Ούτε θεός ούτε διάβολος, άνθρωπος

Η πράξη της συγγραφής είναι μια διαδικασία αναζήτησης.

Η αυτογνωσία είναι το μεγαλύτερο προτέρημα του συγγραφέα, έγραψε ο Τσέχωφ. Νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα, κι όχι προϋπόθεση.

Η αυτογνωσία δεν είναι κάτι που έχεις, δεν είναι κάτι που είσαι. Είναι μια διαδικασία, ένα γίγνεσθαι χωρίς τέλος.

~~{}~~

Όταν γράφεις μια μεγαλύτερη ιστορία, που δεν τελειώνει σε μια μέρα ή σ’ ένα μήνα, καθετί που ζεις ή διαβάζεις ή βλέπεις μοιάζει σκηνοθετημένο, για να σου δώσει οιωνούς και σημάδια, στοιχεία και λύσεις.

Όχι, δεν συνωμοτεί το Σύμπαν. Είναι οι κεραίες σου, αυτές που συνδέονται με το Σύμπαν, που ανοίγουν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεχνάνε ότι έχουμε τέτοιες κεραίες. Τις νιώθουν σαν την ουρά μας, αυτή που απωλέσαμε όταν κατεβήκαμε απ’ τα δέντρα.

Έτσι κι οι κεραίες μας. Πότε τις ξεχάσαμε; Όταν σταματήσαμε να αντιλαμβανόμαστε τον Κόσμο ως ολότητα, όχι ως κατακερματισμένες εικόνες και στιγμές.

~~{}~~

Καθώς προχωρώ το Τουβαλού που πλέον έχει γίνει ένα διαδικτυακό μυθιστόρημα και αναρωτιέμαι για το τέλος της ιστορίας, ανακαλύπτω τέτοιους οιωνούς.

Βρήκα στο βιβλίο του Όλιβερ Σακς “Ξυπνήματα” τα ακόλουθα, που έχουν να κάνουν με τους παρκινσονικούς ασθενείς του νευρολόγου.

“Τα εξαιρετικά φαινόμενα που παρουσίασαν οι ασθενείς υποδείκνυαν τα αόρατα, τα ανυποψίαστα και σχεδόν ανίερα ανθρώπινα βάθη, τα αναρίθμητα “Ids” (Εκείνα – φροϋδικός όρος), ακόμη πιο κάτω από το χαμηλότερο επίπεδο για το οποίο μίλησε ο Φρόυντ ή ίσως ένα απέραντο “Id”, κάτι σαν την πρωταρχική ενέργεια του Κόσμου.

Αυτό το “Id”, το βαθύτερο από όλα τα άλλα, ούτε “καλό” ούτε “κακό”, ούτε ηθικό ούτε ανήθικο, ούτε ορθολογικό ούτε παράλογο, ούτε σε τάξη ούτε σε αταξία (ή, έστω, όλα αυτά ταυτοχρόνως, σε μεταξύ τους σύνθεση), αυτή η αστείρευτη δημιουργική δύναμη φαινόταν να είναι το καθαυτό πνεύμα της Φύσης.

Έτσι, όταν μιλώ για την “καρδιά του σκότους” της ύπαρξης δεν υπονοώ τίποτα το χυδαίο, το μανιχαϊστικό ή το εσωτεριστικό, τίποτα το διαβολικό ή το ηθικά σκοτεινό.

Υπονοώ το ύψος, το βάθος, την άβυσσο, τις κορυφές, το ακτινοβόλο πνεύμα του φαινομενικού κόσμου.”

~~{}~~

Η αντίθεση πνεύματος και σώματος,  η αιώνια σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και στο κακό, είναι γέννημα της εβραιο-χριστιανικής σκέψης.

Στις ανατολικές θρησκείες το Γιν και το Γιανγκ αναμιγνύονται, περιέχουν το ένα το άλλο, όχι σε αντίθεση, αλλά σε δυναμική ολότητα.

Στην αρχαία ελληνική σκέψη το απολλώνιο στοιχείο, το φως, έχει ανάγκη και το χθόνιο, το διονυσιακό, για να μπορέσει ο άνθρωπος να είναι ολοκληρωμένος.

~~{}~~

Ο Σακς, στο τελευταίο του βιβλίο, Το ποτάμι της συνείδησης, γράφει ότι για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση μάλλον θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα καινούριο εργαλείο, τη Θεωρία του Χάους, αυτή που λογοτεχνικά αποδίδεται με τη φράση:
“Μια πεταλούδα που πετάει στο Πεκίνο μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα στην Αμερική.”

