“Είναι θλιβεροί οι καιροί, όταν η εντιμότητα ονομάζεται αφέλεια και η ειλικρίνεια λέγεται ηλιθιότητα”.
Πσέρβα-Τετμάιερ Κ.
“Σε μια παρέα μεθυσμένων όλοι απεχθάνονται εκείνον που δεν πίνει”.
Κινεζική παροιμία
“Ο ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον ἐπ’ αὐτήν”.
Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, 8,7
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ζούμε σ’ έναν διεφθαρμένο κόσμο. Ένας απόλυτα έντιμος άνθρωπος, αν καταφέρει να επιβιώσει, θα χαρακτηριστεί από όλους ηλίθιος. Όμως υπάρχουν τέτοια “παράξενα όντα”, απόλυτα έντιμα;
Υπάρχουν άνθρωποι αδιάφθοροι, αναμάρτητοι; Τίμιοι άνθρωποι που όχι μόνο δεν έχουν κάνει κάτι ανέντιμο, αλλά τους δόθηκε η ευκαιρία να το κάνουν και το απέφυγαν;
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν πει ποτέ ψέματα -ή τουλάχιστον δεν είπαν όλη την αλήθεια, που δεν έχουν αγνοήσει έναν νόμο ή κανόνα (οδικής κυκλοφορίας έστω), που δεν έχουν κρύψει κάτι απ’ την εφορία -έστω μια απόδειξη;
~~
Ίσως το πρόβλημα να είναι πιο φιλοσοφικό. Να κλέβεις απ’ το κράτος, όταν εκείνο προσπαθεί να σε εξοντώσει προς όφελος των μεγιστάνων, είναι ανέντιμο ή αυτοάμυνα;
Κι αν νόμος είναι η δουλεία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η ιδιωτικοποίηση κάθε φυσικού πόρου, τότε η εναντίωση σου σ’ αυτά είναι ανεντιμότητα;
Έντιμο είναι το νόμιμο;
Μήπως η εντιμότητα, το филотимо (φιλότιμο με ρωσικούς χαρακτήρες) είναι λέξεις που ο καθένας ερμηνεύει διαφορετικά;
Μήπως έντιμοι υπάρχουν μόνο στις ταινίες;
~~
Ο Ντίμα είναι ένας απ’ αυτούς. Ζει στη μετακομμουνιστική νεοφιλελεύθερη Ρωσία του Πούτιν. Είναι υδραυλικός και εργάζεται για τον δήμο, ενώ στον ελεύθερο χρόνο του διαβάζει για να πάρει πτυχίο πολιτικού μηχανικού.
Ένα βράδυ τον καλούν να διορθώσει ένα υδραυλικό πρόβλημα σε μία εννιαόροφη πολυκατοικία “του λαού”. Αυτές είναι κτιριακά υπολείμματα του κομμουνισμού, τεράστιες κατασκευές που ανήκουν στον δήμο και τις κατοικούν εξαθλιωμένοι του λούμπεν προλεταριάτου (το άλλο προλεταριάτο, το κομμουνιστικό, δεν υπάρχει πια).
Ο Ντίμα ανακαλύπτει ότι η πολυκατοικία είναι έτοιμη να καταρρεύσει και να γίνει ο τάφος για τους 800 ενοίκους της. Συγκλονισμένος, και παραβλέποντας τις νουθεσίες της μάνας του, τις φωνές της γυναίκας του, τρέχει μες στα μεσάνυχτα να βρει τη δήμαρχο.
Εκεί ανακαλύπτει ότι κάθε αιρετός και κάθε διευθυντής και κάθε υπάλληλος είναι διεφθαρμένος. Όλοι έχουν κλέψει χρήματα, και κάποια απ’ αυτά έπρεπε να δοθούν για την ανακαίνιση-υποστήλωση της πολυκατοικίας.
