Αναξιόπιστη μνήμη, Αμέριγκο Βεσπούτσι και Άγριοι Αναρχικοί

Ίσως να το έχετε παρατηρήσει. Σε κάθε λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες (ή βιβλία ή τραγούδια) όλων των εποχών, ειδικά όταν επιλέγουν μη-επαΐοντες, παρεισφρέουν κάποιες πιο πρόσφατες που σίγουρα δεν είναι αντάξιες των παλιότερων. Έτσι μπορεί να συναντήσεις, δίπλα στο “Πολίτης Κέην” και στο “Κουρδιστό Πορτοκάλι” κάτι σαν το “Ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς”.

Υπεύθυνη γι’ αυτή την ανισορροπία είναι η ανθρώπινη μνήμη.

Η μνήμη μας είναι επιλεκτική, συναισθηματική και μυθομανής.

1) Μπορεί πολύ εύκολα να θυμηθεί γεγονότα που ποτέ δεν συνέβησαν.

2) Επηρεάζεται, ίσως και να διαμορφώνεται, από το θυμικό μας και την συναισθηματική μας κατάσταση.

3) Επαναφέρει μόνο όσα τη βολεύουν – όσα συνάδουν με τους προσωπικούς μας μύθους.

~~{}~~

Ο εγκέφαλος μας δεν είναι ηλεκτρονικός υπολογιστής.  Δεν μπορούμε να ανασύρουμε μια ανάμνηση αυτούσια, αναλλοίωτη και απομονωμένη από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αυτό μπορούν να το κάνουν κάποιοι αυτιστικοί (διαβάστε παλιότερο κείμενο “Ο θαυμαστός αυτιστικός κόσμος της Τεμπλ Γκράντιν”) που το συναισθηματικό τους κύκλωμα είναι διαταραγμένο.

Η Τεμπλ Γκράντιν μπορεί να “παίξει” μια μνήμη στο μυαλό της ξανά και ξανά, ακόμα και μετά από δέκα χρόνια ή είκοσι χρόνια, και είναι πάντα ίδια, σαν να παρακολουθεί ταινία.

Εμείς, η πλειονότητα, κάθε φορά που “παίζουμε” κάποια μνήμη την σκηνοθετούμε, την μοντάρουμε, συχνά αλλάζουμε την υπόθεση ή το τέλος, την υποτιτλίζουμε από την αρχή, ανάλογα με την ψυχική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε.

~

Και σαν να μην έφτανε η αναξιοπιστία της μνήμης έχουμε και την ψεύτρα αντίληψη, που είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την μνήμη.

Για να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε κάτι πρέπει να το συγκρίνουμε με κάτι που υπάρχει ήδη. Όμως ο εγκέφαλος συγκρατεί (και έχει έτοιμες προς σύγκριση) κυρίως τις ιδέες που κολακεύουν το εγώ μας, αυτές που μας κάνουν να νιώθουμε ασφάλεια. (δες “Τα στερεότυπα που αγαπάμε να μισούμε“)

Έτσι, εφόσον η μνήμη είναι αναξιόπιστη και η αντίληψη είναι ψεύτρα, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο (συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μας) είναι επίπλαστος, ανορθολογικός.

~~{}~~

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύ συχνά λόγος για την “κατάντια του Έλληνα”.

Τι να φταίει άραγε που οι Έλληνες έγιναν σκοταδόψυχοι; Τι να φταίει που δεν έχουν μέσα τους τίποτα άλλο από φθόνο και σκοτάδι;

Ίσως να φταίει η έλλειψη κουλτούρας, ίσως ο μικροαστισμός, ίσως τα 400 χρόνια Τουρκοκρατίας, ίσως η άνευ όρων υποταγή στα ξένα συμφέροντα, ίσως η ανεργία, ίσως το κρασί, ο θεός και το ζαβό μας το κεφάλι.

Μήπως αυτή η αιφνίδια φώτιση, η άξαφνη συνειδητοποίηση της σκοταδοψυχίας των Ελλήνων, μήπως δεν είναι τίποτα άλλο από ελαττωματική μνήμη; (Και αρνητικός εθνοκεντρισμός)

Οι Έλληνες της δεκαετίας του ’90 και του ’80 φημίζονταν για την αλληλεγγύη, τον πολιτισμό τους, για το ελεύθερο πνεύμα τους;Ή μήπως ήταν οι Έλληνες του ’60, με τα τρίκυκλα και το παρακράτος; Για τον Εμφύλιο να πούμε ή για το ιδιώνυμο του Βενιζέλου; Για το 1821 των κοτζαμπάσηδων και των φυλακισμένων οπλαρχηγών ή μήπως για το Βυζάντιο όπου οι μισοί αυτοκράτορες ήταν κατ΄εξακολούθηση δολοφόνοι;

Έτσι, καθώς φτάνω ως τον Παρθενώνα, ανασύρω τις ιστορικές μνήμες μέσα από το προσωπικό μου φίλτρο. Τι θέλω να θυμάμαι; Ήρωες ή προδότες;

~~{}~~

Ο ενθοκεντρισμός συχνά γίνεται αρνητικός.

Αντί να αποθεώνουμε το έθνος μας, αποθεώνουμε τα ελαττώματα του, τα οποία το κάνουν να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έθνη.

