του Γιάννη Κεφαλά
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
- Περιοδικός και προσωρινός θάνατος ο ύπνος. Και σαν βυθιστείς στη χώρα αυτή τη μακρινή, που είναι γεμάτη έρημο και πυκνό σκοτάδι, στα βάθη του μυαλού σου σ’ επισκέπτονται καραβάνια εμπόρων, που ξεκίνησαν από το ασυνείδητο, φορτωμένα με την ονειρική πραμάτεια τους. Για πείτε μας, τι όνειρα πουλάτε;
- Από μικρός έβλεπα τα πιο περίεργα όνειρα. Το πρωί, σαν ξυπνούσα με το καλό, είχα τέτοια λαχτάρα να τα διηγηθώ, λες και θα μιλούσα για κάποια ταινία που είδα και μου έκανε εντύπωση. Θυμάμαι τη γιαγιά μου, μετά από κάθε τέτοια εξιστόρηση, να με ρωτάει: «Πάλι απλήρωτο κινηματογράφο είδες παιδί μου;»
- Λέγοντας για τη γιαγιά μου, όταν πηγαίναμε στο χωριό έφτιαχνε κάτι παραδοσιακές πίτες στον ξυλόφουρνο… Όνειρο!
- Αν το καλοσκεφτείς, κάθε βράδυ στ’ όνειρό μας γινόμαστε ενδυματολόγοι, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, ακόμα και ηθοποιοί. Λίγο πολύ είμαστε όλοι καλλιτέχνες.
- Τι είναι όμως ένα όνειρο, πέρα από απλήρωτος κινηματογράφος; Είναι λέει μια σύνθεση διάφορων αισθήσεων, συναισθημάτων, ιδεών και μορφών, που δημιουργούν μια αλλοπρόσαλλη ιστορία κατά τη διάρκεια του ύπνου. Πάλι για ιστορίες μιλάμε δηλαδή…
- Βέβαια, για να φτάσεις να ονειρευτείς, πρέπει να περάσεις μερικά στάδια στον ύπνο σου. Ακόμα κι ο ύπνος περνάει φάσεις σ’ αυτή τη ζωή.
- Σαν φτάσεις, λοιπόν, στο πέμπτο στάδιο του ύπνου, γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών (R.E.M.), θ’ αρχίσεις να ονειρεύεσαι. Εκεί, το τι σου επιφυλάσσει το μυαλό για προβολή, ποτέ δεν μπορεί να είναι κατά παραγγελία. Κάποιοι πιστεύουν ότι τα όνειρα είναι τυχαίες συνθέσεις του υποσυνείδητου· άλλοι, ότι είναι προμηνύματα. Άλλοι πιστεύουν ότι είναι καταπιεσμένες επιθυμίες που θέλει να μας τις υπενθυμίσει το μυαλό. Πολλά ακόμα λέγονται, αλλά θα ήταν πάρα πολλά για να τα απαριθμήσω και ίσως σας ζαλίσω. Σας προτείνω να ακούσετε το τραγούδι “Dream” των R.E.M. που έχω να παίζει χαμηλά· σαν «μουσικό χαλί», καθώς γράφω αυτές τις γραμμές. Ταιριάζει και στην περίσταση.