Οι επενδυτές (η νεοφιλεύθερη οικονομία-εξουσία) εξουσιάζουν την κρατική εξουσία με μίζες και απειλές. Η πυροσβεστική, η πολεοδομία, η αστυνομία, όλοι εξαρτώνται απ’ το μαύρο χρήμα.
Ο μόνος έντιμος άνθρωπος ανάμεσα τους είναι ο Ντίμα. Και διαρκώς τον αποκαλούν дурак, ηλίθιο.
Τελικά η δήμαρχος ξεφορτώνεται όλα τα έγγραφα που αποδεικνύουν τη διαφθορά της, καθώς και δύο διευθυντές που ήξεραν πολλά. Κι αφήνει την πολυκατοικία, τους 800 ενοίκους, στη μοίρα τους.
Ο Ντίμα, ως φιλότιμος дурак που είναι, αποφασίζει να πάει μόνος του να τους σώσει. Χτυπάει όλα τα κουδούνια, ανεβαίνει όλους τους ορόφους, βγάζει τους ανθρώπους έξω. Κι εκείνοι, στο τέλος της ταινίας, πέφτουν πάνω στον αυτόκλητο σωτήρα, τον σκοτώνουν στο ξύλο κι επιστρέφουν στην πολυκατοικία τους.
~~
“Ο Ηλίθιος”, η εξαιρετική ταινία του Γιούρι Μπίκοφ τελειώνει έτσι.
Με τους διεφθαρμένους κρατικούς υπάλληλους να καίνε τις αποδείξεις της διαφθοράς τους και να επιστρέφουν στις νεόδμητες κατοικίες τους, με τα πολυτελή οχήματα.
Με τους εξαθλιωμένους να επιστρέφουν στην πολυκατοικία-τάφο, αδιαφορώντας αν θα πεθάνουν, αφού “δεν είναι ζωή αυτή που ζούμε”, όπως λέει κάποιος ένοικος.
Και με τον ντοστογιεφσκικό ηλίθιο, τον Ντίμα, να έχει χάσει τα πάντα -πέρα απ’ την εντιμότητα του.
~~
Στους ανθρώπους αρέσουν οι ήρωες. Ακόμα κι όταν χάνουν.
Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι αυτό είναι το καλύτερο δείγμα τραγικού ήρωα: Αγωνίζεται για τα πιστεύω του χωρίς ποτέ να συμβιβάζεται (κάτι που δεν συνηθίζουν να κάνουν οι άνθρωποι) και πεθαίνει γι’ αυτά.
Όπως η Αντιγόνη.
Ο Ντίμα έχει να αντιμετωπίσει κάτι μεγαλύτερο απ’ τον κρεόντειο νόμο. Έχει να αντιμετωπίσει όλη την κοινωνία (ακόμα και τη μητέρα του και τη γυναίκα του). Πεθαίνει μόνος υπερασπίζοντας εκείνους που τον σκοτώνουν.
Ένας έντιμος; Ή ένας ηλίθιος;
~~
Ζούμε σ’ έναν διεφθαρμένο κόσμο. Ο Φρίντμαν παρουσιάζει τη διαφορά ανάμεσα στην ελεγχόμενη διαφθορά και στην απόλυτη διαφθορά με ένα ανέκδοτο.
Ένας Ασιάτης υπουργός καλεί κάποιον Αφρικανό ομόλογο του στο σπίτι του για γεύμα. Σαν βλέπει το πολυτελές σπίτι ο Αφρικανός ρωτάει πώς κατάφερε να το χτίσει με το μισθό του. Ο Ασιάτης τον πηγαίνει στο παράθυρο.
“Τη βλέπεις αυτή τη γέφυρα;” τον ρωτάει. “Δέκα τοις εκατό.” (Εννοώντας ότι το 10% των πόρων το καταχράστηκε).
Έπειτα ο Ασιάτης πηγαίνει στο σπίτι του ομόλογου του υπουργού στην Αφρική. Και βρίσκει ένα σπίτι πολύ πιο πολυτελές απ’ το δικό του. Τον ρωτάει πώς το έχτισε με τον μισθό του. Ο Αφρικανός τον πηγαίνει στο παράθυρο.
