“Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους.”
Ηράκλειτος
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Είναι ο πόλεμος φυσική κατάσταση του ανθρώπου; Υπάρχουν φυλές πιο πολεμοχαρείς από άλλες, εξαιτίας των ιδιαίτερων γενετικών τους χαρακτηριστικών; Είναι κάποιες θρησκείες πιο “αιμοβόρες” από άλλες; Μήπως κάποιες ιδεολογίες οδηγούν αναπόφευκτα στον πόλεμο;
Με πιο απλά λόγια, η ερώτηση είναι η εξής: Γιατί οι άνθρωποι κάνουν πόλεμο;
Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε αν χρησιμοποιούσαμε κάποιες ομάδες ανθρώπων (ολόκληρα κράτη ίσως) ως πειραματόζωα, δίνοντας τους διαφορετικές συνθήκες, για να δούμε αν θα οδηγηθούν στον πόλεμο. Αλλά αυτό είναι αντιδεοντολογικό -τουλάχιστον.
Για καλή μας τύχη, η φύση, που καθόλου δεν νοιάζεται να ακολουθεί κανόνες δεοντολογίας, έκανε ένα πείραμα πολέμου με αληθινούς ανθρώπους, που διήρκεσε περίπου 800 χρόνια.
Και ξεκίνησε το 1.000 μ.Χ στον Ειρηνικό ωκεανό.
~~
Τα μεγάλα νησιά (θεωρείται υποήπειρος) της Νέας Ζηλανδίας αποικήθηκαν για πρώτη φορά το 1.000 μ.Χ. Κάποιοι κάτοικοι της Πολυνησίας ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που πάτησαν το πόδι τους σ’ αυτή την εύφορη περιοχή.
Οι απόγονοι τους ονομάστηκαν Μαορί. Λίγα χρόνια μετά κάποιοι Μαορί βρέθηκαν τυχαία στα νησιά Τσάταμ, 800 χιλιόμετρα ανατολικά της Μητρόπολης. Οι κάτοικοι των Τσάταμ ονομάστηκαν Μοριόρι.
Οι δύο κοινωνίες δεν ξαναήρθαν σε επαφή, τόσο που οι Μοριόρι ξέχασαν την ύπαρξη της μητρόπολης, κι οι Μαορί δεν γνώριζαν τίποτα για τα νησιά Τσάταμ. Εξελίχτηκαν ξεχωριστά, για 500 -τουλάχιστον- χρόνια.
~~
Έτσι αρχίζει το πείραμα. Έχουμε την ίδια φυλή, με τα ίδια γενετικά χαρακτηριστικά, την ίδια πολυνησιακή θρησκεία και την ίδια ιστορία (προφορική αφού δεν είχαν γραπτό λόγο).
Τι διαφέρει; Οι περιβαλλοντικές συνθήκες, ο χώρος. Οι δύο κοινωνίες, οι Μαορί κι οι Μοριόρι θα εξελιχτούν διαφορετικά; Και τι θα συμβεί όταν οι δύο κοινωνίες ξανασυναντηθούν;
Το βόρειο (και θερμότερο) νησί της Νέας Ζηλανδίας προσφερόταν για γεωργία εντατικού τύπου. Κι όπου υπάρχει γεωργία ο πληθυσμός αυξάνεται (δες παλιότερο κείμενο Χαμένος Παράδεισος)
Οι Μαορί αυξήθηκαν εκθετικά μέσα σε 500 χρόνια, κι έφτασαν τους 100.000 ανθρώπους. Το πλεόνασμα τροφής επέτρεψε τη δημιουργία πολιτικής οργάνωσης -και κηφήνων. Είχαν αρχηγούς και ιερείς και πολεμιστές, οι οποίοι δεν παρήγαν τίποτα, πέρα από πολέμους ανάμεσα στις αντίπαλες φατριές.
Το πλεόνασμα τροφής είχε ως αποτέλεσμα και την εξειδίκευση κάποιων οπλοτεχνουργών, που έφτιαχναν καλύτερα όπλα, καθώς και καλλιτεχνών, που έφτιαχναν ναούς και γλυπτά.
Οι Μαορί δημιούργησαν πολιτισμό, έτσι όπως εμείς εννοούμε τον πολιτισμό -κι όπου ο άνθρωπος είναι το καύσιμο. Μια κοινωνία ανισότητας.
Ως πολεμιστές, αφού διαρκώς βρίσκονταν σε πόλεμο, έγιναν τρανοί. Ακόμα και η Βρετανική Αυτοκρατορία, με την υπεροπλία της, δυσκολεύτηκε να τους καθυποτάξει (αν και τελικά το έκανε).
~~
Απ’ την άλλη, οι Μοριόρι έζησαν στα μικρά νησιά Τσάταμ, όπου το κλίμα είναι υποαρκτικό. Οι μεγάλες καλλιέργειες της Πολυνησίας δεν μπορούσαν να υπάρξουν σ’ αυτά τα μέρη. Επιπλέον τα Τσάταμ είναι πολύ μακριά από κάθε άλλο νησί. Οι Μοριόρι, απόγονοι γεωργών και θαλασσοπόρων, έγιναν αναγκαστικά θηρευτές-τροφοσυλλέκτες.
Χωρίς πλεονάσματα τροφής δεν μπορούσαν να θρέψουν ειδικευμένους τεχνίτες, καλλιτέχνες, αρχηγούς, πολεμιστές. Όλοι έπρεπε να βρίσκουν τη τροφή τους, ακόμα κι ο αρχηγός.
