Ο Ταγκόρ, ο Αϊνστάιν και μια βαλίτσα ποιήματα

Ήταν πριν πολλά χρόνια, όταν συνάντησα τον Ταγκόρ. Τριγυρνούσα στη δημοτική βιβλιοθήκη κάποιας πόλης, ψάχνοντας για θησαυρούς θαμμένους στη σκόνη.

Έπεσα πάνω στο παράξενο όνομα του: Ραμπιντρανάθ. Ήταν ένα μικρό βιβλίο, με τίτλο “Λαμπυρίδες”. Διάβασα λίγες γραμμές κι έφυγα με τρία βιβλία του παραμάσχαλα.

Ήταν συγκλονιστική η πρώτη επαφή με τον Ινδό, παρότι είχα διαβάσει ανατολιτική φιλοσοφία και Έρμαν Έσσε.

Όταν ο δυτικός κόσμος τον πρωτογνώρισε, το 1912, ήξερε ελάχιστα γι’ αυτόν τον άλλο τρόπο σκέψης. Έτσι ο Ταγκόρ κατέκτησε την Ευρώπη και τις ΗΠΑ μέσα σ’ ένα χρόνο.

~~{}~~

Η οικογένεια του Ταγκόρ άνηκε στην υψηλότερη κάστα. Πρωταγωνίστησε στην “Αναγέννηση της Βεγγάλης”, όπως ονομάστηκε η άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών σ’ εκείνη την επαρχία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.

Απ’ τα δεκατρία αδέλφια του Ραμπιντρανάθ οι περισσότεροι έγιναν διανοούμενοι, καλλιτέχνες, μουσικοί και λογοτέχνες. (Μόνο ένας έγινε ποδοσφαιριστής). Ο ίδιος ήταν homo universalis, πολυμαθής που ασχολήθηκε με κάθε επιστήμη, κάθε τέχνη και φιλοσοφία.

Το 1912, όταν ήταν πενήντα χρονών, είχε κερδίσει την αναγνώριση στην Ινδία, αλλά ο υπόλοιπος κόσμος τον περίμενε.

~~{}~~

Εκείνη τη χρονιά αποφάσισε να συνοδεύσει τον γιο του στην Αγγλία, για να σπουδάσει. Το ταξίδι διήρκεσε δυο μήνες και στο κατάστρωμα ο Ραμπιντρανάθ έγραφε στίχους στα αγγλικά.

Ήταν ποιήματα σαν αποφθέγματα μικρά, λαμπυρίδες, fireflies, που έμοιαζαν να εμπεριέχουν σε λίγες λέξεις όλη τη σοφία της Μπαγκαβάτ Γκίτα (κάποια από αυτά μπορείτε να τα διαβάσετε στο τέλος του κειμένου).

Όταν έφτασαν στην Αγγλία η βαλίτσα του Ταγκόρ, μαζί με τα τετράδια και τα ποιήματα, χάθηκε ή κλάπηκε. Εκείνος αδιαφόρησε για την απώλεια.

Όμως λίγες μέρες μετά, απροσδόκητα, η βαλίτσα εμφανίστηκε. Θα ήθελα να πιστέψω ότι ο κλέφτης διάβασε τα ποιήματα και μετανόησε, αλλά αυτό ακούγεται πολύ μυθιστορηματικό.

~~

Ο Ταγκόρ έδωσε τα τετράδια σε κάποιους Άγγλους φίλους του. Εκείνοι τα πέρασαν στο μεγάλο Ιρλανδό ποιητή William Butler Yeats (γνωστό ως W.B. Yeats)

“Αυτά τα ποιήματα συντάραξαν το αίμα μου, όπως τίποτα άλλο εδώ και χρόνια”, δήλωσε ο Yeats.

Κάποια απ’ τα ποιήματα του εκδόθηκαν αμέσως. Αυτό που ακολούθησε μοιάζει με την μανία για τους Beatles. Ο Ταγκόρ έγινε ποπ είδωλο, πριν ακόμα καθιερωθεί ο όρος “ποπ”.