“Τη βλέπεις αυτή τη γέφυρα;” τον ρωτάει.
“Όχι!” λέει ο Ασιάτης, αφού δεν βλέπει καμία γέφυρα.
“Ακριβώς! Εκατό τοις εκατό.”
~~
Ο Φρίντμαν εργάζεται (και) για την Παγκόσμια Τράπεζα, οπότε τα ανέκδοτα του κουβαλάνε σίγουρα το βάρος της προκατάληψης, καθώς και της συγκάλυψης της μεγαλύτερης διαφθοράς, εκείνης της Παγκοσμιοποιημένης Ελεύθερης Αγοράς.
Όμως αν θες να καταλάβεις πώς λειτουργεί ο κόσμος πρέπει να ξεπερνάς τις προκαταλήψεις σου, να μαθαίνεις απ’ όλους.
Όταν υπάρχουν αιφνίδιες-καταστροφικές αλλαγές οικονομικού μοντέλου, όπως συνέβη στην Πρώην Σοβιετική Ένωση, η διαφθορά είναι μέγιστη, λέει ο Φρίντμαν.
Το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Αγορά, οι Τράπεζες, δεν ενδιαφέρονται για εκείνους που θα θαφτούν στα ερείπια της πολυκατοικίας. Είναι στην κορυφή της πυραμίδας, με κέρδη παγκοσμιοποιημένα και αφορολόγητα.
Έπειτα έρχονται οι μεγιστάνες κάθε χώρας και τα σκυλιά τους, οι πολιτικοί. Οι δήμαρχοι, οι διευθυντές, οι υπάλληλοι, παίρνουν κι εκείνοι το μερίδιο τους, ανάλογα με τη θέση τους.
Το ψάρι βρωμάει απ’ το κεφάλι, αλλά δεν αργεί να σαπίσει και το υπόλοιπο σώμα της Δανιμαρκίας.
Γιατί κανένας (αληθινός) άνθρωπος δεν είναι αδιάφθορος, αναμάρτητος.
Είναι νόμος της φύσης: Κάθε οργανισμός-σύστημα προσπαθεί να πετύχει το καλύτερο αποτέλεσμα με το μικρότερο ξόδεμα ενέργειας. (Το Δικαίωμα στην Τεμπελιά δεν είναι ανθρώπινη επινόηση).
Οπότε η απόλυτη εντιμότητα, σ’ έναν ανέντιμο κόσμο, είναι ηλιθιότητα. Το μόνο που καταφέρνεις είναι να φτιάχνεις τραγικούς ήρωες, όπως αυτούς που αγαπούσε ο Αριστοτέλης.
“Με συγχωρείς”, λέει ο πατέρας του Ντίμα, “που δεν σ’ έμαθα να ζεις να κλέβεις. Όλοι τρώνε, εκατομμύρια, όλοι κλέβουν, αλλά εγώ…”
Σ’ έναν κόσμο κλεφτών είναι πολύ επικίνδυνο να μην είσαι κλέφτης.
Κι η γυναίκα του, όταν της λέει ότι πρέπει να σώσει εκείνους τους ανθρώπους, ακόμα κι αν χρειαστεί να πεθάνει, του λέει:
“Ντίμα, δεν είναι τίποτα για μας αυτοί οι άνθρωποι.”
Κι ο дурак απαντάει: “Ζούμε σαν ζώα και πεθαίνουμε σαν ζώα επειδή βλέπουμε ο ένας τον άλλον σαν να μην είναι τίποτα”.
Αλλά πόσοι ηλίθιοι με филотимо υπάρχουν;
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Δείτε την σπουδαία ταινία του Γιούρι Μπίκοφ, που “προφητεύει” την τραγωδία στον Πύργο της Κόλασης Γκρένφελ στο δυτικό Λονδίνο.
