Τον είδα για πρώτη φορά στο “Αριστερό μου πόδι”. Ένας άνθρωπος καταδικασμένος απ’ τη μοίρα και την κοινωνία να παραμείνει σκουπίδι, ένα απόρριμμα της εξελικτικής διαδικασίας. Κι εκείνος φτύνοντας τις λέξεις, προχωρώντας μόνο με τ’ αριστερό του πόδι, να μην αποδέχεται όσα του είχαν δοθεί. Η δυνατή μύτη, τα φρύδια, το πέτρινο πρόσωπο, οι νευρώδεις κινήσεις. Ένας ήρωας;
Πήρα και διάβασα το ομώνυμο βιβλίο του Κρίστι Μπράουν. Εκεί μέσα βρήκα και πάλι τον άνθρωπο που είχα δει στην οθόνη. Ο Ντάνιελ Ντέι Λούις είχε καταφέρει να υποδυθεί τον Μπράουν άψογα.
Δεν ήξερα τότε ότι ο Ντέι Λούις δεν υποδύεται τους ρόλους του. Γίνεται ο ρόλος του.
~~
Η υποκριτική στον κινηματογράφο και στο θέατρο, όπως την ξέρουμε σήμερα, ξεκίνησε στη Ρωσία, στο τέλος του 19ου αιώνα, αρχές του 20ου.
Κύριος υπεύθυνος γι’ αυτήν την επανάσταση ήταν ένας άνθρωπος που μόνο οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες γνωρίζουν το όνομα του, ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι.
Όμως αυτός ο άνθρωπος άλλαξε τον κόσμο της τέχνης -και συνεπακόλουθα ολόκληρο τον κόσμο- περισσότερο από χιλιάδες άλλους.
Πριν τον Στανισλάφκσι και το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας οι ηθοποιοί μάθαιναν να “μανιερίζουν” και ν’ απαγγέλουν. Κάθε συναίσθημα αποδιδόταν με μια στερεότυπη κίνηση, έτσι όπως τη μάθαιναν στη σχολή. Η υποκριτική συμπεριλάμβανε ασκήσεις ξιφασκίας και φωνητική εξάσκηση. Και κάπου εκεί τέλειωνε η μαθητεία.
Ο Στανισλάφκσι με τους συνεργάτες του δημιούργησαν τον ηθοποιό, όπως τον ξέρουμε σήμερα. Το Σύστημα του μεταλαμπαδεύτηκε στην Αμερική. Από εκεί, χάρη στον κινηματογράφο και σε σπουδαίους ερμηνευτές της “Μεθόδου” (από τον Μάρλον Μπράντο ως τον Αλ Πατσίνο και άλλους πολλούς) μάθαμε να βλέπουμε ανθρώπους επί σκηνής κι όχι ηθοποιούς που παριστάνουν κάτι.
Ο Ντάνιελ Ντέι Λούις, με το δικό του τρόπο, ίσως να είναι ο καλύτερος μαθητής του Στανισλάφσκι.
~~
Ο Ντάνιελ είναι Αγγλο-Ιρλανδός, με Εβραϊκή καταγωγή απ’ τη μητέρα του. Η οικογένεια του ήταν καλλιτεχνική και σχετικά εύπορη. Έτσι όταν μετακόμισαν στο νότιο Λονδίνο, ο Ντάνιελ έπρεπε να επβιώσει “ως Εβραίος κι ως πλουσιόπαιδο” σε σκληρές γειτονιές. Για να το κάνει αντέγραψε τον τρόπο που μιλούσαν οι γείτονες του, καθώς και τη συμπεριφορά τους.
Αυτός ήταν ο πρώτος ρόλος της ζωής του, και τον έπαιξε πολύ καλά. Σύντομα οι γονείς του, για να τον γλιτώσουν απ’ τις φασαρίες όπου έμπλεκε, κι ενώ είχε αρχίσει ήδη να κάνει μικρο-εγκλήματα, τον έστειλαν εσώκλειστο σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο.
Κι εκεί ο Ντάνιελ ήταν “προβληματικό παιδί”, μέχρι που ανακάλυψε δύο απ’ τα τρία πράγματα που θα έκανε με πάθος στην υπόλοιπη ζωή του: Την υποκριτική και τη ξυλουργική. (Το τρίτο είναι το ψάρεμα).
Δεκατεσσάρων χρονών έπαιξε, ως κομπάρσος, στην ταινία Ματωμένη Κυριακή, κάνοντας έναν νεαρό που έσπαγε πολυτελή αμάξια. Αυτόν τον ρόλο τον θυμάται ως “παράδεισο”.
~~
Εμφανίστηκε σε διάφορους ρόλους σαν τέλειωσε το σχολείο. Ο πρώτος του πρωταγωνιστικός ήταν στην Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι.
