Η Τρίτη Επανάσταση και ο θάνατος της λογοτεχνίας

–

Μου είναι πολύ δύσκολο να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς βιβλία. Ξεκίνησα να διαβάζω μανιωδώς από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού και στην έκτη επιχείρησα να γράψω το πρώτο μου “μυθιστόρημα”. Χωρίς υπολογιστή. Με ένα στυλό και ένα μπλε τετράδιο.

–

Μέχρι και πριν οκτώ χρόνια έγραφα σε μια Olympia Splendid του ’69, μια “αρχαία” γραφομηχανή, για την οποία ήταν δύσκολο να βρεις μελανοταινίες.

Δεν ξέρω γιατί το έκανα. Ίσως ήταν ρομαντισμός, ίσως αταβισμός ίσως λουδιτισμός ή μπορεί -πολύ απλά- να το έκανα επειδή δεν είχα υπολογιστή.

–

Μόλις απέκτησα, κατά τύχη, ένα εξίσου αρχαίο υπολογιστή και γεύτηκα το γλυκό μέλι του delete και του “ορθογραφικού ελέγχου”, η γραφομηχανή μου έγινε προσωπικό μουσειακό κομμάτι…

Είναι πολύ πιο εύκολο να γράφεις, να διορθώνεις, να αλλάζεις, να μεταθέτεις… ψηφιακά.

–

Και πάλι όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει τη δύναμη του μέσου, μέχρι που απέκτησα και διαδικτυακή σύνδεση.

Μέχρι τότε ο υπολογιστής για μένα δεν ήταν τίποτα άλλο από μια εξελιγμένη γραφομηχανή. Μόλις συνδέθηκα και ειδικά μόλις ξεκίνησα να γράφω για τον Γελωτοποιό εισήλθα (χωρίς τυμπανοκρουσίες) στον κόσμο της Τρίτης Επανάστασης.

                                                                 ~~{}~~

Η Πρώτη Επανάσταση ήταν η καταγραφή των Ομηρικών Επών. Αυτή δεν έγινε εύκολα ούτε χωρίς αντιδράσεις.

“Η θεμελιακή μετάβαση από τον προφορικό στο λογοτεχνικό πολιτισμό ήταν μια αργή διαδικασία. Επί αιώνες, παρά την ύπαρξη της γραφής, η Ελλάδα είχε στην ουσία προφορικό πολιτισμό.

Μόνο στην εποχή του Πλάτωνα, κατά τον τέταρτο αιώνα, αυτή η κυριαρχία της ποίησης στον προφορικό πολιτισμό αμφισβητήθηκε και κατέληξε στην επικράτηση της γραφής και της ανάγνωσης.” (Eric Havelock, ιστορικός)

–

Η “τεχνολογία” της γραφής, όπως εμφανίστηκε στους αρχαίους Έλληνες, άλλαξε τον κόσμο. Νομίζετε ότι υπερβάλλω;

Εξηγήστε μου τότε πως θα μπορούσαν να έχουν φτάσει ως εμάς τα φιλοσοφικά κείμενα των αρχαίων. Προφορικά;

                                                                         ~~{}~~

Η Δεύτερη Επανάσταση ήρθε σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια μετά, όταν ο Γουτεμβέργιος επινόησε τα κινητά τυπογραφικά στοιχεία.

–

Όπως είπε ο φίλος και συνεργός Όττο: “Αν η Εκκλησία ήξερε τι αλλαγές θα έφερνε η εφεύρεση της τυπογραφίας θα είχε κάψει τον Γουτεμβέργιο, με πολύ μεγαλύτερη ζέση απ‘ ό,τι έκανε με τον Μπρούνο.”

–

Δεν θα είμαι καθόλου υπερβολικός αν πω ότι η τεχνολογία του Γουτεμβέργιου έφερε την Αναγέννηση.

Πριν από αυτόν τα βιβλία, χειρόγραφα αντίτυπα, ήταν προνόμιο της Εκκλησίας και των Αριστοκρατών.

Η Γνώση ήταν προνόμιο των… προνομιούχων.

Εκείνοι αποφάσιζαν τι ήταν άξιο για να αντιγραφεί. Και σίγουρα δεν θα υπήρχε ο Θερβάντες ούτε ο Δον Κιχώτης, αν ο Γουτεμβέργιος δεν είχε δώσει τα “βιβλία στο λαό”.

Μέχρι το 1455 μπορούσαν να διαβάζουν μόνο οι Επίλεκτοι.

Μετά μπορούσαν να διαβάζουν όλοι. Και αυτό άλλαξε τον κόσμο.