- Σ’ ένα μάθημα μια μέρα, σε μια συζήτηση με θέμα τη συγγραφή, θυμάμαι μου σχολίασαν οι συμμαθητές κι ο δάσκαλός μου, ότι μάλλον έχω διαβάσει πολύ τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς. Αλήθεια είναι. Τους έχω διαβάσει τους αρχαίους, όπως και την ελληνική μυθολογία. Έτσι, από αυτόν τον συνειρμό, θυμήθηκα τους Ονείρους, που ήταν παιδιά του Θεού Ύπνου και της Χάριτος Πασιθέης. Οι Όνειροι ήταν τέσσερις: ο Μορφέας, ο Φοβήτωρ, ο Φάντασος κι ο Ίκελος. Ο Μορφέας ήταν αυτός που έστελνε εικόνες στα όνειρα των ανθρώπων, τα διαμόρφωνε κι έδινε μορφή στα όντα που τα κατοικούσαν. Ο Φοβήτωρ έκανε τα όνειρα τρομακτικά, ώστε να γεννηθούν οι χειρότεροι εφιάλτες. Ο Φάντασος ήταν ο υπεύθυνος για την καθοδήγηση της ονειρικής φαντασιακής αρχιτεκτονικής, και τέλος ο Ίκελος, που έντυνε με ρεαλισμό τα όνειρα, για να φαίνονται πραγματικά και φυσικά. Τόσοι Θεοί για τα όνειρά μας. Πώς να μην έψαχναν από τότε οι άνθρωποι, την ερμηνεία των ονείρων;
- Στο Ταλμούδ, το βασικό κείμενο του ραβινικού Ιουδαϊσμού, λέει πως «Ένα όνειρο που δεν ερμηνεύτηκε, είναι σαν ένα βιβλίο που δεν διαβάστηκε». Λέτε αυτός να είναι ο λόγος, που η στοίβα στο κομοδίνο μου με τα αδιάβαστα βιβλία αυξάνεται συνεχώς;
- Σε μια άλλη δοξασία, στον Ινδουισμό, οι άνθρωποι πιστεύουν πως η Δημιουργία κι όλη η αντίληψη που έχουμε για τον αισθητό κόσμο, είναι μια ψευδαίσθηση· κάτι απατηλό, αποτέλεσμα ενός ονείρου: το όνειρο του Θεού Μπράχμα. Αυτή η ψευδαίσθηση, η πλάνη δηλαδή των αισθήσεων που προέρχεται από το όνειρο του Μπράχμα, αποτελούν μια αφηρημένη έννοια που στα σανσκριτικά ονομάζεται «Μάγια». Η κατανόηση πως όλα είναι «Μάγια» έχει φιλοσοφική προέκταση, καθώς ό,τι αντιλαμβανόμαστε με τις πέντε αισθήσεις, είναι υποκειμενικό και περιορισμένο, μιας κι έχει ως σημείο αναφοράς τη δική μας υπόσταση, που είναι πεπερασμένη και ελλιπής. Αν ο Θεός Μπράχμα ξυπνήσει, τότε όλο το ονειρικό οικοδόμημα που έχει δημιουργήσει -ο Κόσμος μας- θα καταρρεύσει και θα διαλυθεί. Ας αφήσουμε τον Μπράχμα να ονειρεύεται. Όνειρο ζει, μην τον ξυπνάτε!
- Γεμάτα τα θρησκευτικά κείμενα απ’ όνειρα. Θα μπορούσα ν’ αναφέρω πολλά, όπως τ’ όνειρο του Φαραώ της Αιγύπτου με το προμήνυμα των επτά πληγών, ή τ’ όνειρο του Ιωσήφ, που τον επισκέφτηκε άγγελος Κυρίου, για να πάει στην Αίγυπτο και να σωθεί ο μικρός Ιησούς. Όμως καλύτερα να σκεφτώ τα όνειρα πέρα απ’ τις δοξασίες και τις θρησκείες. Λίγο πιο επιστημονικά. Πριν μερικές μέρες είδα ένα όνειρο, πως είχαν λέει μεγαλώσει πολύ τα μαλλιά μου και είχαν ένα έντονο μαύρο χρώμα, ενώ ήταν και πολύ λαμπερά. Ας ανοίξω έναν ονειροκρίτη: «Να περιμένετε επιτυχίες και χαρούμενα γεγονότα, αν δείτε πως έχετε πλούσια, υγιή και λαμπερά μαλλιά». Τώρα μάλιστα!
- Πολλοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι καταπιάστηκαν με την ερμηνεία των ονείρων. Ένας από τους πρωτοπόρους της εποχής του ήταν και ο Σίγκμουντ Φρόιντ, πατέρας της ψυχανάλυσης. Κατά τον Φρόιντ (πολύ περιληπτικά και απλουστευμένα), η πηγή των ονείρων μας είναι οι παρορμήσεις και οι επιθυμίες του ασυνείδητου (Προεγώ), που καταπιέζονται στο ξύπνιο μας (από το Υπερεγώ). Έτσι σε κάθε αινιγματικό όνειρο υπάρχει ένα προφανές, αλλά κι ένα λανθάνον περιεχόμενο. Το προφανές είναι αυτό που φαίνεται να λέει το όνειρο, ενώ το λανθάνον είναι αυτό που θέλει πραγματικά να μας πει. Στη Φροϋδική ονειρική ανάλυση, κάθε εικόνα ή σύμβολο έχει και μια σεξουαλική συνάφεια. Με όλα αυτά, θυμήθηκα ένα άλλο όνειρο που είδα… σχετικό. Καλύτερα να μην σας το περιγράψω, γιατί θα ήταν ακατάλληλο. Θα σας το πω όμως, μ’ ένα ποίημα.
- Ονειρικοί εραστές
Νυχτερινοί επισκέπτες
στου κρυφού πόθου τη γη,
σε σκηνικό στηθήκαμε
μοιραίοι ηθοποιοί.
Το ημίφως χώρισε
τα θέλω απ’ τις σκιές
Δημιουργός του κόσμου
του ερωτικού
με το αχανές κρεβάτι
και τα λευκά σεντόνια.
Αυτά, που σκέπασαν τη γύμνια μας
κι αγκάλιασαν τις αγκαλιές μας.
Αυτά που γεύτηκαν το ειδύλλιο μας
και τελικά γινήκαν στάχτη,
απ’ τα φλογερά φιλιά μας.
Κι η φλόγα μεγάλωσε,
κι έγινε ποτάμι ερωτικό,
ποτάμι πύρινο
κι ορμητικό.
Ένα ποτάμι παράφορου
εξαγνισμένου πάθους.
Και στη φωτιά κολύμπησαν
ο σκορπιός και το ψάρι,
τα σύμβολα του ονείρου μας,
οι οδηγοί των ψυχών μας.
Κορμιά ενωμένα
σ’ ένα κράμα μυστηριακό,
σφυρηλατημένων ψυχών
που γινήκαν ένα.
Ξεδιψάνε άραγε οι ψυχές,
όταν πιουν απ’ το πύρινο ποτάμι,
ή τότε είναι που ξυπνούν
και καίγονται ώσπου να γίνουν στάχτη;
Αυτά αναρωτιούνται οι μοιραίοι εραστές,
λίγο πριν το σκηνικό γκρεμίσει το λυκαυγές,
και πάψουν να ‘ναι ηθοποιοί
και στη μορφή γυρίσουν.
- Ένας μαθητής του Φρόιντ, ο Καρλ Γιούνγκ, είχε μια άλλη προσέγγιση, πιο πνευματική για την ερμηνεία των ονείρων. Πεποίθησή του ήταν πως τα όνειρα δεν είναι όλα έκφραση παρορμήσεων ή σεξουαλικών επιθυμιών. Πίστευε στο συλλογικό ασυνείδητο, όπου εκεί κάποια σύμβολα έχουν κοινή σημασία για όλους τους ανθρώπους και ότι τα όνειρα είναι ένας τρόπος επικοινωνίας και εξοικείωσης με το υποσυνείδητό μας. Θυμήθηκα πάλι ένα περίεργο όνειρο που είχα δει και με είχε έντονα προβληματίσει για το τι ήθελε να μου πει… Ένα όνειρο μέσα σ’ ένα άλλο όνειρο, που για όση ώρα το βίωνα, δεν ήμουν σίγουρος αν είχα ξυπνήσει ή αν συνέχιζα να ονειρεύομαι. Καλύτερα να σας το πω κι αυτό σαν ποίημα.
