“Σοφός δεν είναι αυτός που δεν θυμώνει. Σοφός είναι αυτός που θυμώνει τη σωστή στιγμή, με το σωστό πρόσωπο και στο σωστό βαθμό”.
Αριστοτέλης
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Μία απ’ τις αυταπάτες των ανθρώπων είναι ότι αποφασίζουμε με βάση τη λογική. Το συναίσθημα θεωρείται κακός συμβουλάτορας -αν όχι κάτι το επικίνδυνο, που πρέπει να τιθασεύσουμε.
Όμως ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί έτσι. Το συναίσθημα δεν μπορεί να διαχωριστεί απ’ τη λογική. Ακόμα και οι συλλαβές χωρίς νόημα (και Α και ΟΥ) έχουν συναισθηματικό βάρος, κάθε μας κίνηση εμπεριέχει συναίσθημα.
Τίποτα δεν είναι ουδέτερο.
Στην πραγματικότητα ένας συναισθηματικά κενός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να πάρει καμία απόφαση!
~~
Σε παλιότερο κείμενο (“Και ο Πραξιτέλης ήταν κάποτε παιδί” http://sanejoker.info/2013/08/another-portrait-of-praxiteles-as-a-young-boy.html) αναφέραμε ότι η μνήμη είναι άρρητα δεμένη με το συναίσθημα.
Όποτε θυμόμαστε κάτι το αναδομούμε εκ νέου, σύμφωνα με την συναισθηματική μας κατάσταση. Δεν είμαστε μηχανές αναπαραγωγής εικόνας και ήχου, ώστε να μπορούμε να παίζουμε την ανάμνηση ακριβώς ίδια, ξανά και ξανά. (Αυτό, μας πληροφορεί η Τεμπλ Γκράντιν, μπορούν να το κάνουν κάποιοι αυτιστικοί).
~~
Όσο σημαντικό για τη μνήμη είναι το συναίσθημα, άλλο τόσο είναι και για λήψη αποφάσεων.
Νομίζουμε ότι επηρεαζόμαστε απ’ το συναίσθημα μόνο όταν αυτό μας κατακλύζει. Η οργή, ο τρόμος -γιατί όχι και ο έρωτας, μας κάνουν να φερόμαστε “παράλογα”. Όμως χωρίς αυτό το “παράλογο”, ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.
Κάποιες φορές χρειάζεται να εξοργιστείς, να τρομάξεις και να ερωτευτείς (παράφορα). Δεν είναι μέρος της ζωής. Είναι απαραίτητο για να ζήσεις.
~~
Μια άλλη ψευδής πεποίθηση είναι πως όταν “αποφασίζουμε ήρεμα” δεν επηρεαζόμαστε απ’ το συναίσθημα. Το συναίσθημα υπάρχει πάντα, έστω σε ασυνείδητο επίπεδο. Τίποτα δεν είναι ουδέτερο.
Μια εικόνα που είδες το πρωί ή μια κουβέντα που σου είπαν, κάθε ερέθισμα, ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποίησες ή δεν του έδωσες σημασία, μπορεί να σε επηρεάσει τόσο πολύ συναισθηματικά (θετικά ή αρνητικά) ώστε το βράδυ να αποφασίσεις για κάτι φαινομενικά άσχετο, να αποφασίσεις για κάτι “λογικά”, εξαιτίας (ή χάρη) αυτής της ξεχασμένης επιρροής.
Ένας πονόδοντος ή κάποια ορμονική διακύμανση επηρεάζει τον τρόπο λήψης αποφάσεων.
Ακόμα κι ένα όνειρο, που δεν θυμάσαι καν, σε κάνει να σηκώνεσαι απ’ το κρεβάτι με καλή ή κακή διάθεση και ν’ αποφασίζεις ότι θέλεις ν’ αγκαλιάσεις τον σύντροφο σου ή να τον αγνοήσεις.
~~
Οι άνθρωποι είμαστε πρωτίστως συναισθηματικά ζώα. Η λογική προσπαθεί να δικαιολογήσει (να εκλογικεύσει), άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε με γελοία επιχειρήματα, τις λέξεις, τις πράξεις, τις αποφάσεις, τη συμπεριφορά.
Ένας άνθρωπος χωρίς συναίσθημα θα έμοιαζε περισσότερο με ηλεκτρονικό υπολογιστή: Αν δεν του δώσεις ξεκάθαρες εντολές δεν μπορεί να εκτελέσει κανένα πρόγραμμα, δεν μπορεί να πάρει καμία απόφαση.
(Και μια άσχετη με το θέμα σκέψη: Ίσως, για να δημιουργήσουμε Τεχνητή Νοημοσύνη εφάμιλλη της ανθρώπινης, θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να της εμφυτεύσουμε συναίσθημα.)
Πόσο απαραίτητο είναι το συναίσθημα στη λήψη αποφάσεων το αποδεικνύει ο Antonio Damasio, στο βιβλίο του “Το λάθος του Καρτέσιου”
Ο νευρολόγος Νταμάσιο έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με ασθενείς που έχουν προβληματικούς μετωπιαίους λοβούς. Παρόλο που οι εν λόγω ασθενείς είχαν φυσιολογικό δείκτη νοημοσύνης και κανονικές ικανότητες συλλογισμούς δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν ως φυσιολογικοί ενήλικες.