Οι Μοριόρι δεν ξεπέρασαν ποτέ τους 2.000 ανθρώπους. Αφού δεν υπήρχαν προσιτά νησιά να αποικίσουν, έπρεπε να μείνουν και να μάθουν να επιβιώνουν-συμβιώνουν. Περιόρισαν τον πληθυσμό με διάφορους τρόπους (ένας απ’ αυτούς ήταν να ευνουχίζουν ορισμένα αρσενικά βρέφη), ενώ αποκηρύξαν τον πόλεμο. Το αποτέλεσμα ήταν ένας μικρός μη-πολεμοχαρής πληθυσμός, με απλή τεχνολογία και όπλα και χωρίς οργάνωση ή ισχυρή ηγεσία.
~~
Το έχουμε ξαναδεί, είναι ιστορικά εξακριβωμένο. Όλες οι κοινωνίες θηρευτών-τροφοσυλλεκτών ήταν εξισωτικές. Δεν υπήρχαν ανισότητες γιατί δεν υπήρχε πλεόνασμα τροφής.
Μετά την αγροτική επανάσταση (περίπου το 10.000 π.Χ), όπου πλέον υπήρχε πλεόνασμα τροφής, καθώς και δυνατότητα αποθήκευσης-αναδιανομής, δημιουργήθηκαν οι πρώτες πόλεις, τα βασίλεια, οι αυτοκρατορίες (κλπ) στην Ευρασία.
Όμως μόνο έτσι δημιουργήθηκε κι αυτό που ορίζουμε ως πολιτισμό. Δηλαδή, μεγάλα μνημεία τέχνης, τεχνολογία και όπλα, οργανωμένοι στρατοί, θρησκείες με ιερατεία, γραφειοκρατία, νόμοι και δικαστές, βασιλιάδες, αξιωματούχοι (και φιλόσοφοι και επιστήμονες). Πρέπει να υπάρχει συσσώρευση αγαθών για να μπορέσει να υπάρξει ανισότητα, για να μπορέσει να υπάρξει εξειδίκευση, για να μπορέσει να φτιαχτεί η ατομική βόμβα (και το πλυντήριο πιάτων).
Κι αυτό το αποδεικνύει περίτρανα ο εικοστός πρώτος αιώνας, όπου η παραγωγή αγαθών είναι μεγαλύτερη από ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου, και οι ανισότητες σκανδαλιστικές (ο Τζεφ Μπέζος, ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου πλέον, βγάζει σε μια μέρα όσα θα έβγαζε ένας υπάλληλος του σε 1.000.000 χρόνια).
Όμως η κοινωνία των Μοριόρι δεν δημιούργησε “πολιτισμό” (ούτε φιλόσοφους ούτε laptop) και όταν αντιμετώπισε ξανά τους Μαορί, δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί.
~~
Το 1835 ένα αυστραλιανό πλοίο που κυνηγούσε φώκιες ανακάλυψε (ξανά) τα απομονωμένα νησιά Τσάταμ. Έφερε την είδηση στη Νέα Ζηλανδία.
Στις 19 Δεκεμβρίου 1835 ένα πλοίο (ευρωπαϊκής κατασκευής) με 500 Μαορί έφτασε στα Τσάταμ. Μπήκαν στα χωριά και τους ανακοίνωσαν ότι ήταν πλέον σκλάβοι τους.
Οι Μοριόρι θα μπορούσαν ν’ αντισταθούν, ήταν υπεράριθμοι, αλλά είχαν παράδοση στην ειρηνική επίλυση των διαφορών τους. Αποφάσισαν σε συνέλευση να μην πολεμήσουν, αλλά να προσφέρουν ειρήνη, φιλία και διανομή των πόρων.
Οι Μαορί επιτέθηκαν. Στις επόμενες μέρες σκότωσαν εκατοντάδες Μοριόρι, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Κάποιους τους έψησαν και τους έφαγαν, άλλους τους άφησαν να σαπίζουν, κάποιους τους πήραν σκλάβους.
~~
Ακούγεται φρικιαστικό, αλλά είναι τόσο συνηθισμένο στην ανθρώπινη ιστορία. Οι ισχυροί, εκείνοι που έχουν περισσότερα (τροφή, όπλα, τεχνολογία, μικρόβια) επικρατούν επί των ανίσχυρων.
Οι άνθρωποι δεν κάνουν πόλεμο επειδή είναι χαρακτηριστικό κάποιας φυλής ή θρησκείας ή εθνότητας ή φύλου. Το κάνουν επειδή μπορούν να νικήσουν (ή νομίζουν ότι μπορούν). Κι επειδή θέλουν περισσότερα.
Οι θρησκείες, οι ιδεολογίες, οι οικονομικές θεωρίες απλά εκλογικεύουν την παράλογη απληστία του ανθρώπου.
Και είναι παράλογη, γιατί είναι αδιέξοδη.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Έμπνευση και υλικό άντλησα απ’ το βιβλίο του Jared Diamond “Όπλα, μικρόβια και ατσάλι” (εκδόσεις Κάτοπτρο, μτφ-επ.επιμ: Κατερίνα Γαρδίκα), που αγόρασα χάρη στη συνδρομή των φίλων του μπλογκ, και τους οποίους ευχαριστώ πολύ για την ανιδιοτελή προσφορά τους.