–

Η Τρίτη Επανάσταση, είμαι σίγουρος, θα είναι εξίσου καταλυτική (αν και πολύ πιο γρήγορη). Όχι μόνο για τον λόγο και τη λογοτεχνία, αλλά και για την κοινωνία εν γένει.

Με τη γουτεμβέργεια επανάσταση όλοι μπορούσαν να διαβάζουν. Με το διαδίκτυο όλοι μπορούν πλέον να γράψουν.

Προσοχή: Και πριν μπορούσαν όλοι να γράψουν, αλλά για να κοινοποιηθούν οι σκέψεις τους έπρεπε πρώτα να περάσουν από την έγκριση των εκδοτών και των αρχισυντακτών.

–

Στις έντυπες εφημερίδες τυπώνονταν μόνο τα άρθρα που συμφωνούσαν με τις ιδέες των ιδιοκτητών τους. Υπήρχε και ο εναλλακτικός τύπος, αλλά αυτός ήταν είτε απαγορευμένος είτε μικρού βεληνεκούς, ελλείψει κεφαλαίου.

–

–

Έγραφα, σε παλιότερο κείμενο (Ο επαναστατημένος άνθρωπος) ότι ο Γκαλιμάρ δεν ήθελε να εκδώσει τον “Ξένο” του Καμύ. Όχι για ιδεολογικούς λόγους. Απλά πίστευε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο δεν θα πουλούσε περισσότερα από χίλια αντίτυπα, ότι θα ήταν μια “λάθος κίνηση” του οίκου του.

Το εξέδωσε ως προσωπική χάρη στον Μαλρώ -ο οποίος ήταν πολύ πιο διορατικός από τον εκδότη.

Χωρίς να αναφερθούμε στη λογοτεχνική σημασία του “Ξένου”, η επιτυχία του και οι αλλεπάληλες εκδόσεις-μεταφράσεις, απέδειξαν ότι οι εκδότες και οι υπάλληλοι τους, δεν είναι οι κατάλληλοι άνθρωποι για να κρίνουν τι θέλει να διαβάσει το κοινό.

                                         ~~{}~~

Ένας άλλος φίλος/συνεργός, ο Γιώργος, μου γνωστοποίησε τις προάλλες την ύπαρξη ενός καινούριου λογισμικού (νομίζω ότι το χρησιμοποιεί το Amazon) το οποίο “προβλέπει” με πολύ καλά αποτελέσματα, ποιο βιβλίο μπορεί να γίνει μπεστ-σέλλερ.

(Λίγη ώρα μετά τη δημοσίευση του συγκεκριμένου κειμένου, ο Γιώργος μου έστειλε το link για το “Computer program predicts best sellers“. Το προσθέτω, κάτι που δεν θα μπορούσα να κάνω με την Olympia splendid).

(Και συνεχίζω)

Αλλά κάτι μου λέει ότι το συγκεκριμένο λογισμικό θα απέρριπτε τον Τζόις και τον Καμύ (πόσο μάλλον τον Καζαντζάκη με τους νεολογισμούς του).

Και φανταστείτε έναν λογοτεχνικό κόσμο φτιαγμένο αποκλειστικά από Νταν Μπράουν, Μπουκάι, Μαντά και σαράντα χιλιάδες αποχρώσεις του γκρίζου.

                                                  ~~{}~~

Οι εφημερίδες, τα τηλεοπτικά κανάλια, οι εκδοτικοί οίκοι ανήκουν σε ανθρώπους που είτε είναι είτε σχετίζονται άμεσα με την καθεστηκυία τάξη.

Αυτοί αποφασίζουν ποιες φωνές θα ακουστούν.

Το διαδίκτυο, από την άλλη, είναι το πιο αντι-ελιτίστικο μέσο που έχει υπάρξει από καταβολής κόσμου.

–

Ο καθένας πλέον μπορεί να γράψει. Ο καθένας μπορεί να “ακουστεί” ως τα πέρατα της γης.

Το μόνο που χρειάζεται ο “καθένας” είναι ένας υπολογιστής (ή ένα κινητό τηλέφωνο) και μια σύνδεση.

Ουσιαστικά ούτε αυτό είναι απαιτούμενο, αφού ο “καθένας” μπορεί να χρησιμοποιήσει τη σύνδεση του γείτονα ή ένα ανοικτό wi-fi ή μπορεί, ακόμα πιο εύκολα, να γράψει από ένα ίντερνετ-καφέ.

Ένα ευρώ την ώρα και “ακούγεσαι” σε όλον τον πλανήτη, αρκεί να έχεις να πεις κάτι που ο πλανήτης θέλει να ακούσει.