- Αινιγματικό ενύπνιο
Κάποτε βρέθηκα περιπατητής σ’ ένα αινιγματικό ενύπνιο.
Τάχα λέει περιδιάβαινα ένα δάσος
και μάζευα όνειρα γδαρμένα που ψυχορραγούσαν.
Τα έπαιρνα στα χέρια μου
και προσπαθούσα να τ’ ανακουφίσω μ’ ένα χάδι.
Εκείνα όμως συνέχιζαν να αιμορραγούν,
κι αφού έχαναν το χρώμα τους, γίνονταν ένα ξερό, άψυχο κουφάρι.
Ούτε ένα όνειρο απ’ όσα χάιδεψα δεν επιβίωσε.
Όνειρο που να επέζησε, κανένα.
Και τότε έτριβα τα κουφάρια τους στα χέρια μου.
Τα συνέθλιβα, έως ότου κατάμαυρα θρύψαλα να γίνουν.
Θρύψαλα που πριν ήταν λογής λογής χρωμάτων όνειρα:
Κάποια μωβ, κάποια μπλε, άλλα κόκκινα, κίτρινα ή πράσινα.
Άλλα ήταν ακόμα και πορτοκαλί.
Δεν υπήρχε χρώμα που να μην υπήρξε κάποια στιγμή κι όνειρο!
Έπαιρνα το νεκρικό μίγμα και το εναπόθετα στο χώμα.
Έριχνα νερό να γίνει λάσπη, και μ’ αυτήν πασάλειβα το πρόσωπό μου.
Γιατί τα έκανα όλα αυτά;
Μήπως κι έτσι δεν ξεχάσω τα όνειρά μου
και εις τους αιώνας των αιώνων τα μνημονεύω;
*
Κάποτε βρέθηκα ξανά στον αδυσώπητο ξύπνιο μου.
Όταν βρέθηκα μπροστά σ’ έναν καθρέφτη,
είδα το πρόσωπό μου να φορά ακόμα
το προσωπείο των αποδημησάντων εις Κύριον ονείρων μου.
Ένιωσα το βάρος τους να είναι ασήκωτο
και να μην μπορώ ν’ αντέξω το φορτίο.
Έτσι με κυρίεψε μια άσβεστη επιθυμία να γδάρω το δέρμα μου.
Έμπηξα τα νύχια μου όπου έβρισκα σάρκα,
κι άρχισα να αιμορραγώ από κάθε πτυχή του κορμιού μου.
Μα το αίμα μου δεν ήταν μόνο κόκκινο,
αλλά μια σύνθεση χρωμάτων σαν τα γδαρμένα όνειρά μου,
όπως ήταν πριν χαθούν ολότελα.
Πήγα αργά στη σκιά ενός δέντρου,
και κάθισα μπας και κάποιος άλλος ονειρευτής
περάσει και με παρηγορήσει.
Λίγη συμπόνια, ώσπου κι εγώ πεθάνω.
Αλλά ουδείς ενεμφανίσθη.
Καλύτερα.
Μπας κι έτσι γίνω λίπασμα για κάτι Νέο.
- «Η ποίηση είναι κάτι ανάμεσα στο όνειρο και στην ερμηνεία του», έγραψε η Λου Σαλομέ. Κάπου εκεί βρίσκομαι χαμένος τα περισσότερα βράδια…
- Σύμβολα, αρχέτυπα, ονειρικές ερμηνείες. Πόσοι αναλυτές προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τα όνειρα και τον ψυχισμό μας… Υπάρχουν όμως και τα όνειρα που είναι Ιδέες. Που μας εμπνέουν και μας κάνουν να ονειρευόμαστε ένα καλύτερο μέλλον. Ας αφήσουμε τα κατ’ όναρ λοιπόν και ας πάμε στα καθ’ ύπαρ.
- «Έχω ένα όνειρο» είπε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και το πλήθος αναρρίγησε.