Ο Έζρα Πάουντ συνέκρινε τον Ταγκόρ με τον Δάντη. Ο Αντρέ Ζιντ, ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ και ο Μπόρις Πάστερνακ, μετέφρασαν τα ποιήματα του στα γαλλικά, ισπανικά και ρώσικα.

Στη Γερμανία τον αποθέωσε ο Τόμας Μαν.

Ένα χρόνο μετά τη συνάντηση του με τον δυτικό κόσμο, το 1913, ο Ταγκόρ έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ήταν ο πρώτος, όχι μόνο Ασιάτης, αλλά ο πρώτος μη-Ευρωπαίος που λάμβανε αυτή τη διάκριση.

Οι θαυμαστές του, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, τον περίμεναν στους σταθμούς του τρένου, για να τον δουν, για να φιλήσουν το χέρι του. Κάποιοι λιποθυμούσαν απ’ τη συγκίνηση.

~~{}~~

Μία απ’ τις μαύρες στιγμές του Ταγκόρ ήταν η συνάντηση του με τον Μουσολίνι, στη Ρώμη, το 1926.

Ο Ταγκόρ δήλωσε ότι ο Μπενίτο ήταν αναμφίβολα μια σπουδαία προσωπικότητα κι ότι έμοιαζε να ‘χει βγει από πίνακα του Μιχαήλ Άγγελου. Επιπλέον είπε ότι ο φασισμός ήταν μια λαμπερή Αναγέννηση της Ιταλίας.

Δεν ήταν ο μόνος που υπέπεσε σ’ αυτό το σφάλμα. Οι φουτουριστές, όπως ο Μαρινέτι, υποστήριξαν σθεναρά τον φασισμό.

Το ίδιο συνέβη και με τον Έζρα Πάουντ, τον σπουδαίο Αμερικάνο ποιητή, που κατέληξε σ’ ένα κλουβί όταν οι συμπατριώτες του εισέβαλλαν στην Ιταλία.

Κι ας μην ξεχνάμε τον Χάιντεγκερ, που υποστήριξε τον ναζισμό.

Κάποιες φορές το σκοτάδι είναι τόσο εκτυφλωτικό που μοιάζει με φως.

~~{}~~

Ο Ταγκόρ δεν ήταν μόνο ποιητής. Όπως προείπαμε είχε ασχοληθεί με κάθε επιστήμη. Κι είναι φιλοσοφικά κειμήλια οι συναντήσεις του με τον άνθρωπο που καθόρισε τη Φυσική στον εικοστό αιώνα, το άλλο ποπ είδωλο, τον Αλβέρτο Αϊνστάιν.

Ο δημοσιογράφος που κατέγραψε την πρώτη συζήτηση γράφει: “Ήταν πολύ ενδιαφέρον να τους βλέπεις μαζί. Τον Ταγκόρ, τον ποιητή, με το κεφάλι του διανοούμενου. Και τον Αϊνστάιν, τον διανοούμενο, με το κεφάλι του ποιητή […] Σ’ έναν παρατηρητή φαίνονταν σαν δυο πλανήτες, απασχολημένοι σε φιλική κουβεντούλα.”

Οι New York Times είχαν δημοσιεύσει μια φωτογραφία τους, με υπότιτλο: “Ένας μαθηματικός κι ένας μύστης συναντιούνται στο Μανχάταν”.

~~

Ο απόλυτος επιστήμονας, ο Αϊνστάιν, πίστευε σε κάποιον θεό που δεν παίζει ζάρια, παρότι δήλωνε άθεος. Ο θεός του ήταν η Αλήθεια, που υπάρχει έξω απ’ τον άνθρωπο και χωρίς αυτόν.

Ο Ταγκόρ, ο μύστης, πίστευε ότι η αλήθεια, η πραγματικότητα, μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο με τους όρους των διανοητικών μας ερμηνειών, οι οποίες βασίζονται σ’ αυτό που νομίζουμε ότι συλλαμβάνουμε.

