Αυτό το κείμενο έχει δύο όψεις. Η πρώτη είναι για τις δυσκολίες που υπάρχουν να γίνει αποδεχτή μια καινούρια ιδέα στην επιστήμη.
Η δεύτερη είναι για το πώς οι καινούριες ιδέες-γνώσεις, μπορούν να κάνουν τον εγκέφαλό μας πιο νέο και πιο χαρούμενο.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα ήταν κοινή επιστημονική πεποίθηση ότι ο άνθρωπος γεννιέται μ’ ένα ολοκληρωμένο σύνολο νευρώνων.
Όλοι οι νευροεπιστήμονες πίστευαν ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα -σε αντίθεση με τα άλλα κύτταρα του σώματος μας- δεν διαιρούνται.
“Μετά το πέρας της βρεφικής ηλικίας η ανάπτυξη του εγκεφάλου τελειώνει, και μόνο νέες συνδέσεις μπορούν να γίνουν.”
Κι όμως, νέες έρευνες έδειξαν ότι ο εγκέφαλος μας συνεχίζει αέναα να αναπτύσσεται, να δημιουργούνται νέοι νευρώνες, και μάλιστα αυτή η συγκεκριμένη διαδικασία (νευρογένεση) μας κάνει και πιο χαρούμενους.
~~
Ο πιο πειστικός υποστηρικτής της θεωρίας του παγιωμένου εγκεφάλου ήταν ο Πάσκο Ράκιτς, απ’ το πανεπιστήμιο του Γέιλ.
Εκείνος έκανε ένα πείραμα σε 12 πιθήκους. Τα αποτελέσματα τα δημοσίευσε κι όλοι συμφώνησαν -γιατί αυτό πίστευαν ότι συνέβαινε.
Παρότι ο επιστήμονας παραδέχτηκε ότι τα αποτελέσματα του δεν ήταν ακριβή δεν ξανάκανε το πείραμα. Ούτε και κανένας άλλος το επιχείρησε. Γιατί να αποδείξεις κάτι που όλοι ξέρουν;
~~
Το 1989 η μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ελίζαμπεθ Γκουλντ, μελετώντας εγκεφάλους αρουραίων, παρατήρησε ότι ο εγκέφαλος τους μπορούσε να αυτοθεραπεύεται.
Υπέθεσε ότι είχε κάνει κάποιο πειραματικό λάθος, αφού οι νευρώνες δεν διαιρούνται (όλοι το ξέρουν αυτό).
Ψάχνοντας ανακάλυψε ότι κι ένας παλιότερος ερευνητής (Τζόζεφ Όλτμαν) είχε ανακαλύψει ότι ο εγκέφαλος διάφορων ζώων (αρουραίοι, γάτες, ινδικά χοιρίδια) σχημάτιζε νέους νευρώνες. Αλλά η εργασία του επιστήμονα είχε αγνοηθεί, κι εκείνον τον είχαν γελοιοποιήσει. Τα συμπεράσματα του δεν ταίριαζαν με όσα πίστευε η επιστημονική κοινότητα.
Το ίδιο συνέβη και με έναν ακόμα επιστήμονα (Μάικλ Κάπλαν) που παρατήρησε τη γέννηση νέων νευρώνων με το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Ο Κάπλαν, όπως κι ο Όλτμαν, εγκατέλειψαν το πεδίο της νευρογένεσης.
~~
Η Γκουλντ δεν το έβαλε κάτω. Βρήκε την εργασία και τέταρτου επιστήμονα, του Φερνάντο Νότεμπομ. Εκείνος έκανε μελέτες σχετικά με τον εγκέφαλο των ωδικών πτηνών και τη νευρογένεση.
Ανακάλυψε ότι για κελαηδήσουν τα αρσενικά πουλιά τις πολύπλοκες μελωδίες τους χρειάζονταν νέα εγκεφαλικά κύτταρα. Πράγματι, κάθε μέρα οι νευρώνες στο ωδικό κέντρο των πτηνών ανανεώνονται σε ποσοστό έως 1%
Όμως αυτό συνέβαινε κυρίως (σε μεγαλύτερο βαθμό) μόνο στα πουλιά που ζούσαν ελεύθερα στη φύση. Τα πουλιά των εργαστηρίων ήταν πολύ στρεσαρισμένα για να κελαηδήσουν.
Όμως και οι μελέτες του Νότεμπομ θεωρήθηκαν λανθασμένες.
~~
Η Γκουλντ αποθαρρύνθηκε απ’ τους πάντες να συνεχίσει τις έρευνες για τη νευρογένεση, λέγοντας ‘της ότι θα κατέστρεφε την ακαδημαϊκή της καριέρα. Εκείνη διαφώνησε.
