Δόκιμος μοναχός: «Έχει ο σκύλος βουδιστική φύση;»
Γέρος μοναχός: «Γαβ».
~~~~~~~
Τα κοάν είναι ασκήσεις διαλογισμού, σε μορφή διαλόγου (όπως αυτή πιο πάνω), αποφθέγματα, δηλώσεις ή μικρές ιστορίες, οι οποίες έχουν σκοπό την… Μάλλον δεν έχουν σκοπό. Όχι όπως τον εννοούμε εμείς, οι δυτικοί.
Δεν υπάρχει λύση, ηθικό δίδαγμα ή σωστή απάντηση. Ουσιαστικά δεν υπάρχει καθόλου απάντηση, γιατί δεν είναι ερώτηση.
Τέτοια κοάν δίνονται στους βουδιστές μοναχούς για να εξασκηθούν στο διαλογισμό και για να υπερβούν τη σκέψη, για να σταματήσουν να σκέφτονται. Να αισθανθούν (κι όχι να καταλάβουν) ότι και η ίδια η σκέψη είναι maya, μια ψευδαίσθηση, όπως και κάθετι αισθητό ή νοητό, όπως ολόκληρος ο κόσμος.
(Όπως λέει ο Γούντι Άλεν: «Και αν πράγματι όλα είναι μια ψευδαίσθηση; Τότε μάλλον πλήρωσα πολλά για το καινούριο μου χαλί.»)
Υποτίθεται ότι μετά από πολλά χρόνια διαλογισμού πάνω σε ένα κοάν ο μοναχός «φωτίζεται» αιφνιδίως, όπως και ο Βούδας (το οποίο σημαίνει «ο φωτισμένος»).
Γράφω “υποτίθεται”, γιατί δεν έχω συναντήσει κάποιον φωτισμένο βουδιστή-μοναχό για να βεβαιωθώ για αυτή τη φωταγώγηση –και όπως φαίνεται είμαι παγιδευμένος ακόμα στη δυτική σκέψη αφού σαν άλλος Θωμάς ζητώ πάντα να αγγίξω τον τύπο των ήλων.
~~
Το αγαπημένο μου κοάν είναι το ακόλουθο:
«Ένας μοναχός περπατούσε στη ζούγκλα. Ξαφνικά άκουσε πίσω του έναν θόρυβο. Γύρισε και είδε μια τίγρη. Ξεκίνησε να τρέχει για να της ξεφύγει. Έτσι όπως έτρεχε έπεσε σε έναν γκρεμό. Την τελευταία στιγμή πιάστηκε από ένα φυτό. Κοίταξε κάτω και είδε ότι αν έπεφτε θα τσακιζόταν σε κοφτερά βράχια. Κοίταξε πάνω και είδε την τίγρη να τον περιμένει. Έπειτα είδε ότι το φυτό απ’ όπου κρατιόταν ήταν μια αγριοφραουλιά, στην οποία είχε φυτρώσει μια φράουλα. Την έκοψε και την έφαγε.»
~~
Έτσι τελειώνει το κοάν. Αν ήταν μύθος του Αισώπου ο μοναχός θα μιλούσε με την τίγρη και στο τέλος θα διαβάζαμε και το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας.
Αν ήταν μια δυτικότροπη φιλοσοφική αλληγορία θα μιλούσαμε για τον άνθρωπο που βρίσκεται ανάμεσα στο μηδέν και το μηδέν, αλλά απολαμβάνει τους καρπούς του σήμερα: «Seize the day, χαμένε μου μοναχέ» (ωραία παρήχηση, δεν συμφωνείτε; Δύο χι, τρία μι και δύο νι.)
Αν ήταν μια μικρή ιστορία ποίησης και μαγείας ο μοναχός μπορεί να έφευγε πετώντας και αν ήταν κινούμενο σχέδιο θα ανέβαινε επάνω και θα εξουδετέρωνε την τίγρη με μερικές κινήσεις σαολίν κουνγκ-φου.
~~
Ο δυτικός νους προσπαθεί να βρει έναν τρόπο απεμπλοκής ή να εξηγήσει την κατάσταση. Λειτουργεί γραμμικά ή σε πολλά επίπεδα, αλλά πάντα έχει ανάγκη τη λύση.