Η ελάχιστη εισροή οδηγεί σ’ αναπάντεχο αποτέλεσμα.

Αν δεν είναι χαοτικό μοντέλο ο νους του ανθρώπου, τότε τι είναι;

Χαοτικός σημαίνει μη-προβλέψιμος -μακροχρόνια.

Είμαστε απρόβλεπτοι. Μπορεί να ζήσουμε τη μισή ζωή μας συντηρητικά και ήσυχα, no surprises, όπως τραγουδάνε κι οι Radiohead, και εντελώς ξαφνικά να πετάξει μια πεταλούδα στο κεφάλι μας και να δημιουργηθεί τυφώνας.

Οι τυφώνες δεν είναι βολικοί. Καταριέσαι τη μοίρα σου όταν έρχονται. Όμως οι μεγαλύτερες αλλαγές, οι πιο ουσιώδεις, χρειάζονται συχνά έναν τυφώνα για να σε βγάλει απ’ τη βολική σου αδράνεια.

Είναι κακό ή καλό;

Είναι και τα δύο. Η Υγεία χωρίς την Αρρώστια δεν έχει νόημα. Τι θα ονόμαζες ευτυχία, αν δεν είχες ζήσει τίποτα άλλο;

Κι αν δεν έχεις πέσει στα σκοτάδια της ύπαρξης σου πώς να χαρείς όταν βλέπεις τον ήλιο ν’ ανατέλλει;

~~{}~~

Η αυτογνωσία γίνεται αυταπάτη όταν κρύβουμε όσα δεν μας αρέσουν.

Και συνήθως κρύβουμε τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού, νομίζοντας ότι ένας διαρκώς χαμογελαστός άνθρωπος είναι ισορροπημένος.
Δεν είναι.
Δεν είναι καν άνθρωπος.
Οι άνθρωποι κλαίνε. Οι άνθρωποι θυμώνουν.
Οι άνθρωποι χάνουν.

Οι άνθρωποι νιώθουν αδύναμοι κάποιες φορές. Ίσως και πιο συχνά. Θέλουν να σκεπαστούν με την κουβέρτα και να μείνουν εκεί κάτω. Θέλουν να μείνουν μόνοι. Θέλουν να βρίσουν και να σπάσουν πράγματα. Θέλουν να τα παρατήσουν όλα. Θέλουν να σταματήσουν να είναι υπεύθυνοι για όλα. Θέλουν να σκοτώσουν κάποιον. Θέλουν να πονέσουν κάποιον. Θέλουν να φάνε ό,τι υπάρχει στο ψυγείο. Θέλουν να φύγουν μακριά. Κι ακόμα πιο μακριά, θέλουν να πεθάνουν.

Όλα αυτά που νιώθουμε δεν είναι διαβολικά ούτε θεϊκά, είναι ανθρώπινα.

Ό,τι απωθείς γίνεται πιο ισχυρό και σε τρώει από μέσα.
Αυτά που κρύβουμε γίνονται θηρία,
σαν αλυσοδεμένα σκυλιά στα υπόγεια του νου.

Ό,τι αποδέχεσαι κι ό,τι λες σε ανακουφίζει απ’ την πίεση.
Αυτά που φανερώνουμε γίνονται πιστοί φίλοι,
σαν το αδέσποτο που μάζεψες και σου γλείφει το πρόσωπο όταν νιώθεις χάλια.

~~{}~~

Κι έτσι, αφού με έβγαλε ο σκύλος βόλτα, επιστρέφω στην αρχή αυτού του κειμένου.

Η αυτογνωσία είναι λύτρωση.
Για να λυτρωθείς πρέπει να μιλήσεις, να επικοινωνήσεις. Με το σύντροφο, με τη φίλη σου, με την ψυχολόγο, με τον ιερέα, με τον σκύλο.

Μπορείς και να γράψεις. Ή να τραγουδήσεις.
Η τέχνη είναι λύτρωση.

~~~~~~~~

Η φωτογραφία είναι του Αντρέ Κερτέζ, Dive, 1935

Επί του πιεστηρίου: Καθώς τελειώνω το κείμενο παρατηρώ τη σκιά του παιδιού στο νερό. Το πρόσωπο μοιάζει δαιμονικό ή είναι της φαντασίας μου;