Σ’ αυτή την ταινία ο Ντέι Λούις ξεκίνησε να δημιουργεί τον μύθο του, ως ηθοποιός. Για τους οκτώ μήνες που διήρκεσαν τα γυρίσματα ο Λούις έμαθε να μιλάει τσέχικα (παρότι ο ρόλος ήταν αγγλόφωνος) και δεν έβγαινε ποτέ απ’ το πετσί του Τομάς.
Αυτό σημαίνει ότι για οκτώ μήνες, συμπεριφερόταν όλη μέρα, ακόμα και εκτός των γυρισμάτων, σαν τον Τομάς. Είχε γίνει ο ρόλος του. (Και σίγουρα θα έλεγε στις γυναίκες: “Βγάλε τα ρούχα σου”.)
Όμως η αρχή της Μεθόδου Ντέι Λούις, ήταν στο Αριστερό Πόδι.
~~
Πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα επισκεπτόταν πολύ συχνά μια κλινική στο Δουβλίνο, με ανθρώπους που είχαν παρόμοια προβλήματα με τον συγγραφέα Μπράουν.
Και σαν ξεκίνησε η ταινία δεν ξαναβγήκε απ’ τον ρόλο του. Ζούσε σ’ ένα αναπηρικό καρότσι, έτρωγε με το πόδι, έγραφε με αυτό, έβριζε τους βοηθούς παραγωγής όταν προσπαθούσαν να τον σηκώσουν.
Ο Ντέι Λούις δεν “έπαιζε” τον Μπράουν. Είχε γίνει Μπράουν.
Έτσι κέρδισε το πρώτο του όσκαρ (το πρώτο απ’ τα τρία, κι είναι ο μόνος άντρας που έχει κερδίσει τρεις φορές).
~~
Στον Τελευταίο των Μοϊκανών επέκτεινε τη μέθοδο του.
Έκανε σκληρή γυμναστική για ν’ αποκτήσει βάρος και μύες. Επιπλέον έμαθε να ζει μόνος στην φύση, κυνηγώντας και ψαρεύοντας. Στις πιο σκληρές λεπτομέρειες της εκπαιδευσης του μαθαίνουμε ότι έμαθε να βγάζει το δέρμα απ’ τα ζώα που σκότωνε. Καθώς και να φτιάχνει κανό.
Ο Ντέι Λούις έγινε Ινδιάνος (και είμαι σίγουρος ότι θα προσευχόταν στην Ψυχή του Ζώου, κάθε φορά που σκότωνε ένα).
~
Ο επόμενος ρόλος του ήταν ο Gerry Conlon, στην ταινία που σκηνοθέτησε ο Jim Sheridan (ο ίδιος σκηνοθέτης έκανε και το Αριστερό Πόδι), το “Εις το όνομα του πατρός”.
Γι’ αυτόν τον ρόλο μιλούσε με ιρλανδέζικη προφορά, εκτός κι εντός των πλατό. Έμεινε πολύ καιρό στη φυλακή, όπου σχεδίαζε και έγραφε. Ζητούσε απ’ τους βοηθούς παραγωγής να του πετάνε παγωμένο νερό στο κελί και να τον βρίζουν, μαθαίνοντας να είναι φυλακισμένος, σαν να πραγματοποιεί ένα πείραμα τύπου Ζιμπάρντο -με πειραματόζωο τον εαυτό του.
Ήταν υποψήφιος ξανά για όσκαρ, αλλά το έχασε απ’ τον Τομ Χάνκς στο Φιλαδέλφεια. Όμως εμείς έχουμε για πάντα να θυμόμαστε έναν ακόμα ήρωα, νικητή και νικημένο, γελαστό και γελασμένο.
~~
Ο Λούις συνέχισε να γίνεται ο ρόλος του, σε ταινίες που βασίζονται κυρίως στην ερμηνεία του.
Και σίγουρα μια ταινία ερμηνείας ήταν το “Θα χυθεί αίμα” του Πωλ Τόμας Άντερσον.
Πήρε το όσκαρ (ποιος άλλος θα μπορούσε να το πάρει εκείνη τη χρονιά;) και το αφιέρωσε στον Χηθ Λέτζερ, για την ερμηνεία του στο Brokeback Mounten.
Με αυτό το όσκαρ ο Λούις μπήκε στην τριάδα των ηθοποιών που έχουν κερδίσει όσκαρ σε δύο όχι συνεχόμενες δεκαετίες, παρέα με τους άλλους γίγαντες, Μάρλον Μπράντο και Τζακ Νίκολσον.
Κι αυτούς τους ξεπέρασε, πέντε χρόνια μετά, κερδίζοντας ένα ακόμα όσκαρ ως Αβραάμ Λίνκολν. Γι’ αυτόν τον ρόλο ζήτησε απ’ τον σκηνοθέτη Σπίλμπεργκ έναν χρόνο προετοιμασίας. Διάβασε πάνω από εκατό βιβλία για τον Λίνκολν, αποστήθισε τους λόγους του αμερικανού προέδρου και δούλεψε προσωπικά με τους make up artist, για να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα στην εμφάνιση του.
