“Ο κόσμος ξεκίνησε χωρίς τον άνθρωπο και θα τελειώσει χωρίς αυτόν”
Claude Levi-Strauss
~~{}~~
Ένα από τα θέματα που διαπραγματεύεται ο Πρίμο Λέβι στα βιβλία του είναι εκείνο της προέλευσης του Κακού. Δεν καταλήγει σε κάποιο συμπέρασμα, αφού είναι λογοτέχνης και η λογοτεχνία θέτει ερωτήματα και προβάλλει αντιφάσεις, δεν δίνει απαντήσεις.
Ο Λέβι αντιμετωπίζει το Κακό ως κάτι παράλογο και ταυτόχρονα συνυφασμένο με τη φύση του ανθρώπου, σαν να λέει: Είναι παράλογο πόσο παράλογα κακός μπορεί να είναι ο άνθρωπος.
~~{}~~
Ο Πρίμο Λέβι βίωσε το Κακό στη πιο διάσημη έκφανση του, το Άουσβιτς.
Ένα ερώτημα, το οποίο ίσως να κάνει πολλούς να δυσανασχετήσουν, είναι το εξής: Γιατί ο ναζισμός θεωρείται το υπέρτατο Κακό;
Μήπως επειδή την ιστορία τη γράφουν οι νικητές;
~~{}~~
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν την ταύτιση του Χίτλερ με τον Σάουρον.
Γιατί αυτές ακριβώς οι πρακτικές (πόλεμος και γενοκτονία) είναι εξαιρετικά συνηθισμένες στο ανθρώπινο είδος. Και δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις σκοτεινές εποχές των βαρβάρων.
Οι ΗΠΑ είναι χτισμένες πάνω στα κόκαλα των Αμερινδιάνων (και των σκλάβων) και σίγουρα έχουν ξεκινήσει περισσότερους πολέμους από τους Ναζί.
Οι Βρετανοί εξοντώσανε μέχρι τελευταίου τους Τασμανούς και μεγάλο μέρος από τους Αβορίγινες της Αυστραλίας.
Γάλλοι, Γερμανοί, Πορτογάλοι, Ολλανδοί, Ιάπωνες, όλοι επεκτάθηκαν δολοφονώντας μαζικά.
Στη γειτονιά μας είχαμε τη γενοκτονία των Ποντίων, των Αρμενίων, των Κούρδων και -πιο πρόσφατα- τη διπλή καταστροφή της Γιουγκοσλαβίας.
Ο Μάο και ο Πολ Ποτ, οι Χούτου, οι Κινέζοι στο Θιβέτ, οι Βραζιλιάνοι στον Αμαζόνιο, η πρόσφατη ιστορία βρίθει από γενοκτονίες (διαβάστε το παλιότερο κείμενο Γενοκτονία).
~~{}~~
Μια κοινή παράμετρο σε όλες τις γενοκτονίες είναι το Κράτος.
Προσέξτε! Το ισχυρό κράτος, που επιβάλλεται στα πιο αδύναμα κράτη ή εθνότητες ή μειονότητες.
Όπως συμβαίνει τα τελευταία πενήντα χρόνια στην Παλαιστίνη.
Δεν είναι οι Εβραίοι εν γένει που σκοτώνουν, όπως δεν είναι και οι Αμερικάνοι που βομβαρδίζουν αφειδώς τον πλανήτη (ή ενισχύουν τις εμφύλιες συρράξεις), αλλά τα κράτη τους.
~~{}~~
Εδώ έγκειται άλλη μια αντίφαση: Η προέλευση του Κακού είναι το Κράτος;
Και το Κράτος τι είναι; Κάτι το μεταφυσικό, μια δομή αυτόνομη, πέρα από τον άνθρωπο;
Υπάρχει Κράτος χωρίς ανθρώπους; Υπάρχει Αμερική (ΗΠΑ) χωρίς Αμερικάνους;
Θα ήταν αφέλεια εκ μέρους κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου να ισχυριστεί ότι το Κακό θα αφανιστεί αν εξαλειφθούν τα Κράτη (ή ο νεοφιλελευθερισμός). Γιατί το Κακό υπάρχει πολύ πριν από αυτά.
~~{}~~
Κάποιοι πιστεύουν ότι το Κακό είναι στη φύση του ανθρώπου.
Κάποιοι άλλοι ότι είναι έξη, ότι μαθαίνει να ζει με αυτό, λόγω του περιβάλλοντος.
Ερώτηση: Έχουμε το Κακό στο DNA μας ή είναι κάτι επίκτητο, δημιούργημα της φαύλης κοινωνίας;
Να επιχειρήσω μια εξοργιστική υπόθεση:
Ίσως τίποτα από τα δύο, ούτε εγγενές ούτε επίκτητο. Γιατί δεν υπάρχει Κακό.