Ο βουδιστικός νους χρησιμοποιεί το κοάν ως σημείο και ως όλον. Χωρίς να υπάρχει κάτι παραπάνω από το ίδιο το κοάν!
~~
Φανταστείτε για δέκα, είκοσι ή εξήντα χρόνια, να σκέφτεστε αυτό το κοάν, χωρίς να προσπαθείτε να βρείτε λύση. Τι θα συμβεί στον εγκέφαλο σας; (Άλλη μια χαρακτηριστική σκέψη ενός δυτικού: «Τι θα συμβεί στον εγκέφαλο».)
~~
Εμείς, οι δυτικοί, προσπαθήσαμε πρόσφατα να κατανοήσουμε τη φύση του διαλογισμού, μέσω της επιστήμης (αυτό το πείραμα περιγράφεται στο βιβλίο των νευροεπιστημόνων Άαμοντ και Γουάνγκ: «Καλωσήρθατε στον εγκέφαλο σας» -εκδόσεις Αβγό).
Οκτώ μακροχρόνιοι πρακτικοί του θιβετιανού βουδιστικού διαλογισμού μεταφερθήκαν (οικειοθελώς) σε εργαστήριο, όπου τους τοποθέτησαν ηλεκτρόδια στο κεφάλι για να μετρήσουν τα σχήματα ηλεκτρικής εγκεφαλικής δραστηριότητας.
Αρχικά τα σχήματα δεν ήταν καθόλου διαφορετικά από εκείνα των εθελοντών (η απαραίτητη για κάθε σωστό πείραμα «ομάδα ελέγχου»), οι οποίοι διαλογίζονταν για πρώτη φορά.
Έπειτα όμως ζητήθηκε από τους μοναχούς (και από τους εθελοντές-πρωτάρηδες) να κάνουν κάτι που δεν μεταφράζεται σε καμία γλώσσα. Περιφραστικά μπορούμε να το πούμε «ενεργό γνωστική διαδικασία της κατανόησης» (τι;) ή παρεκβατικό διαλογισμό (πώς;) ή αλλιώς άσκοπο διαλογισμό (δηλαδή;).
Ουσιαστικά οι μοναχοί έπρεπε να αισθανθούν οίκτο, χωρίς όμως να τον απευθύνουν σε κάποιο συγκεκριμένο ον.
Και ο οίκτος εδώ δεν έχει την έννοια της λύπησης ούτε -απόλυτα- της ευσπλαχνίας. Ίσως μοιάζει με μια απέραντη και άσκοπη συμπάθεια (sympathy) για όλα και για τίποτα. Τι είναι αυτό δεν μπορώ να σας εξηγήσω, γιατί δεν μπορώ να το κατανοήσω.
~~
Ίσως όμως και να μπορώ, αφού το άγγιξα, με τα ακροδάχτυλα του νου, σε εκείνο το όνειρο που εδώ και μερικές μέρες -σαν τη Σεχραζάντ- προσπαθώ να σας περιγράψω, χαμένος μέσα σε καινούριες σκέψεις και διηγήσεις κάθε φορά που ξεκινάω να γράφω.
Ας μην ξεχάσουμε να πούμε (κυρία Σεχραζάντ με το αλτσχάιμερ) ότι ο εγκέφαλος των μοναχών, καθώς διαλογιζόταν και ευσπλαχνιζόταν άσκοπα, άρχισε να έχει μια δραστηριότητα συγχρονίας που είναι γνωστή ως συχνότητα ταλάντωσης γάμμα.
Αυτή η δραστηριότητα παρατηρείται στους ανθρώπους όταν κοιμούνται, όχι όμως όταν ονειρεύονται, όχι στον παράδοξο ύπνο, όπου ο εγκέφαλος λειτουργεί λες και βρισκόμαστε σε εγρήγορση.
Τα κύματα γάμμα είναι μέρος του βαθιού ύπνου, όπου δεν υπάρχει συνείδηση ούτε όνειρα. Κάτι σαν να πατάς το «sleeping mode» στη συσκευή του εγκεφάλου και να σταματάς να υπάρχεις –νοητικά.