Για οκτώ χρόνια συγκέντρωνε δεδομένα από αμέτρητους ραδιενεργά σημασμένους εγκεφάλους αρουραίων. Έπειτα ξεκίνησε να καταγράφει τη νευρογένεση σε πρωτεύοντα.
Όταν δημοσίευσε την έρευνα της όλοι αντιλήφθηκαν ότι ήταν σωστή. Ακόμα και ο Ράκιτς αποδέχτηκε την ύπαρξη της νευρογένεσης. Ο εγκέφαλος δημιουργεί νέα κύτταρα.
~~
Πέρα από τη δύναμη της Γκουλντ να έρθει σε σύγκρουση με την επιστημονική κοινότητα, υπάρχουν κάποια σημεία της έρευνας της που αφορούν σε όλους μας.
Η Γκουλντ έδειξε ότι το μέγεθος της νευρογένεσης δεν είναι σταθερό, αλλά εξαρτάται-ρυθμίζεται από το περιβάλλον.
Τα υψηλά επίπεδα στρες, καθώς και το αποστερημένο από ερεθίσματα περιβάλλον, εμποδίζουν τη νευρογένεση.
Τα πρωτεύοντα του εργαστηρίου μεταφέρονταν σε πιο πλούσιο περιβάλλον -με παιχνίδια, δέντρα και πολλά ερεθίσματα, σχεδόν όπως το φυσικό τους περιβάλλον.
Εκεί ο ενήλικος εγκέφαλος τους άρχισε να ανακάμπτει ταχύτατα. Μέσα σε λίγο καιρό (μόλις 4 εβδομάδες) ο ρυθμός νευρογένεσης επανήλθε στο φυσιολογικό, ενώ δημιουργήθηκαν και νέες συνδέσεις.
~~
Τι σημαίνει αυτό για τους ανθρώπους; Θα μπορούσαμε να το πούμε ως εξής: Ο εγκέφαλος μας δεν σταματάει να μαθαίνει επειδή γερνάει, αλλά γερνάει όταν σταματάει να μαθαίνει.
Αν γηράσκω αεί διδασκόμενος, τότε δημιουργώ νέα νευρωνικά κύτταρα και νέες συνδέσεις.
Κάθε φορά που αποκτούμε μια καινούρια δεξιότητα ή γνώση βελτιώνουμε τον εγκέφαλο μας.
Κάθε καινούρια τέχνη που προσπαθούμε να μάθουμε, κάθε τεχνική, κάθε ξένη γλώσσα, κάθε άθλημα, κάθε επιστήμη, κάθε βιβλίο που διαβάζουμε, μας κάνει (εγκεφαλικά) νεώτερους.
Κι όχι μόνο αυτό: Οι νέες εμπειρίες-γνώσεις-ικανότητες μας κάνουν πιο χαρούμενους.
~~
Οι νευροεπιστήμονες στον 21ο αιώνα έχουν ανακαλύψει ότι τα αντικαταθλιπτικά δρουν όχι μόνο αυξάνοντας την έκκριση σεροτονίνης αλλά και ενεργοποιώντας την νευρογένεση. Όταν γεννιούνται νέα κύτταρα στον εγκέφαλο μας (ακόμα και με φαρμακευτική ώθηση) αισθανόμαστε χαρούμενοι.
Επίσης κάποια αντικαταθλιπτικά βρέθηκαν να μειώνουν τις συνέπειες του Αλτσχάιμερ και του Πάρκινσον (με διαφορετικό τρόπο).
Ουσιαστικά όταν “ασκούμε” τον εγκέφαλο μας σε νέες εμπειρίες-γνώσεις-ικανότητες, τον βοηθάμε να κατασκευάσει νέα κύτταρα. Κι αυτό από μόνο του (χωρίς τη χρήση αντικαταθλιπτικών) μας κάνει να αισθανόμαστε πιο χαρούμενοι.
~~
Εν κατακλείδι: Όταν κάνουμε και μαθαίνουμε καινούρια πράγματα αισθανόμαστε καλύτερα και βοηθάμε τον εγκέφαλο μας να μείνει υγιής.
Δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε στη Κόστα Ρίκα για να το πετύχουμε αυτό. Αρκεί να μάθουμε ένα μουσικό όργανο ή χορό, να διαβάσουμε ένα βιβλίο ή απλώς να περπατήσουμε κάποιον διαφορετικό δρόμο.
~~~
Υλικό άντλησα απ’ το σπουδαίο βιβλίο του Τζόνα Λέρερ, “Ο Προυστ ήταν νευροεπιστήμονας”, εκδόσεις ΑΒΓΟ. Μου το δάνεισε ο Ηρακλής, και τον ευχαριστώ πολύ που με έκανε λίγο πιο χαρούμενο.
