και μετά τους 
επιβεβαίωνουν οι νευρολόγοι).
Στις ΗΠΑ, γράφει ο Σακς, τη δεκαετία του ’70 ο Σύλλογος Συνδρόμου του Τουρέτ αριθμούσε τριάντα μέλη. Με τις προσπάθειες ενημέρωσης που έκαναν οι ίδιοι οι τουρετικοί, το 1995 είχαν φτάσει τους 20.000.
–
Έπειτα ο Κάρλ βρέθηκε σε μια μικρή πόλη του Καναδά για να εργαστεί ως χειρουργός. Οι κάτοικοι και οι συνάδελφοι του ήταν δύσπιστοι στην αρχή, όπως είναι λογικό.
«Ένας χειρουργός που περπατάει παράξενα, κάνει σπαστικές κινήσεις, επαναλαμβάνει τα λόγια των άλλων και εκσφεντονίζει αντικείμενα;!! Και κάθε τόσο λέει κάτι άσχετο ή ακατάληπτο;»
(Ένα ακόμα παράξενο χαρακτηριστικό των τουρετικών είναι ότι το αυτί τους 
«αρπάζει» κάποιες παράξενες λέξεις και τις λένε όταν δεν υπάρχει κανένας λόγος να τις πουν. Μία από τις αγαπημένες του Καρλ ήταν το (υπαρχτό) όνομα Οτζίνγκα Οντίνγκα.)
–
Ακόμα και ο Σακς ήταν περίεργος για αυτό το θέμα και αποφάσισε να παρευρεθεί σε μια εγχείρηση για να δει πως ο Μπέννετ κατάφερνε να χειρουργεί.
Το θέαμα της προετοιμασίας για το χειρουργείο ήταν συνταρακτικό.
Ξαφνικά τινάγματα και τεντώματα, με τα αποστειρωμένα χέρια να προσεγγίζουν επικίνδυνα τους μη-αποστειρωμένους ώμους, να αγγίζει τους βοηθούς με τα πόδια και κάθε τόσο να… χουχουτίζει (χου, χου!) σαν μια γιγάντια κουκουβάγια.
Έπειτα ο Καρλ μελέτησε μια μαστογραφία στο διαφανοσκόπιο, ενώ συνέχιζε να είναι τουρετικός. Μετά έπιασε το νυστέρι και…
Έκπληκτος ο Σακς είδε το Τουρέτ να εξαφανίζεται.
Ο Μπένετ χειρουργούσε και δεν υπήρχε καμία υπόνοια τικ ή περισπασμού.
Μετά από δυόμιση ώρες εξαιρετικά περίπλοκης, απαιτητικής χειρουργικής, ο Μπένετ έκλεισε την τομή, ευχαρίστησε όλο το επιτελείο και… ξανάγινε τουρετικός
«Όταν χειρουργώ ούτε που μου περνάει από το μυαλό ότι έχω Τουρέτ», λέει ο Μπένετ.
«Αυτό συμβαίνει με κάθε τουρετικό», μας βεβαιώνει ο Σακς.
Οι τουρετικοί αθλητές, μουσικοί, ηθοποιοί, μοιάζει να πατάνε “pause” στο Τουρέτ τους, όταν πρέπει να «παίξουν το ρόλο τους».
Και αναρωτιέμαι (ο Σακς δεν αναφέρει κάτι) όταν κάνουν έρωτα συνεχίζουν να είναι τουρετικοί;
Αναφέρει ωστόσο ότι ο Μπένετ προσφέρθηκε να τον γυρίσει σπίτι με το… αεροπλάνο του! Εκείνος δέχτηκε και είχε μια υπέροχη πτήση με το μονοκινητήριο Τσέσνα του.
Ο άνθρωπος που τους υποδέχτηκε στο αεροδρόμιο είπε για τον Μπένετ: «Υπέροχος άνθρωπος. Και πιλότος… Τι κι αν έχει Τουρέτ;»
~~{}~~
Αυτό το παράξενο σύνδρομο καταδεικνύει με τον πιο γκροτέσκο τρόπο την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης.
Και αποδεικνύει το αυτονόητο (αυτό που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο): Ότι κάθε άνθρωπος είναι πρωτίστως άνθρωπος. Όσο παράξενος και να μας φαίνεται.
–
Ας τελειώσω το κείμενο αναφέροντας ότι από τη μέρα που έμαθα για το Τουρέτ, αναγνώρισα δύο ανθρώπους που ίσως να το έχουν.
Η μία είναι μια κοπέλα της γειτονιάς, πάντα περιποιημένη και καλοντυμένη, που περνάει κάνοντας αυτές τις παράξενες επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Όταν θα την ξαναδώ θα την πλησιάσω και θα τη ρωτήσω αν γνωρίζει το σύνδρομο Τουρέτ.
–
Δείτε μια εξαιρετική ταινία για το Τουρέτ στην παιδική ηλικία, το «Η Φοίβη στη χώρα των θαυμάτων». (Phoebe in Wonderland)
Καθώς και την ταινία «Front of the class» (θα τη βρείτε μόνο στο ίντερνετ) που είναι βασισμένη στην αυτοβιογραφία ενός τουρετικού δασκάλου.
Αν θέλετε μπορείτε να πατήσετε like και στο Tourette’s Syndrome Greece.
Αν, τέλος, έχετε κάποιο γνωστό ή συγγενή που σας θυμίζει τον δρα Μπένετ, μιλήστε ‘του για το Τουρέτ.
–
[Για “εικονογράφηση” διάλεξα πίνακες από το κίνημα του Φωβισμού (Fauvism<Les Fauves=Τα αγρίμια). Για κάποιον λόγο που δεν μπορώ να εξηγήσω οι δυνατές κινήσεις τους και ο πληθωρικός τρόπος που χρησιμοποιούν το χρώμα μου βγάζουν κάτι από Τουρέτ.
Οι πίνακες είναι των Andre Derain, Maurice de Vlaminck, Jean Metzinger, Kees van Dougen, George Braque και (φυσικά) του Henri Matisse]
