T.S.Eliot
Αν λες μόνο “γλου-γλου”, σκέφτεσαι μόνο “γλου-γλου”.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
“Η γλώσσα με τη σκέψη συνδέονται όπως οι δύο όψεις ενός φύλλου από χαρτί. Είναι αδύνατον να τις ξεχωρίσεις. Κι όταν τραυματίζεται η μια πλευρά τραυματίζεται και η άλλη.”
Αυτό ισχυρίζεται ο δημιουργός της σύγχρονης γλωσσολογίας, ο Ferdinand de Saussure.
Και ο Lev Vygotsky στο βιβλίο του «Σκέψη και γλώσσα» συμπληρώνει:
«Η σκέψη που δεν ενσαρκώθηκε σε λέξη παραμένει σκιά. Η λέξη που της έχουν αφαιρέσει τη σκέψη είναι νεκρή λέξη.»
Μπορούμε να αναφέρουμε και τον φιλόσοφο της γλώσσας, τον Wittgenstein, που έλεγε ότι οι «λέξεις είναι πράξεις» και να πιστέψουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια αποκάλυψη του σύγχρονου κόσμου.
~~{}~~
Κι όμως… Η ιδέα ότι η σκέψη με τη γλώσσα ταυτίζονται είναι πολύ παλιότερη.
Ο Πλάτωνας στο διάλογο του «Σοφιστής» λέει: «Η σκέψη και ο λόγος είναι το ίδιο πράγμα.»
Ή αλλού: «Γλώσσα νόησις νοήσεως». Η γλώσσα είναι η σκέψη της σκέψης!
Θέλετε να πάμε ακόμα πιο πίσω;
~~
Στα Ομηρικά Έπη το ρήμα «φράζω» σημαίνει λέγω. Εξ ου και τα «εκφράζω, μεταφράζω, παραφράζω».
Το ίδιο όμως ρήμα στην παθητική φωνή, «φράζομαι», σήμαινε: Σκέφτομαι.
~~
Λέγω και σκέφτομαι. Σκέφτομαι και γράφω. Ίσως αυτό να σας θυμίζει τα σχολικά σας χρόνια.
Μια και μιλήσαμε για σχολικά χρόνια ας αναφέρουμε και μια σκέψη του Τσολάκη:
«Η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν, αλλά και η κοινωνία είναι προϊόν της γλώσσας. Όταν υποχωρεί μια γλώσσα, υποχωρεί η σκέψη, υποχωρεί και ο πολιτισμός που αυτή εκφράζει. Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός -και ένας λαός δεν είναι τίποτα άλλο από τη γλώσσα του.»
~~
Ο καλός χειρισμός της γλώσσας δεν είναι θέμα λεξιλογίου ή γνώσεως των γραμματικών και συντακτικών κανόνων, όχι μόνο. Γιατί τότε ο σημαντικότερος Έλληνας λογοτέχνης θα ήταν ο Μπαμπινιώτης!
«Την πιο δυνατή γλώσσα τη διαθέτει εκείνος που διαθέτει τη πιο δυνατή σκέψη», γράφει ο Τσολάκης και αναφέρει ως παράδειγμα τον στρατηγό Μακρυγιάννη.
Ο Μακρυγιάννης δεν ήξερε να διαβάζει και να γράφει. Όταν τελείωσε ο Αγώνας έκατσε και έμαθε γράμματα για να γράψει μόνος του τα απομνημονεύματα του. Το αποτέλεσμα είναι συγκλονιστικό (κι αυτό δεν είναι μόνο η δικιά μου γνώμη, ρωτήστε και το Σεφέρη).
Η σκέψη του Μακρυγιάννη ήταν τόσο δυνατή που δεν χρειαζόταν λόγιες λέξεις για να εκφραστεί. Μιλούσε τη γλώσσα του λαού και σκεφτόταν με αυτήν.
~~
Δεν συμφωνώ με αυτήν τη σκέψη του Τσολάκη, παρότι ακούγεται ελκυστική.
Κατά την ταπεινή μου άποψη αυτό που κάνει αξιόλογο ή ανυπέρβλητο έναν λογοτέχνη (και γενικά κάθε καλλιτέχνη) είναι μια χαοτική συνάρτηση αμέτρητων μεταβλητών, οπότε είναι αδύνατον να προβλεφτεί, να ελεγχτεί, να επαναληφθεί.
—{}—
Η σύγχρονη γλώσσα, η σκέψη οπότε, είναι σύντομη όσο ένα tweet.
Παρατηρήστε τις αναρτήσεις όχι μόνο στο twitter, που εξ’ ορισμού είναι μόλις 140 χαρακτήρες, αλλά και στο facebook.