Μάλιστα «σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ρυθμοί γάμμα στα εγκεφαλικά σήματα των μοναχών ήταν οι μεγαλύτεροι που έχουν παρατηρηθεί ποτέ στους ανθρώπους, πέρα από παθολογικές καταστάσεις, όπως οι κρίσεις.»
~~
Μέσα από τον «οίκτο» οι μοναχοί κατάφεραν σε λίγα λεπτά να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου τους. Όμως κατά πόσο είναι δυνατόν για έναν άνθρωπο, να αισθανθεί αυτό τον απέραντο –και άσκοπο- οίκτο;
«Για έναν άνθρωπο», γράφω. Μήπως, όμως, ούτε καν ένας θεός δεν μπορεί να νιώθει διαρκώς ευσπλαχνία;
Πώς μπορείς να γεμίσεις (ή να αδειάσεις) με τον άσκοπο οίκτο, όταν αυτός ουσιαστικά πρέπει να συμπεριλάβει και τους αργυραμοιβούς, που παίζουν ζάρια τους αιώνες και τους ανθρώπους, στα ρετιρέ τους και στις επαύλεις τους;
Σκεφτείτε ότι ακόμα και ο Χριστός…
Περιμένετε. Μια παρένθεση. Πιθανότατα οι ορθόδοξοι θα συγχυστείτε που αναφέρω το όνομα Του επί ματαίω και οι άθεοι θα πάθετε το ίδιο, επειδή –και μόνο- αναφέρω το όνομα του (χωρίς κεφαλαία γράμματα αυτή τη φορά).
Θα πρέπει να σας υπενθυμίσω ότι αν δεν μπορείτε να σκεφτείτε χωρίς τους πειθαναγκασμούς των πεποιθήσεων σας τότε καλύτερα να κλείσετε αυτή τη σελίδα και να διαβάσετε κάτι άλλο, κάτι που να σας ευχαριστεί. Τέλος παρένθεσης.
~~
Σκεφτείτε ότι ακόμα και ο Χριστός, ο οποίος ποτέ δεν γέλασε, αισθάνθηκε οργή όταν βρέθηκε στον ναό των Ιεροσολύμων και βρέθηκε αντιμέτωπος με τους αργυραμοιβούς.
Ακόμα και αυτός που δίδασκε την αγάπη προς τον πλησίον ως εαυτόν, έχασε τον έλεγχο και ξεκίνησε να μαστιγώνει τους εμπόρους των εθνών.
Μαζί του θα συμφωνούσε και ο Κομφούκιος, ο οποίος γράφει: «Αν φερθείς με τον ίδιο τρόπο στον δίκαιο και στον άδικο, τότε δεν υπάρχει δικαιοσύνη».
~~
Η απόλυτη ευσπλαχνία, ο άσκοπος οίκτος, δεν είναι ανθρώπινο γνώρισμα. Είναι αδύνατον (αδύνατον; φίλε γελωτοποιέ, πρόσεχε τι λέξεις χρησιμοποιείς) να ζεις μόνιμα σε οποιαδήποτε συναισθηματική ή νοητική κατάσταση.
Η συναισθηματική ομοιόσταση είναι χαρακτηριστικό μόνο των βουδιστών μοναχών –και γι’ αυτό αφήστε ‘με να έχω τις αμφιβολίες μου.
~~
Δεν είναι μόνο οι εξωτερικές επιδράσεις που μας διαμορφώνουν. Το θυμικό μας, ο συναισθηματικός μας κόσμος, αμφιταλαντεύεται ισόβια, αφού οι εξάρσεις χαράς ακολουθούνται από αντίστοιχες στιγμές θλίψης, και η μανία οδηγεί στην κατάθλιψη, παγιδευμένοι στο αεικίνητο εκκρεμές των ορμονών –και του Φουκώ.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Αν κάναμε το σχεδιάγραμμα της συναισθηματικής κατάστασης ενός “μέσου” ανθρώπου στη διάρκεια μιας μέρας ή μήνα ή χρόνου, θα ήταν κάπως έτσι:
Η λαϊκή σοφία αποτυπώνει αυτά τα σκαμπανεβάσματα με τη φράση: Θα μας βγει ξυνό (το γέλιο).