Η ταινία (προσωπική άποψη) δεν είναι εφάμιλλη προηγούμενων φιλμ όπου πρωταγωνίστησε, αλλά σίγουρα κανείς δεν θα μπορούσε να γίνει πιο Λίνκολν απ’ τον Ντάνιελ Ντέι Λούις.
Μετά από αυτή την ταινία (2013) ο ηθοποιός ανακοίνωσε ότι θα κάνει ένα “διάλειμμα” -και πήγε για ψάρεμα.
~~
Αν παρατηρήσει κανείς τη συχνότητα των ταινιών όπου συμμετέχει θα παρατηρήσει ότι ο Ντέι Λούις έπαιξε σε μόλις 7 ταινίες τα τελευταία 20 χρόνια (!)
Σε αντίθεση με άλλους σπουδαίους ηθοποιούς, όπως ο Ντε Νίρο ή ο Άντονι Χόπκινς, που παίζουν σε κάθε ταινία Marvel και σε κάθε κωμωδία που τους προτείνουν, εκείνος μοιάζει να επιλέγει ρεπερτόριο και ζωή.
Στον ενδιάμεσο χρόνο, όταν δεν γίνεται κάποιος άλλος, ο Λιούις ασχολείται με το μεγάλο του πάθος, τη ξυλουργική. Και περνάει χρόνο με την οικογένεια του.
Δηλώνει αγνωστικιστής, ψαρεύει, παντρεύτηκε τη κόρη του Άρθουρ Μίλλερ, και διέθεσε τα λεφτά της πρεμιέρας του “Λίνκολν” στην Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών Ελλάδας. Τι παράξενος σταρ!
~~
Τελειώνοντας, μια ιστορία σχετική με το σύστημα Στανισλάφσκι και τους κινδύνους του.
Ο ίδιος ο Στανισλάφσκι είχε παρατηρήσει ότι κάποιες φορές οι ηθοποιοί του πάθαιναν “υστερία” καθώς γίνονταν ο ρόλος τους.
Κατά κάποιο τρόπο ο ηθοποιός της Μεθόδου είναι παρανοϊκός, αφού πρέπει να γίνει κάποιος άλλος. Όσο καλύτερα το κάνει, όσο πιο βαθιά μπαίνει, τόσο καλύτερος ηθοποιός είναι. Όμως, προσοχή στον μανδραγόρα, κρύβει μυστικά και δώρα. Η απόλυτη ταύτιση με κάποιον άλλο μπορεί να οδηγήσει σε παράξενες ατραπούς
Το 1989 ο Ντέι Λιούις έπαιξε την τελευταία του θεατρική παράσταση. Ήταν ο Άμλετ, στο Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου.
Στη σκηνή όπου ο σεξπηρικός ήρωας αντικρίζει το φάντασμα του πατέρα του ο Ντέι Λιούις κατέρρευσε. Πήγε στα καμαρίνια κι αρνήθηκε να γυρίσει στη σκηνή. Τελικά την παράσταση συνέχισε ο αντικαταστάτης του.
Ο μάνατζερ, οι συνάδελφοι, ο σκηνοθέτης, προσπάθησαν να καλύψουν τον Ντέι Λιούις, λέγοντας ότι ήταν υπερκόπωση αυτό που τον γονάτισε (κυριολεκτικά, αφού ο ηθοποιός είχε πέσει στο πάτωμα κλαίγοντας).
Ο ίδιος ο ηθοποιός, παραδέχτηκε λίγα χρόνια αργότερα ότι είχε δει το φάντασμα του νεκρού του πατέρα, του ποιητή Cecil Day-Lewis, να ίπταται πάνω απ’ τη σκηνή του θεάτρου.
Έφυγε απ’ την Αγγλία μετά από αυτό το επεισόδιο, και δεν επιχείρησε ξανά να πατήσει το σανίδι του θεάτρου (ούτε να παίξει Σέξπηρ).
~~
Θα μπορούσαμε να τελειώσουμε αυτό το κείμενο αναφέροντας τη σημειολογική ηρωοποίηση των ηθοποιών του κινηματογράφου. Ο Ντέι Λούις έχει συνδεθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο της ανθρωπότητας με τόσους ήρωες (τόσων αποχρώσεων).
Θα μπορούσαμε να γράψουμε περισσότερα για τη στανισλαφσκική μέθοδο του Ντέι Λουίς, πώς ενσαρκώνει κάθε ρόλο.
Όμως το μόνο που μένει είναι μια ευχή: Να είμαστε ζωντανοί όταν ο Ντέι Λιούις θα επιστρέψει στην οθόνη και να τον δούμε να γίνεται ένας ρόλος που θα θέλαμε να δούμε ζωντανό.
Αν μπορούσα να επιλέξω θα του ζητούσα να γίνει, για μια ταινία, ο θεός. Μόνο και μόνο για να δω πώς θα ήταν ο θεός αν είχε σώμα. Γιατί είμαι σίγουρος ότι ο Ντέι Λούις θα έμπαινε στο ρόλο καλύτερα από κάθε άλλον άνθρωπο.