Αν κάνουμε zoom out, αν δούμε τους ανθρώπους και τα έθνη συλλογικά, ιστορικά,  θα αντιληφθούμε ότι όλοι τείνουν στον ανορθολογισμό.

Δεν είναι οι Έλληνες ή οι Ισπανοί ή οι Αμερικάνοι, οι Παλαιστίνιοι, οι Εβραίοι, οι Κινέζοι, οι Ρώσοι, οι Τασμανοί, οι Βησιγότθοι.

Οι άνθρωποι, εν γένει, είναι παράλογοι.

~~{}~~

Δεν μπορώ να θυμηθώ αν ήταν οι σκέψεις μου που με οδήγησαν σ’ αυτό το βιβλίο ή το βιβλίο που καθοδήγησε τη σκέψη μου. Πρόσφατα έπεσαν στα χέρια μου σελίδες από το ημερολόγιο του Αμέριγκο Βεσπούτσι.

Τον Βεσπούτσι τον γνωρίζετε όλοι. Αυτός έδωσε το όνομα του στον Νέο Κόσμο (κορόιδο, Κολόμβε).

Ο Αμέριγκο, τον Ιανουάριο του 1502, έφτασε στη Βραζιλία (ό,τι αποκαλούμε εμείς Βραζιλία). Καθώς λειτουργούσε ως εθνολόγος και όχι ως κατακτητής, έζησε για είκοσι μέρες με τους αυτόχθονες που συνάντησε, κάποια φυλή που δεν γνώριζε τη φωτιά, τα ρούχα και την ιδιοκτησία.

Και γράφει γι’ αυτούς:

“Καθώς δεν έχουν ούτε νόμο ούτε θρησκευτική πίστη, ζουν σύμφωνα με τη φύση. Δεν καταλαβαίνουν τίποτα για την αθανασία της ψυχής. Κανένας τους δεν έχει ατομική περιουσία, γιατί όλα είναι κοινά. Δεν έχουν σύνορα βασιλείου ή επαρχίας. Δεν έχουν βασιλιά ούτε υπακούν σε κανένα. Καθένας είναι κύριος του εαυτού του. Δεν υπάρχει δικαστική διοίκηση, άχρηστη γι’ αυτούς, γιατί σύμφωνα με τον δικό τους κώδικα δεν κυβερνά κανείς. Ζουν σε κοινοβιακά σπίτια, χτισμένα σαν πολύ μεγάλες καλύβες.”

Και παρακάτω:

“Οι γάμοι τους δεν είναι με μία γυναίκα μόνο, παρά ζευγαρώνουν με όποια επιθυμούν και χωρίς πολλές διατυπώσεις. Δεν έχουν κληρονόμους, γιατί δεν έχουν ιδιοκτησία.”

Ως εδώ όλα φαίνονται υπέροχα, ο άγριος και αθώος αναρχικός κόσμος της φύσης, όπου τα παιδιά παίζουν όλη μέρα και οι ενήλικοι κάνουν σεξ κάτω από τα δέντρα της Εδέμ.

Όμως ο Αμέριγκο Βεσπούτσι κάνει ένα σχόλιο που εξηγεί τη φύση του ανθρώπου, καλύτερα απ’ όλες τις σελίδες του Φουκώ, του Μαρξ και τον Φρόυντ.

“Είναι πολεμοχαρής λαός και πολύ σκληρός με τους δικούς του. Όταν πολεμούν σκοτώνουν ανελέητα […] Αυτό που με παραξένεψε περισσότερο σχετικά με τους πολέμους και τη σκληρότητα τους ήταν ότι δεν μπόρεσα να καταλάβω από τα λεγόμενα τους για ποιο λόγο πολεμούσαν μεταξύ τους, δεδομένου ότι δεν υπερασπίζονταν ατομική περιουσία ή αυτοκρατορική ή βασιλική εξουσία και δεν γνώριζαν τι σημαίνει απληστία για ιδιοκτησία, δηλαδή για λεηλασία ή δίψα για εξουσία, πράγματα που όπως μου φαίνεται εμένα, αποτελούν τα αίτια των πολέμων και κάθε αναταραχής.

Όταν τους ζητήσαμε να μας εξηγήσουν την αιτία, δεν ήξεραν να αναφέρουν καμιά άλλη, παρά το ότι αυτή η κατάρα που τους βάραινε είχε αρχίσει σε αρχαίους καιρούς κι ότι ζητούσαν να εκδικηθούν για τους θανάτους των προγόνων τους.”

~~{}~~

Ιδού ο άνθρωπος. Θα συνεχίσουμε να πολεμάμε και θα συνεχίσουμε να πιστεύουμε τους μύθους μας, παγιδευμένοι στην αναξιόπιστη μνήμη μας, θυμικά όντα, παράλογα όντα, ανορθολογικά.

Ιδού ο άνθρωπος.

(Το ημερολόγιο του Βεσπούτσι το βρήκα στο βιβλίο του John Carey “Τα μεγάλα ρεπορτάζ, τόμος Α΄, από την αρχαιότητα στον 20ο αιώνα”, εκδόσεις Νάρκισσος, μτφ Α. Βερυκοκάκη)