Οι άνθρωποι «ανεβαίνουμε», «πέφτουμε», βαριόμαστε, χωρίς πολλές φορές να καταλαβαίνουμε το λόγο αυτής της εναλλαγής.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το κατεξοχήν χαοτικό σύστημα: «Μικρές μεταβολές στις αρχικές συνθήκες προκαλούν μεγάλες αλλαγές στην επακόλουθη συμπεριφορά»
Μια πεταλούδα που πετάει στο Πεκίνο του ιππόκαμπου σας μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα στην ήπειρο του κροταφικού λοβού σας.
Αλλά οι τυφώνες δεν είναι απαραιτήτως κακοί, αρκεί να μην κάνετε κάτι που θα μετανιώνετε για την υπόλοιπη ζωή σας –πίσω από τα σίδερα.
~~
Αντίστοιχα το σχεδιάγραμμα ενός μανιοκαταθλιπτικού θα ήταν κάπως έτσι:
Εκεί η απόλυτη ευδαιμονία, η οποία είναι μανία, αφού δεν έχει κάποιο εξωτερικό έρεισμα, αλλά δημιουργείται από τη χημική ανισορροπία, αντικαθίσταται απευθείας με το βύθισμα στα Τάρταρα της κατάθλιψης.
Η μανιοκατάθλιψη είναι τρομαχτική για όσους τη βιώνουν –και για τους ανθρώπους που τους συμπαραστέκονται.
Κάποιος φίλος, στον οποίο έδινα ανόητες συμβουλές, για το πως να συμπεριφερθεί στο ναδίρ και στο ζενίθ του διπολικού, μου είχε πει: «Δεν μπορείς να καταλάβεις πως είναι… Σαν να σου βγαίνει η ψυχή από το στόμα.»
Δεν μπορούσα.
~~
Μια άλλη τρομαχτική συναισθηματική κατάσταση είναι αυτή που θα μπορούσαμε να απεικονίσουμε κάπως έτσι:
Μια ζωή ανίας και σταθερότητας, χωρίς «υψηλά» και «χαμηλά». O εγκέφαλος, παρότι λειτουργικός, συναισθηματικά ουδέτερος.
Ένα συνεχές keep calm, ενώ σε βιάζουν και σε ληστεύουν, ενώ σου εξομολογούνται τον έρωτα, ενώ αγκαλιάζεις το παιδί σου, ενώ απολύεσαι, ενώ σου καίγεται το φαΐ, ενώ ακούς τα «Μαλαματένια Λόγια», ενώ κάνεις έρωτα, ενώ βλέπεις έναν πρωθυπούργο να υπόσχεται ανάπτυξη ακόμα και πάνω από πτώμα σου, ενώ μαθαίνεις ότι είσαι άρρωστος, ενώ μαθαίνεις ότι η διάγνωση ήταν λάθος, ενώ βουτάς στο Αιγαίο, ενώ σου κατάσχουν το σπίτι, ενώ…
Δεν είναι ζωή αυτή. Δεν είναι η πραγματικότητα. Δεν είναι άνθρωπος αυτό.
~~
Ο άνθρωπος χαίρεται, εξοργίζεται, θλίβεται, ευτυχεί, πονάει, φοβάται, δημιουργεί, καταστρέφει, κάνει λάθη, κερδίζει, χάνει, πέφτει, σηκώνεται, συνεχίζει.
Το σύνολο αυτής της διαδρομής είναι η ζωή μας. Γεμάτη Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες, Πηνελόπες, Τηλέμαχους και συντρόφους, αλλά χωρίς Ιθάκη.
Όπως και στα κοάν δεν υπάρχει λύση, δεν υπάρχει απεμπλοκή, δεν υπάρχει αυτό το οριστικό «κάτι».
Υπάρχει μόνο το κοάν.
~~~~~~~~~~~~~~~~
Η συνέχεια εδώ Μην πυροβολείτε τη γιαγιά! (και λίγο από το νόημα της ζωής)
