“Ο καλλιτέχνης, όπως ο θεός της δημιουργίας, παραμένει μέσα ή πίσω ή πέρα ή πάνω από το έργο του, αόρατος, άυλος, αδιάφορος, κόβοντας τα νύχια του.”
Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία, James Joyce.
~~~~
Απορώ με τους ανθρώπους που νομίζουν ότι γνωρίζουν κάτι με απόλυτη βεβαιότητα. Και δεν αναφέρομαι σ’ εκείνους που υποστηρίζουν ότι γνωρίζουν τα πάντα ή ότι κατέχουν την Αλήθεια.
Έστω “κάτι” να βεβαιώνεις ότι το κατέχεις απόλυτα, είναι από μόνο του μια παραδοχή ότι δεν γνωρίζεις αρκετά γι’ αυτό το “κάτι”.
Σίγουρα ο νους χρειάζεται την κατά συνθήκη αποδοχή κάποιων αυθεντιών και κάποιων αξιωμάτων για να προχωρήσει παρακάτω. Πρέπει να αποδεχτείς ότι 1+1=2 αν θες να μάθεις μαθηματικά. Όμως την ίδια στιγμή θυμάσαι ότι ακόμα και το ΈΝΑ (1) δεν υφίσταται πουθενά αλλού πέρα απ’ την ανθρώπινη φαντασία.
~~
Παραδόξως οι άνθρωποι πιστεύουν ότι γνωρίζουν πολύ πιο πολύπλοκα θέματα απ’ τη Μονάδα.
Οι άθεοι και οι θρήσκοι μπορούν να επιχειρηματολογούν επί ώρες για την ανυπαρξία ή την ύπαρξη θεού.
Κάποιοι άλλοι για την αποδεδειγμένη ωφελιμότητα της ομοιοπαθητικής, για την παγκόσμια σημασία της ιδιαίτερης δίαιτας τους, για την γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής, για την ανάγκη ελεύθερης αγοράς, για την υπεροχή της τέχνης τους, για το πόσο σπουδαία είναι η ψυχανάλυση -ή το καινούριο τους αυτοκίνητο.
Δεν είναι εξωτικό φαινόμενο. Παντού, κάθε στιγμή, συναντάς τόσους και τόσο βέβαιους ανθρώπους, που κάποιες φορές αισθάνεσαι ηλίθιος να έχεις αμφιβολίες για τη φέτα τυρί (π.ο.π.) που αγοράζεις.
Το χειρότερο που μπορείς να πεις σε μια συζήτηση δεν είναι “δεν ξέρω”, αλλά “δεν είμαι βέβαιος”. Γιατί (έτσι έχουμε μάθει, λες και παίρνουμε μέρος σε κάποιο εικονικό debate φοιτητών της δικανικής) η αμφιβολία είναι χειρότερη της άγνοιας.
~
Οι μισοί άνθρωποι θέλουν να είναι δάσκαλοι κι οι άλλοι μισοί να γίνονται αυλικοί κάποιου δασκάλου. Αν και συνήθως οι δάσκαλοι είναι κι εκείνοι στην αυλή κάποιου άλλου δασκάλου.
Και δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να μαθαίνεις από κάποιον άλλον, απ’ τον “δάσκαλο”, τις σκέψεις του και τις απόψεις του. Αρκεί να θυμάσαι πάντα ότι πρόκειται για απόψεις, αρκεί να θυμάται κι εκείνος ότι εκφράζει μια άποψη.
Το πρόβλημα αρχίζει με τη βεβαιότητα. Γιατί η βεβαιότητα εύκολα γίνεται δόγμα.
Και δεν έχει καμία σημασία ποιο είναι το δόγμα σου, ο αναρχισμός ή ο νεοφιλελευθερισμός, η αθεΐα ή ο ισλαμισμός, ο πατριωτισμός ή ο διεθνισμός, η χορτοφαγία ή η δίαιτα Άτκινς. Μόλις γίνει ταυτότητα τότε στήνεις έναν τοίχο για να διαχωρίζεις τους “εμάς” απ’ τους “άλλους”.
~~
Η λύση, η διέξοδος απ’ το αδιέξοδο του δολοφονικού δογματισμού δεν είναι η ανοχή ούτε η σωκρατική ειρωνεία.
Οι ανεχτικοί δογματικοί σίγουρα είναι καλύτεροι απ’ τους μισαλλόδοξους. Αλλά ο τοίχος συνεχίζει να υπάρχει, να διαχωρίζει.
Εκείνοι που προσποιούνται άγνοια, αλλά κατά βάθος κατέχουν την αλήθεια, είναι ακόμα χειρότεροι. Οι Σωκράτηδες δεν είναι τίποτα άλλο από υποκριτές δογματικούς του χείριστου είδους.
~~
Η λύση είναι μία: Η θέωση και το κόψιμο των νυχιών.
Φιλοσοφικά και λογοτεχνικά λέγεται “κοσμική ειρωνεία”.
Εικαστικά μπορούμε να το δείξουμε με μια φωτογραφία. Εκείνη που έστειλε κάποιος δορυφόρος από τις άκριες του ηλιακού συστήματος. Όπου ο πλανήτης Γη φαίνεται σαν μια φωτεινή κουκίδα, σαν μια ασήμαντη φωτεινή κουκίδα ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες, μέσα στο -σχεδόν τόσο άπειρο όσο κι η ηλιθιότητα- σκοτεινό μεσοαστρικό κενό.
Κοσμική ειρωνεία είναι η βεβαιότητα ενός μικροσκοπικού όντος που κατοικεί σ’ έναν ασήμαντο πλανήτη ότι οι πράξεις του αντηχούν στην αιωνιότητα.
Κοσμική ειρωνεία είναι η βεβαιότητα μιας κουκίδας πάνω σε μια κουκίδα ότι τα πάθη του, οι σκέψεις του και τα συναισθήματα του είναι μεγαλειώδη, συνταρακτικά.
Κοσμική ειρωνεία είναι να πιστεύει ένας άνθρωπος ότι είναι πιο σημαντικός -ως είδος- απ’ τα βακτήρια που κατοικούν τον πλανήτη πέντε δισεκατομμύρια χρόνια πριν κάνει την εμφάνιση του ο έμφρων πίθηκος.
Κοσμική ειρωνεία είναι να πιστεύεις ότι ο θεός σου μοιάζει, ότι ο σκοπός του σύμπαντος είναι η αταξική κοινωνία στον πλανήτη που ονομάζουμε Γη, ότι τα αστέρια καθορίζουν τον χαρακτήρα σου κι ότι ο ανάδρομος Ερμής φταίει για το γκαζάκι του καφέ που τέλειωσε, και τη στιγμή που βλαστημάς το θεό, την πουτάνα την κοινωνία, τη μοίρα-την τύχη σου, να γίνεται μια έκρηξη σουπερνόβα στη γειτονιά ή να γυρνάει πλευρό ο θεός που σ’ ονειρεύεται.
Και κάπως έτσι να τελειώνουν οι βεβαιότητες σου.