–

Την επιλογή δεν την κάνουν πλέον οι έχοντες και κατέχοντες, αλλά το κοινό!

                                                                        ~~{}~~

Ο έντυπος Τύπος πνέει τα λοίσθια.

Η τηλεόραση προσπαθεί να ενσωματωθεί στην ψηφιακή επανάσταση, για να μην αφανιστεί.

Τα λεξικά, οι εγκυκλοπαίδειες και η έντυπη λογοτεχνία σύντομα θα είναι μουσειακά (όπως και η γραφομηχανή μου).

–

Πάλι θα νομίζετε ότι υπερβάλλω.

“Πως είναι δυνατόν να εξαφανιστούν τα βιβλία; Τόσο γρήγορα;” αναρωτιέστε.

Η πρώτη επανάσταση χρειάστηκε αιώνες. Αλλά η βασική ιδιότητα της ψηφιακής επανάστασης είναι η ταχύτητα.

–

Πόσοι από εσάς, που έχετε γεννηθεί πριν το ’80, θα πιστεύατε ότι τόσο εύκολα -και γρήγορα- θα προσαρμοζόσασταν στις βιντιακές κλήσεις από ένα τηλέφωνο ή από τον υπολογιστή σας; (Πριν πόσα χρόνια φτιάχτηκε το skype;)

Ότι θα μπορούσατε να μιλάτε (και να βλέπετε!) ατελείωτες ώρες κάποιον φίλο σας που βρίσκεται στην άλλη μεριά της Γης. Και μάλιστα δωρεάν!

–

Η αλλαγή δεν είναι το μέλλον, δεν είναι κάτι που ίσως να συμβεί.

Είναι το παρόν. Συμβαίνει, αλλά επειδή το ζούμε δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε.

–

Η Τρίτη Επανάσταση θα αλλάξει τα πάντα.

Όσοι το αρνούνται θα μείνουν με τη λύρα τους να τραγουδάνε (από μνήμης) ραψωδίες.

–

Το θέμα δεν είναι αν θα αλλάξει και η λογοτεχνία, αλλά πως θα αλλάξει, πως θα γίνει.

Αυτό δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να το προβλέψει. Η αλλαγή είναι πάντα καινοφανής, αλλιώς δεν είναι αλλαγή.

–

Η τεχνολογία της δαγκεροτυπίας (της πρώιμης φωτογραφίας) άλλαξε τη ζωγραφική. Δεν νομίζω ότι ο Μικελάντζελο θα μπορούσε να φανταστεί πίνακες σαν εκείνους του Καντίνσκι.

Η τεχνολογία του κινηματογράφου άλλαξε το θέατρο και τη λογοτεχνία (ποιος θα έγραφε ένα βιβλίο σαν το “Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές” πριν τον κινηματογράφο;)

Η τεχνολογία της ηχογράφησης άλλαξε τη μουσική. Το βίντεο άλλαξε ακόμα περισσότερο τη μουσική.

Η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζει τα πάντα.

–

Η ψηφιακή επανάσταση είναι πιο επιδραστική από κάθε άλλη. Γιατί αλλάζει (το έχει κάνει ήδη) ολόκληρη τη ζωή μας.

Πλέον οι άνθρωποι είναι -πιο πολύ από ποτέ- κλεισμένοι στα σπίτια τους. Αλλά δεν είναι ποτέ μόνοι.

Η “ιδιωτικότητα” θα γίνει ένα παραμύθι που θα λέμε στα παιδιά μας και εκείνα θα μένουν να μας κοιτούν σαν να ακούν για τις σταυροφορίες και για την Ιλιάδα.

Και αυτό θα επηρεάσει και τις τέχνες. Είναι αναπόφευκτο.

–

Η λογοτεχνία δεν θα πεθάνει, αλλά θα αλλάξει. Η καινούρια της μορφή, αυτό που συνηθίζω να αποκαλώ “μπλογοτεχνία”, θα διαφέρει από αυτό που γνωρίζουμε και έχουμε συνηθίσει.

Πως ακριβώς θα είναι το γνωρίζουν μόνο οι επερχόμενοι μπλογοτέχνες.

–

Ας αποχαιρετίσουμε το κείμενο όπως το ξέραμε. Κάτι νέο έχει γεννηθεί, χωρίς βιβλία πλέον, χωρίς τη σταθερότητα των τυπωμένων λέξεων και τη μοναχικότητα του συγγραφέα.

–

Ας καλωσορίσουμε το υπερκείμενο.