- Όσο πιο νέος, τόσο πιο μεγάλα τα όνειρα που πλάθεις.
- Αν είσαι μεθοδικός και κυρίως τυχερός, κάποια στιγμή θα πραγματοποιήσεις τα όνειρά σου. Κι όταν έρθει εκείνη η ώρα, τι θα κάνεις χωρίς όνειρα; Άντε τράβα και ξαναονειρέψου!
- Αν όμως η τύχη δεν σου ‘χει χτυπήσει την πόρτα, μπορείς ακόμα να ελπίζεις. Τα όνειρά σου, θα ‘ναι ένα άστρο στον ουρανό· σαν ένα σημάδι, όπως αυτά που χρησιμοποιούν οι ναυτικοί, για να σε καθοδηγεί στο άγνωστο, καθώς στη ζωή σαλπάρεις.
- Ο μόνος λόγος για να μην πετύχεις ένα όνειρο, είναι να φοβηθείς πως δεν θα τα καταφέρεις. Αυτοκαταστροφική η ανασφάλεια.
- Κι αν τα όνειρά σου είναι πολύ μεγάλα και δεν μπορείς να τα πραγματοποιήσεις; Μην τα παρατάς. Μην συμβιβάζεσαι. Προχώρα!
- Τα μεγάλα όνειρα είναι ένα δίκοπο μαχαίρι! Μπορούν να γίνουν τα καλύτερα σου όπλα, μπορούν όμως, αν δεν προσέξεις, να σε κόψουν και να σε αφήσουνε μισό.
- Αν τύχει λοιπόν και τα μεγάλα όνειρα σε κόψουν, κι έρθει να σε αγκαλιάσει ο πεσιμισμός, αποδέξου το. Αλλά στο τέλος να ξαναρχίσεις να ονειρεύεσαι. Γιατί αν δεν ονειρεύεσαι… πεθαίνεις.
- Συνήθως τα πιο μεγάλα όνειρα, όταν δεν πραγματοποιούνται, αλλάζουνε μορφή. Αν τα ξαναδείς, είσαι σίγουρος ότι μπορείς να τ’ αναγνωρίσεις;
- Τα πιο μεγάλα όνειρα
Τα πιο μεγάλα όνειρα
προφτάσανε να σεργιανίσουν
μόνο στις απέραντες θάλασσες
της αχαρτογράφητης φαντασίας.
Ποτέ δεν καταφέρανε
να φτάσουν στον προορισμό τους.
Τα πιο μεγάλα όνειρα όταν γεννήθηκαν,
γεμάτα ζωή και όρεξη για τον σκοπό τους,
έλυσαν τους κάβους, άνοιξαν πανιά
κι αρμένισαν στα γαλήνια νερά
των εξιδανικευμένων προσδοκιών.
Μα στο ταξίδι τους, ήρθαν αντιμέτωπα
με εχθρούς και δυσκολίες
που ουδέποτε περίμεναν να συναντήσουν.
Ξεπέρασαν αναρίθμητες τρικυμίες
και πάλεψαν μ’ άλλες τόσες φουρτούνες.
Πολέμησαν ηρωικά με πειρατές κι ονειροκλέφτες.
Άλλα πέρασαν ανάμεσα απ’ τις Συμπληγάδες Πέτρες
κι άλλα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη.
Άλλα γλίτωσαν από το να κολλήσει το σκαρί τους
στις ρηχές αφανείς ξέρες
κι άλλα απ’ το να τσακιστούν
σε βράχια κοφτερά και μυτερούς υφάλους.
Μάταια…
Τίποτα δεν άλλαξε
την προδιαγεγραμμένη τους πορεία,
όσο κι αν προσπάθησαν.
Τα πιο μεγάλα όνειρα,
ήταν όλα καταδικασμένα να χαθούν,
απ’ τη στιγμή της σύλληψής τους.
