“Οι πιο σημαντικές όψεις των πραγμάτων παραμένουν κρυφές για μας, εξαιτίας της απλότητας και της οικειότητας τους”
L. Wittgenstein
~~~~~~~~~~~~~~~
Αυτό το κείμενο δεν έχει κανένα στοιχείο μυθοπλασίας ή υπερβολής. Ό,τι διαβάσετε είναι τόσο αληθινό όσο και η οθόνη στην οποία προβάλλεται.
(Αν αμφιβάλλετε για την ύπαρξη της οθόνης ή του πληκτρολογίου καλό θα ήταν να διαβάσετε τον “Λόγο περί της μεθόδου” του Καρτέσιου (Descartes) ή να συμβουλευτείτε τον ψυχίατρο σας.)
~~{}~~
Ας ξεκινήσουμε ανατρέποντας μια λανθασμένη πεποίθηση, κάτι που μαθαίνουμε απ’ τις πρώτες τάξεις του σχολείου, ίσως και πιο πριν.
Πόσες αισθήσεις έχει ο άνθρωπος; Πέντε;
Συγχαρητήρια, αλλά κάνετε λάθος.
Υπάρχουν έξι (τουλάχιστον) αισθήσεις και δεν αναφέρομαι σε κάποια υπερφυσική ικανότητα που θα σας έκανε να μαντεύετε το μέλλον και τους αριθμούς του τζόκερ.
Η έκτη αίσθηση κατονομάστηκε απ’ τον Sherrington G.S. στο βιβλίο του “The integrative action of the nervous system”, από το 1906.
Ονομάζεται ιδιοδεκτική αίσθηση (proprioception) και είναι απόλυτα αναγκαία για την αντίληψη του σώματος μας.
Η αίσθηση αυτή προέρχεται απ’ την αδιάκοπη αλλά ασυνείδητη ροή ερεθισμάτων, απ’ όλα τα μέρη του σώματος μας (μυς, τένοντες, συνδέσμους) διαμέσου της οποίας [ροής] η θέση τους, ο τόνος τους [σφιγμένα ή χαλαρά] και η κίνηση τους ελέγχονται και διορθώνονται συνεχώς.
Με πιο απλά λόγια: Χάρη στην ιδιοδεκτική αίσθηση γνωρίζουμε πάντα που βρίσκονται και τι κάνουν τα χέρια μας, τα πόδια μας και το πρόσωπο, καθώς και το υπόλοιπο σώμα.
~~
Ακριβώς επειδή είναι αυτόματη και τόσο οικεία, τόσο “απλή”, οι άνθρωποι την αγνοούν.
Είναι κάτι αυτονόητο, γι’ αυτό και παραμένει κρυφή από μας -όπως γράφει και ο Βίτγκενσταϊν για τις σημαντικές όψεις των πραγμάτων. Μόνο αν τη χάσετε μπορείτε να αντιληφθείτε τη σπουδαιότητα της. Όπως ακριβώς συνέβη σε μια νέα γυναίκα, τη Χ.
~~{}~~
Η Χ ήταν μια φυσιολογική γυναίκα 27 ετών, με έξι αισθήσεις, όπως όλοι μας.
Είχε δυο παιδιά, της άρεσε η ιππασία και το χόκεϊ, εργαζόταν ως προγραμματίστρια ηλεκτρονικών υπολογιστών, αγαπούσε το μπαλέτο και την ποίηση.
Μετά από μια κρίση πόνων στην κοιλιά της βρέθηκαν πέτρες στη χολή, κι έκανε εισαγωγή για μια εγχείρηση ρουτίνας.
Η εισαγωγή έγινε τρεις μέρες πριν την εγχείρηση κι άρχισε αντιβιοθεραπεία για μικροβιακή προφύλαξη.
~~
Την παραμονή της εγχείρησης η Χ είδε ένα παράξενο και πολύ έντονο όνειρο.
Είδε πως ταλαντευόταν πάνω σε δύο εντελώς ασταθή πόδια, δεν ένιωθε καθόλου το έδαφος, και δεν αισθανόταν τα χέρια της, που χτυπούσαν πέρα δώθε στον αέρα.
Ξύπνησε τρομαγμένη και ανέφερε το όνειρο στον ψυχίατρο.
“Προεγχειρητικό άγχος”, είπε εκείνος. “Είναι φυσιολογικό, το βλέπουμε συνέχεια.”
Αργότερα όμως, την ίδια μέρα, το όνειρο έγινε πραγματικότητα.
Η Χ άρχισε να αισθάνεται πολύ ασταθή τα πόδια της, έκανε άτακτες και παράξενες κινήσεις, και δεν μπορούσε να κρατήσει κάτι με τα χέρια της.
“Αγχώδης υστερία”, διέγνωσε ο ψυχίατρος, με βεβαιότητα, ίσως και κάπως θιγμένος. “Τυπικά συμπτώματα μετατροπής, τα βλέπουμε συνέχεια.”
~~
Ο ψυχίατρος έκανε λάθος. Την επόμενη μέρα η Χ είχε χάσει την ιδιοδεκτική αίσθηση -και το σώμα της.
Δεν μπορούσε να σταθεί όρθια. Τα χέρια της “έπλεαν” ανεξέλεγκτα, μέχρι να γυρίσει και να τα κοιτάξει για να τα βάλει στη θέση τους. Δεν μπορούσε καν να ανασηκωθεί στο κρεβάτι, ενώ το πρόσωπο της παρέμενε ανέκφραστο και άτονο.