Οι περισσότερες συνοδεύονται από εικόνα ή είναι εντυπωμένες πάνω στην εικόνα ή ακολουθούν την εικόνα, το οποίο είναι απαραίτητο για να σου τραβήξουν την προσοχή μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό πληροφοριών.
Οι φράσεις αυτές (ή αν θέλετε μπορείτε να τις θεωρήσετε ως σκέψεις) σπάνια ξεπερνούν τις δέκα λέξεις.
Και δεν είναι τυχαίο που όλες αυτές οι σύντομες φράσεις-σκέψεις κοινοποιούνται πάνω στο «τοίχο» του πομπού, σαν ένα ψηφιακό γκράφιτι.
Όμως δεν πρόκειται για σοφία ούτε φυσικά για γνώση, αλλά για πληροφορία.
Μετά από μία ώρα στα social media το μόνο που σου μένει είναι μια ακαθόριστη σύγχυση ιδεών και η ενίσχυση του επερχόμενου κοινωνικού Αλτσχάιμερ.
Δε θυμάσαι τίποτα απ’ όσα διάβασες (και επικρότησες πατώντας το κουμπί του like), αλλά χαμογελάς ανόητα, σαν τον υπερήλικο που τρίβει τυρί για το ρυζόγαλο του.
Ο τουιτοποιημένος λόγος-σκέψη είναι κάτι σαν τον προφορικό λόγο της σύντομης συνάντησης -αποτυπωμένος ψηφιακά.
Προσπαθεί να αναπληρώσει τα μη-λεκτικά στοιχεία του προφορικού λόγου (έκφραση προσώπου, τόνος – χροιά φωνής, στάση σώματος, επαφή), τα οποία αντιπροσωπεύουν το 80% τουλάχιστον της ανθρώπινης επικοινωνίας, με τεχνάσματα όπως τα emoticons 🙂 🙁 :Ο, με παραγλωσσικά σύμβολα «lol», με σκουντήγματα και το τόσο αναπόφευκτο πλέον «like».
Το οποίο βεβαίως σημαίνει «μου αρέσει», εκφράζει την αρέσκεια του αποδέκτη, αλλά εκφράζεται μηχανικά, χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει την ένταση του συναισθήματος.
Και πολλές φορές οδηγώντας σε παράδοξες και ανόητες δηλώσεις, όπως το να πατάς «like» σε μια μακάβρια εικόνα ή δήλωση, αφού δεν υπάρχει «dislike».
~~
Η πράξη αυτή, το να σου αρέσει κάτι που ουσιαστικά δε σου αρέσει, θα έκανε τον Όργουελ να σκίσει τα βιβλία του –και τα ιμάτια του.
Στο παράρτημα του «1984» ο Όργουελ αναφέρει τις αρχές της Νέας Ομιλίας.
Γράφει: «Ο σκοπός της Νέας Ομιλίας ήταν: Κάθε σκέψη αιρετική –δηλαδή μια σκέψη που βρίσκεται σε διάσταση με το Αγγσος [το κόμμα του Μεγάλου Αδελφού] να είναι αδύνατον να γίνει, τουλάχιστον ως το βαθμό όπου η σκέψη εξαρτάται από τις λέξεις.»
Ποιον τρόπο χρησιμοποίησε το ολοκληρωτικό καθεστώς του τόσο μακρινού μέλλοντος για να χειρίζεται τη σκέψη των υπηκόων του; Του άλλαξε τη γλώσσα.
Κατάργησαν τις «περιττές» λέξεις. Απογύμνωσαν τις υπόλοιπες από κάθε αιρετικό περιεχόμενο. Συμπτύξανε το συντακτικό και τη γραμματική. Δημιούργησαν μια καινούρια γλώσσα όπου η ευκολία εκφοράς και εκμάθησης ήταν αυτοσκοπός.
Οι λέξεις με αρνητικό περιεχόμενο, όπως «κακός», αντικατασταθήκανε από τις στερημένες από συναίσθημα αντίστοιχες τους: «μη-καλός».
Αλλά ο Όργουελ δεν είχε φτάσει στο σημείο να φανταστεί ότι δε χρειάζονται καν αντίθετες λέξεις. Ότι μπορείς να πατάς like ακόμα και όταν διαφωνείς, θλίβεσαι, θυμώνεις, εξοργίζεσαι.
Βεβαίως κάποιοι θα ισχυριστούν ότι το like δεν σημαίνει ότι τους αρέσει αυτό που διαβάζουν, αλλά τους αρέσει η κοινοποίηση του. Όμως ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί τόσο λογικά, τόσο απλά.