~~

Κάτι ανάλογο ισχυριζόταν κι ο Μπορ, ο θεμελιωτής της κβαντομηχανικής: “Η αντικειμενική ύπαρξη του κόσμου δεν έχει κανένα νόημα ανεξάρτητο απ’ τον ανθρώπινο νου”.

Βαθιά πηγάδια του νου.

Οι κβαντομηχανικοί απέδειξαν ότι ο παρατηρητής επηρεάζει το παρατηρούμενο (δείτε και τη νεκροζώντανη γάτα του Σρέντιγκερ).

Όμως “όποιος υποστηρίζει ότι έχει καταλάβει την κβαντομηχανική, δεν την έχει καταλάβει”. Λειτουργεί, αλλά με κάποιον ακατανόητο τρόπο.

Ο Ταγκόρ, ο μύστης, μοιάζει να πλησίασε πιο πολύ τη σύγχρονη επιστήμη απ’ τον Αϊνστάιν, τον μαθηματικό.

“Ο θεός, όχι μόνο παίζει ζάρια, αλλά τα πετάει και σε μέρος όπου δεν τα βλέπουμε”, είπε ο Χόκινς.

~~{}~~

Επιθανάτια σημείωση:

Υπάρχει μια φωτογραφία, απ’ το γραφείο του Αϊνστάιν, τη μέρα που πέθανε. Αν δεν αποθαρρυνθείς απ’ το χάος που επικρατεί εκεί πάνω, θα παρατηρήσεις έναν τόμο φιλοσοφίας στα δεξιά.

Ο Αλβέρτος αναζητούσε την αλήθεια παντού, αυτή ήταν ο θεός του.

Ο Ταγκόρ είχε καταλάβει ότι δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε το ενορατικό απ’ το λογικό, τα μαθηματικά απ’ την ποίηση. Το πνεύμα εξελίσσεται καθώς γυρεύει το ανείπωτο.

“Η φαντασία είναι πιο σημαντική απ’ τη γνώση, γιατί η γνώση έχει όρια”.

Σοφός είναι εκείνος που προσπαθεί να μάθει κι έχει συνείδηση της άγνοιας του.

Όποιος ισχυρίζεται ότι κατέχει την αλήθεια είναι είτε ηλίθιος είτε τσαρλατάνος είτε πολιτικός.

~~~{}~~~

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Fireflies.

• The one without the other is emptiness, the other makes it true.
• The burden of self is lightened when i laugh at my self.
• The weak can be terrible, because they try furiously to appear strong.
• The world is the ever-changing foam that floats on the surface of a sea of silence.
• The sea of danger, doubt and denial around man’s little island of certainty, challenges him to dare the unknown.
• I leave no traces of wings in the air, but i m glad i have had my flight.
• The world knows that the few are more that the many.
• Love is an endless mystery for it has nothing else to explain it.
• Beauty knows to say, “Enough”. Barbarism clamours for still more.
• I am able to love my God, beacause he gives freedom to deny him.
• The greed for fruit misses the flower.
• Truth loves its limits for there it meets the beautiful.
• Between the shores of Me and You, there is the loud ocean, my own surging self, which i long to cross.
• True end is not the reaching of the limit, but in completion which is limitless.
• My last salutations are to them who knew me imperfect and love me.

When death comes and whispers to me,
“Your days are ended”, let me say to him,
“I have lived in love and in mere time”.
He will ask, “Will your songs remain?”
I shall say, “I know not, but this i know, that often when i sang
i found my eternity”.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Κι ένα μεγαλύτερο ποίημα, μία από τις πρώτες μου αναρτήσεις στο μπλογκ

Λυρικές Προσφορές

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Βιβλία του Ταγκόρ θα βρείτε πολλά. Διαλέξτε όποιο σας ταιριάζει.

Τις τέσσερις συζητήσεις με τον Αϊνστάιν θα τις βρείτε στο διαδίκτυο. Εγώ χρησιμοποίησα ένα μικρό βιβλίο, με τίτλο 4Χ5, εκδόσεις Αρχέτυπο.