“Κάτι τρομερό μου συμβαίνει”, ψέλλισε με φωνή επίπεδη. “Δεν μπορώ να νιώσω το κορμί μου. Νιώθω αλλόκοτα, σαν ασώματη.”
Τότε κάλεσαν τον διάσημο νευρολόγο, δρ Όλιβερ Σακς. Εκείνος κατάλαβε ότι δεν ήταν υστερία.
~~
Οι εξετάσεις αποκάλυψαν μια οξεία πολυνευρίτιδα, μια φλεγμονή που πρόσβαλλε τις αισθητικές ρίζες των νωτιαίων και κρανιακών νεύρων.
Ο εγκέφαλος της δεν δεχόταν κανένα ερέθισμα απ’ τους μυς, τους τένοντες ή τους συνδέσμους. Υπήρχε έκπτωση και της αίσθησης του πόνου και της θερμοκρασίας.
Η Χ, πράγματι, δεν είχε πλέον σώμα.
~~{}~~
Εννιά χρόνια μετά κατάφερε να έχει μια σχεδόν φυσιολογική ζωή. Ο τρόπος; Έκανε συνειδητά ό,τι μέχρι τότε το σώμα της έκανε αυτόματα κι ασυνείδητα.
Για να φάει έπρεπε να “βρει” το χέρι (με τα μάτια) και να το οδηγήσει, πάντα κοιτώντας ‘το, μέχρι το πηρούνι. Να δει τα δάκτυλα να κλείνουν, να πάρει φαγητό και να το φέρει (πάντα κοιτώντας ‘το) ως το στόμα.
Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε να περπατάει, να κάθεται, να γράφει στο πληκτρολόγιο.
Έμαθε πάλι να μιλάει, αλλά η φωνή της έμοιαζε τεχνητή, σαν την φωνή ηθοποιού που απευθύνεται σε ακροατήριο.
Το πρόσωπο της παρέμενε ανέκφραστο κι επίπεδο (κάπως σαν την “πέτρινη μάσκα του Μπάστερ Κήτον”), εκτός κι αν κοιτιόταν στον καθρέφτη. Τότε μπορούσε να χαμογελάσει (αν και κάπως υπερβολικά, αφύσικα).
Ουσιαστικά αντικατέστησε την ιδιοδεκτική αίσθηση με εκείνη της όρασης. Αισθανόταν το σώμα της μόνο οπτικά.
~~
Στις συζητήσεις της με τον Σακς ανέφερε πως ένιωθε “απουσιωμένη, ασώματη, σαν ένα είδος ζωντανού φαντάσματος”.
Ήταν σαν να έλεγχε κάποιο σώμα ξένο μ’ ένα κράνος virtual reality.
Κι έπρεπε διαρκώς να θυμίζει στον εαυτό της ότι εκείνο το σώμα που κινούσε οπτικά ήταν… ο εαυτός της.
~~{}~~
Επίλογος:
Αυτή η υπόθεση έχει -εμφανώς- κι ένα δεύτερο επίπεδο, πιο φιλοσοφικό.
Συνηθίζουμε να ορίζουμε τον εαυτό μας με βάση τον εγκέφαλο μας -και τις σχέσεις που αναπτύσσει με τους άλλους εγκεφάλους.
Οι περισσότερες θρησκείες υποβιβάζουν το σώμα στο ρόλο ενός φθαρτού βαστάζου, που επωμίζεται το βάρος της άφθαρτης ψυχής.
Ο μύθος του Ανθρώπου (homo sapiens sapiens) έχει χτιστεί γύρω απ’ τη διανοητική του ικανότητα. Το σώμα θεωρείται κάτι υποδεέστερο, προσβλητικό όταν είναι γυμνό.
Οι σπάνιες υποθέσεις νευρολογίας, όπως αυτή της Χ, που έχασε το σώμα της, καταδεικνύουν ότι αυτό που θεωρούμε “ταυτότητα”, είναι η ολότητα.
~~{}~~
ΥΓ: Το όνειρο της Χ, στο οποίο προείδε την αρρώστια, δεν έχει τίποτα το μεταφυσικό ή προφητικό.
Ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται πολύ περισσότερα (και πολύ πιο γρήγορα) απ’ αυτά που συνειδητοποιούμε.
Κατάλαβε τι θα συνέβαινε, αλλά ο μόνος τρόπος να το μεταδώσει στο συνειδητό της Χ ήταν μέσω του ονείρου.
Γι’ αυτό είναι χρήσιμο να “ακούμε” τι μας λέει ο εαυτός μας στα όνειρα.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Πληροφορίες πήρα απ’ το βιβλίο του Όλιβερ Σακς “Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του μ’ ένα καπέλο -και άλλες κλινικές ιστορίες”, εκδόσεις Καστανιώτη, μτφ Κώστα Ποτάγας.
Διαβάστε οποιοδήποτε βιβλίο του πέσει στα χέρια σας, όπως το “Ένας ανθρωπολόγος από τον Άρη” και το “Μουσικοφιλία”.
Πριν μερικούς μήνες ο ογδοντάχρονος Όλιβερ Σακς αποκάλυψε ότι πάσχει από κάποια ανίατη μορφή καρκίνου. Διαβάστε το εκπληκτικό κείμενο που δημοσίευσε στους ΝΥ Times, ως αποχαιρετισμό στη ζωή.
“Η δική μου ζωή” http://fractalart.gr/oliver-sacks/
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η φωτογραφία είναι του Bill Brandt, Nude, London 1952