~~{}~~
Τις προάλλες παρακολούθησα ένα ντοκιμαντέρ για τους χιμπαντζήδες (τους Τρωγλοδύτες, τους βίαιους, γιατί υπάρχουν και οι χίπηδες Μπονόμπο).
Μια ομάδα χιμπατζήδων ξεκίνησε μια επιχείρηση κατάληψης νέων εδαφών. Μπήκαν προσεκτικά και αθόρυβα στην περιοχή μιας άλλης ομάδας και την κατάλληλη στιγμή τους επιτέθηκαν. Δεν υπήρχε προειδοποίηση ούτε οίκτος.
Οι αμυνόμενοι (λιγότεροι και πιο αδύναμοι) αιφνιδιάστηκαν και νικήθηκαν. Οι περισσότεροι πρόλαβαν να αποχωρήσουν (έγιναν πρόσφυγες!), αφού οι χιμπαντζήδες δεν κατέχουν την τέχνη του πολέμου ούτε είναι δεμένοι με την “πατρίδα” τους. Χιμπαντζήδων Τρωγλοδυτών πάσα γη τάφος.
Οι επιτιθέμενοι κατάφεραν να σκοτώσουν ένα μικρό. Αυτό το κομμάτιασαν και όλοι έφαγαν από τη σάρκα του.
Ο Αττένμπορο, ο αφηγητής του ντοκιμαντέρ, αναφέρει ότι οι χιμπαντζήδες δεν είναι σαρκοφάγοι, οπότε είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τη σκοπιμότητα του κανιβαλισμού.
Η επίθεση γίνεται για την κατάκτηση εδαφών, για την τροφή, αυτό είναι φυσικό. Και ενώ ο κανιβαλισμός φαντάζει παράλογος, είναι κι αυτός φυσικός, αφού όλα όσα συμβαίνουν, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να τα κατανοήσουμε, είναι μέρος της φύσης -και τίποτα δεν υπάρχει πέρα από αυτήν.
~~{}~~
Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι ο άνθρωπος είναι το χειρότερο ζώο. Αυτή η πεποίθηση είναι λανθασμένη, απόρροια του αρνητικού ανθρωποκεντρισμού.
Ο άνθρωπος δεν είναι το περιούσιο ζώο ούτε όμως και το χείριστο ζώο.
Είναι μόνο ένας ζωντανός οργανισμός, μέρος του χαοτικού υπερσυστήματος της Γαίας, η οποία με τη σειρά της ίσως να είναι μια απειροελάχιστη απιθανότητα του μέγιστου συστήματος του σύμπαντος.
Το Σύμπαν, όπως και η Γαία, η Γη, η Φύση, δεν έχει προτιμήσεις. Στη Φύση δεν υπάρχει Καλό ή Κακό ούτε και κάτι το παραφύσιν.
Υπάρχει μόνο εύθραυστη ισορροπία, η οποία συντηρεί τη ζωή.
Η ζωή η ίδια δεν είναι θέμα προσαρμοστικότητας μόνο, αλλά αποτέλεσμα μιας χαοτικής πραγματικότητας, που είναι δύσκολο έως αδύνατο να κατανοήσουμε με τη λειψή μας νόηση.
~~{}~~
Όμως (και εδώ υπεισέρχεται μισή ελπίδα για την ανθρωπότητα) ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που μπορεί να αντιλαμβάνεται την αντίφαση της φύσης του.
Και αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα: Είναι στη φύση του ανθρώπου να ξεπεράσει τη φύση του;
Θα καταφέρει να κατανοήσει, να τιθασέψει, να χρησιμοποιήσει το παράλογο, την αντίφαση, το Χάος που χορεύει μέσα του για να προχωρήσει;
Ή θα καταποντιστεί μέσα σ’ αυτό;
~~{}~~
Βρισκόμαστε σε οριακό σημείο και η τελική απάντηση θα δοθεί στον αιώνα μας, στον 21ο αιώνα. Αν συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο δεν θα επιβιώσουμε πέρα από το 2100. Η Γη δεν μας χωράει και καθώς καταστρέφουμε αυτή την ισορροπία θα αυτοεξοντωθούμε.
Μόνο ένα άλμα (επιστήμης, τεχνολογίας, ηθικής, πολιτικής, οικολογίας) μπορεί να μας σώσει από το “Κακό” που μας σπρώχνει στον αφανισμό.
Τι θα είναι αυτό το άλμα;
Ο υποφαινόμενος ποντάρει στην επιστήμη.
Ακούω τα δικά σας στοιχήματα. Τώρα που γυρνάει. Τι μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα από τον εαυτό της;
Στην φωτογραφία υποδοχής ο Francis Ford Coppola