Ταξίδεψαν πασχίζοντας να μείνουν ζωντανά,
ώσπου τελικά αποκαμωμένα ναυάγησαν,
και ξεβράστηκαν σε κάποιο από τα νησιά
της χώρας του απραγματοποίητου.
Εκεί έμειναν εγκαταλελειμμένα,
να σήπονται αργά
μέχρι να ξεψυχήσουν.
Κι όταν τα μεγάλα όνειρα πέθαναν,
οι ψυχές τους αναλήφθηκαν
καθαγιασμένες στον ουρανό.
Κι ο ουρανός, έμπλεος θλίψης
για όλα όσα δεν έγιναν,
φούσκωσε τα σύννεφα
και ζωγράφισε το σώμα του
με το πιο μουντό χρώμα
που είχε δει στην παλέτα της απελπισίας.
Κι από το ασήκωτο βάρος,
έβρεξε πικρά,
σαν να ήταν ο πόνος όλος δικός του
κι έπρεπε απεγνωσμένα να βρει έναν τρόπο,
κάπως, να ξαλαφρώσει.
Έτσι η βροχή
-που δεν είναι παρά τα όνειρα που κλάψαμε-
επέστρεψε στη Γη,
ψάχνοντας τους χαμένους της ανθρώπους.
Κι όταν κάθε σταγόνα βρήκε τον κύριο της,
τον φίλησε στα μάτια
και τον κέρασε νοσταλγία
κι αναμνήσεις που καίνε.
Κι εκείνοι, χωρίς να καταλάβουν
γιατί θυμήθηκαν τα χαμένα τους όνειρα,
βούρκωσαν.
Έσκυψαν το κεφάλι,
έπνιξαν μ’ έναν αναστεναγμό
τους ξαφνικούς λυγμούς τους,
σκούπισαν με την ανάστροφη του χεριού
τα δάκρυα
που ξέφυγαν στα μάγουλά τους
και σιωπηλά
συνέχισαν να περπατούν
με τα μάτια υγρά
και τις σκέψεις φωτιά.
Κι αν για λίγο κοιτάξουν μπροστά
και τύχει να συναντήσεις το βλέμμα τους,
θα παρατηρήσεις στα μάτια τους
μια θαμπή σμαραγδένια ανταύγεια
να τους αγκαλιάζει.
Μια αντανάκλαση του φωτός
που πέφτει στις μεγάλες λίμνες
των ανείπωτων επιθυμιών.
Αυτό είναι το σημάδι των ανθρώπων
που κάποτε έκαναν τα μεγαλύτερα όνειρα.
Τίποτα άλλο δεν τους ξεχωρίζει
από το υπόλοιπο πλήθος
πέρα από αυτό το βλέμμα
με τη θαμπή ανταύγεια.
Από τότε,
δεν θα τους δεις
να κρατάνε ποτέ ομπρέλα
ή να θέλουν να καλυφθούν
κατά τη διάρκεια μιας νεροποντής.
Δεν θέλουν να ξαναπροδώσουν
κανένα όνειρο που χάθηκε.
Τα πιο μεγάλα όνειρα δεν πέθαναν ποτέ.
Ξαναζωντάνεψαν και περιμένουν
να ξανακάνουν το ταξίδι.
- Να μην παρατάς τα όνειρά σου. Αν πέθαναν ή αν χαθήκανε στην πορεία της ζωής, να τ’ αναγεννάς και να τ’ ανασυνθέτεις.
- Καθώς η ώρα περνάει, το «μουσικό χαλί» που συνοδεύει τις τελευταίες μου προτάσεις, είναι το Dream on των Aerosmith. Αγαπημένος μου στίχος: “Dream on…dream until your dreams come true…”
30. Να έχετε όνειρα γλυκά.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το κείμενο έγραψε ο Γιάννης Κεφαλάς, στο πλαίσιο του Συνεργείου Δημιουργικής Γραφής.
Στη φωτογραφία ένα απ’ τα σύννεφα που δημιουργεί σε κλειστούς χώρους ο Berndnaut Smilde