Φανταστείτε να έρχεται κάποιος και να σας γνωστοποιεί το θάνατο 10 προσφύγων. Κι εσείς να του απαντάτε: “Μου αρέσει”.
~~{}~~
Όταν γράφεις tweets μαθαίνεις να σκέφτεσαι με tweets: Κατακερματισμένα και ασύνδετα.
Και η μνήμη σου γίνεται το ίδιο βραχύχρονη.
Κάτι που κάνει τους φαύλους κυβερνώντες να πατάνε «like» και να γράφουν lol, με πολλά θαυμαστικά στο τέλος !!!!!!!!!!!! και άλλα τόσα emoticons :-))
~~
Δεν είναι τυχαίο ότι το twitter και το facebook είναι το αγαπημένο μέσο των σύγχρονων πολιτικών. Ακόμα και στην τηλεόραση, με τις προαποφασισμένες ερωτήσεις των «δημοσιογράφων», πρέπει να φανούν (μη-λεκτική γλώσσα) ειλικρινείς και σίγουροι.
Και το σώμα αποκαλύπτει περισσότερα απ’ τη γλώσσα.
—{}—
Το διάβασμα tweets δεν ωφελεί σε τίποτα την νόηση (συμπεριλαμβάνοντας και το θυμικό), αφού οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε χίλια tweets δεν ισούνται με 140Χ1000 χαρακτήρες ενός βιβλίου.
Θα μπορούσε να γίνει ένα ψυχολογικό πείραμα: Τα υποκείμενα της πρώτης ομάδας να διαβάζουν για ένα μήνα μόνο tweets. Τα υποκείμενα της δεύτερης ομάδας μόνο βιβλία.
Και στο τέλος του μήνα να ρωτήσουμε τα υποκείμενα του πειράματος τι θυμούνται από αυτά που διάβασαν.
Φανταστείτε αυτό το πείραμα (ως υποκείμενα της πρώτης ομάδας) να το κάνετε σε ολόκληρη τη ζωή σας!!! :Ο lol
~~{}~~
Το αντεπιχείρημα κάποιων φανατικών τουιτιστών ίσως να είναι ότι ο λόγος (και η σκέψη) βρήκε έκτακτες εκφάνσεις μέσω της συντομίας.
Τα «θραύσματα» του Ηράκλειτου, τα επιγράμματα των αρχαίων Ελλήνων, το λακωνίζειν, οι λαϊκές παροιμίες, τα χαϊκού και τα βουδιστικά κοάν, τα δίστιχα ποιήματα του Ταγκόρ, τα μονόχορδα του Ρίτσου.
Όμως για να καταφέρεις να κάνεις αφαίρεση πρέπει πρώτα να γνωρίζεις πρόσθεση. Αυτό είναι αξίωμα.
~~
Ο Ρίτσος έγραψε τα Μονόχορδα αφού πρώτα ολοκλήρωσε πολυσέλιδα ποιήματα όπως τη Σονάτα του Σεληνόφωτος.
Τα χαϊκού, τα κοάν και η ποίηση του Ταγκόρ έλκουν την καταγωγή τους από την υψηλή αισθητική και φιλοσοφική ενατένιση του κόσμου, όπως την κατανοούν οι Ασιατικοί λαοί: Με μια μεγάλη παύση ανάμεσα σε κάθε σκέψη.
Τα «θραύσματα» των Προσωκρατικών είναι ό,τι διασώθηκε από τη σκέψη τους.
Το «λακωνίζειν» είναι αυτοαναιρούμενο, αφού οι Λάκωνες δε διακρίθηκαν για το μεγαλείο του λόγου τους (σε αντίθεση με τους Αθηναίους που καθόλου φειδωλοί δεν ήταν στα γραπτά τους).
~~
Η δυτική σκέψη θεμελιώθηκε με τη συγγραφή των Ομηρικών επών και ξεθεμελιώνεται με την επικράτηση των tweets, τα οποία, παρότι γραπτά, είναι έπεα πτερόεντα.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
(Έμπνευση και υλικό άντλησα από το βιβλίο του Χρίστου Τσολάκη: «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική», εκδόσεις Νησίδες)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ΥΓ: Αυτό το κείμενο δεν είναι tweet.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η φωτογραφία είναι του Νίκου Οικονομόπουλου, του μόνου Έλληνα φωτογράφου που είναι μέλος του Magnum Photos (Robert Capa, Henri Cartier-Bresson, Koudelka, W. Eugene Smith etc).
“Μακεδονία, Φάρμα με γαλοπούλες, 1988”