Γιατί όμως δεν μπορούσαν;
Ο δρ Νταμάσιο μας παρουσιάζει την περίπτωση του κυρίου Έλιοτ. Αυτός είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης, πολύ καλά αποτελέσματα στα τεστ αντιληπτικής ικανότητας, επίπεδο προσοχής καλό και εξίσου δυναμική μνήμη εργασίας.
Αυτό που αδυνατούσε να κάνει ο Έλιοτ ήταν να έχει μια σωστή αντίδραση συναισθήματος στην καθημερινότητα του.
Σημειώνει ο Νταμάσιο: “Δεν είδα ποτέ ούτε μια υποψία συναισθήματος. Καμία λύπη, ανύπαρκτη ανυπομονησία, μηδενική απογοήτευση για τις συνεχείς και επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις μου. Γενικά, στη ζωή του είχε την τάση να μην θυμώνει, και τις σπάνιες φορές που το έκανε το ξέσπασμα ήταν πολύ γρήγορο.”
Ο Έλιοτ δεν είχε χάσει απλώς τα πρωτογενή συναισθήματα, όπως ο φόβος ή ο θυμός. Είχε χάσει τα μύχια συναισθήματα του. Ήταν συναισθηματικά κενός.
Εξαιτίας αυτού δεν μπορούσε να αποφασίσει για τίποτα. Κολλούσε σε ατέρμονες διαβουλεύσεις με τον εαυτό του, όπου ζύγιζε τα υπέρ και τα κατά κάθε πιθανής απόφασης, αλλά ΠΟΤΕ δεν κατέληγε.
Κάποια μέρα ο δρ Νταμάσιο τον ρώτησε ποια μέρα της επόμενης βδομάδας τον βόλευε να περάσει απ’ το γραφείο του. Ο κύριος Έλιοτ έβγαλε το ημερολόγιο του και πέρασε μισή ώρα εξετάζοντας τα υπέρ και τα κατά των δύο ημερών που του πρότεινε ο γιατρός του. Έλεγε, ξανά και ξανά, τις πιθανές συνέπειες αν επέλεγε τη μία ή την άλλη μέρα, αλλά δεν μπορούσε να αποφασίσει.
Τελικά επέλεξε τη μέρα ο δρ Νταμάσιο.
~~{}~~
Όλες μας οι αποφάσεις παίρνονται με βάση το συναίσθημα. Αγνοήστε εκείνους που μιλάνε για “νηφάλια σκέψη” και για “λογικά επιχειρήματα”. Δεν γνωρίζουν τίποτα για τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος.
Ο καθένας επιλέγει τα επιχειρήματα που μειώνουν τη γνωστική ασυμφωνία, τα επιχειρήματα που δικαιολογούν (εκλογικεύουν) τις συναισθηματικές του αποφάσεις.
Λέμε ΝΑΙ, ΟΧΙ, ΑΠΟΧΗ, όχι επειδή έχουμε “ζυγίσει” λογικά τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς, ουδέτερα, χωρίς συναισθηματική φόρτιση.
Αυτό θα οδηγούσε σε μια συμπεριφορά όπως του κυρίου Έλιοτ: Θα μέναμε όλη την Κυριακή μέσα στο παραβάν, χωρίς να μπορούμε να αποφασίσουμε ούτε ποιο στυλό θα χρησιμοποιήσουμε. Το δικό μας ή το κοινόχρηστο;
Θα αποφασίσουμε ή έχουμε αποφασίσει ήδη (ΝΑΙ, ΟΧΙ, ΑΠΟΧΗ) συναισθηματικά.
Όλη μας τη ζωή αυτό κάνουμε, κι ύστερα επενδύουμε με ιδεολογίες και επιχειρήματα το θυμικό μας.
~~{}~~
ΥΓ1: Πέρα από το Καλό και το Κακό, πέρα από τα ΝΑΙ, ΟΧΙ, ΑΠΟΧΗ, υπάρχει μια κοινωνική-ιστορική διαμάχη ανάμεσα στους έχοντες και στους μη-έχοντες, τους πλούσιους και τους φτωχούς, τους εξουσιαστές και τους εξουσιαζόμενους.
Σε ποια πλευρά γεννιέσαι δεν το επιλέγεις. Το πώς θα εξελιχτείς είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Αλλά σίγουρα ένας Αφρικανός δεν έχει τις ίδιες ευκαιρίες ανέλιξης (ή επιβίωσης) με έναν Ελβετό. Γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι του παρόντος κειμένου.
ΥΓ2: Η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα χαοτικό υπερσύστημα. Καμία πρόβλεψη δεν είναι απόλυτα ασφαλής. Η μόνη βεβαιότητα είναι η αλλαγή. Κι ο έλεγχος είναι μια χίμαιρα. http://sanejoker.info/2015/06/chimera2.html
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Διαβάστε το σπουδαίο βιβλίο “Μεταφράζοντας τα ζώα”, της Τεμπλ Γκράντιν, εκδόσεις Polaris, μτφ Ασημίνα Μητσομπόνου.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Οι φωτογραφίες είναι του Γάλλου φωτογράφου και ποιητή René Maltête
