Να είσαι ο εαυτός σου, be yourself, είναι μία απ’ τις πιο συνηθισμένες συμβουλές -σε στίχους και σε μαγνητάκια ψυγείου.
Μα δεν είναι καθόλου εύκολο να το κάνεις, να «είσαι ο εαυτός σου».
Χρειάζεται θάρρος. Γιατί σίγουρα θα πρέπει ν’ αντισταθείς σε τόσους παράγοντες (κοινωνικούς και προσωπικούς), σε τόσους ανθρώπους (γονείς, δάσκαλους, φίλους, αρχηγούς, συντρόφους) που θέλουν κάτι διαφορετικό για σένα απ’ αυτό που θέλεις εσύ.
Ο κόσμος θέλει να σε πλάσει έτσι όπως πρέπει. Και πάντα το κάνει «για το καλό σου».
Πολλοί άνθρωποι ζουν τη ζωή τους έτσι, σαν καμήλες που κουβαλάνε τα βάρη, χωρίς ποτέ ν’ αναρωτιούνται γιατί τα κουβαλούν.
Για να γίνεις αυτός ο τόσο επιθυμητός «εαυτός-σου», για ν’ αντιταχθείς στα ΝΑΙ των άλλων, πρέπει να ξεκινήσεις μ’ ένα δικό σου ΟΧΙ.
Όπως γράφει ο Νίτσε αυτή είναι η δεύτερη μεταμόρφωση του πνεύματος, το λιοντάρι.
Για ν’ αντιταχθείς στα ΝΑΙ των άλλων πρέπει να έχεις αυτόνομη σκέψη –όσο γίνεται, δεν χρειάζεται ν’ ανακαλύψεις τον τροχό.
Ο εαυτός δεν είναι κάτι που υπάρχει, δεν είναι κάτι σταθερό, είναι κάτι που επινοούμε, είναι κάτι σε εξέλιξη. Δεν είμαστε ουσιαστικά, είμαστε ρήματα.
~~
Συνήθως στην εφηβεία ή στην αρχή της νεότητας ο άνθρωπος κάνει την εωσφορική ανταρσία και λέει το πρώτο ΟΧΙ.
Τότε διεκδικεί έναν δικό του εαυτό, ξέχωρο απ’ τους γονείς κι απ’ τον κόσμο που του παραδώσανε.
Αλίμονο στους ανθρώπους που δεν είπαν ποτέ ΟΧΙ. Θα ζήσουν χωρίς εαυτό, προβολές των άλλων, χαράμι θα πάει η ζωή τους.
~
Η παγίδα που πέφτουν συχνά οι εωσφορικοί νέοι είναι ότι μετά το ΟΧΙ στην οικογένεια παραδίδονται αμαχητί στα ΝΑΙ των ομάδων που καραδοκούν.
Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον, θέλει ν’ ανήκει. Έτσι συχνά γίνεται οπαδός και χάνει τον εαυτό του εκεί μέσα.
Όταν είσαι πιστός σε κάτι χωρίς ποτέ να αμφιβάλλεις γι’ αυτό, έχεις παραχωρήσει την ελεύθερη σκέψη, οπότε και τον εαυτό σου.
~~
Η δεύτερη παγίδα, αν ξεφύγεις απ’ τις ομάδες, είναι να εγκλωβιστείς στο ρόλο σου.
Αυτό συμβαίνει σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει τη θέση του στον κόσμο των ενηλίκων.
Ο πιο συχνός ρόλος για να χαθείς είναι το επάγγελμα και η οικογένεια –που δημιουργείς.
Πολλοί άνθρωποι γίνονται η δουλειά τους. Αν ρωτήσεις κάποιον άγνωστο τι κάνει θα σου πει «είμαι δάσκαλος», «είμαι δημοσιογράφος», «είμαι φοιτητής ιατρικής». Κανείς δεν θα σου πει ότι του αρέσει να κάνει ντεκουπάζ.
Χειρότερη παγίδα μπορεί να γίνει η οικογένεια –όταν σε καταβροχθίζει. Πολλοί άνθρωποι γίνονται γονείς και ξεχνάνε ότι είναι και άνθρωποι.
Έτσι όταν έρχεται η στιγμή που τα παιδιά τους πετάνε μακριά, λέγοντας το δικό τους ΟΧΙ, τα κρατάνε πίσω, τους κόβουν τα φτερά, για να μη χάσουν τον «εαυτό» τους.
Το «σύνδρομο της άδειας φωλιάς» είναι ένας απ’ τους βασικούς λόγους κατάθλιψης στη μέση ηλικία.
~~
Η τρίτη και τελευταία παγίδα είναι όταν πλέον συνταξιοδοτείσαι (οπότε δεν έχεις δουλειά για να σε καθορίσει) και τα παιδιά σου έχουν τις δικές τους οικογένειες.
Ο άνθρωπος μπαίνοντας στην τρίτη ηλικία συχνά χάνεται, γιατί βρίσκεται αντιμέτωπος μ’ έναν εαυτό που δεν γνωρίζει. Μπορεί να συνοδεύεται κι απ’ την απώλεια του συντρόφου του, κάνοντας ‘το ακόμα πιο δύσκολο.
Τότε κοιτιέται στον καθρέφτη και αναρωτιέται: Ποιος είμαι;
Τα γηρατειά είναι αναπόφευκτα, όπως κι ο θάνατος, ο μαρασμός του πνεύματος είναι επιλογή.
~~
Σε όποιο στάδιο της ζωής κι αν βρισκόμαστε, με όποια παγίδα κι αν παλεύουμε, μπορούσε να χρησιμοποιήσουμε ένα επικούρειο «εργαλείο» για να σταθούμε καλύτερα στα πόδια μας.
Για ν’ ανακαλύψουμε ποιοι είμαστε, για να «γίνουμε ο εαυτός μας», πρέπει για λίγο να σταματήσουμε να είμαστε ο εαυτός μας.
Αποστασιοποίηση.
Όσο είσαι συναισθηματικά κι έντονα μέσα στην κατάσταση που αντιμετωπίζεις όλα τα προβλήματα σου μοιάζουν τεράστια. Το άγχος για κάποιο μέλλον που δεν ξέρεις καν αν θα έρθει, σε κάνει να καταρρέεις.
Πρέπει να βγεις για λίγο απ’ το σώμα σου. Να κάνεις δυο βήματα πίσω, για να ηρεμήσεις, να δεις την κατάσταση πιο σφαιρικά, και να την αντιμετωπίσεις χωρίς φόβο.
Μπορείς να συμβουλεύσεις τον εαυτό σου καλύτερα από κάθε άλλο. Σκέψου ότι εσύ είσαι κάποιος άλλος, κάποιος που γνωρίζεις καλά.
Θα σου πρότεινα να σκεφτείς ότι ο εαυτός σου είναι όχι το παιδί σου, αλλά το εγγόνι σου.
Οι γονείς με τα παιδιά τους είναι πολύ συχνά αγκιστρωμένοι. Οι παππούδες κι οι γιαγιάδες μπορούν να δουν καλύτερα το νόημα της ζωής.
~~
Πριν πολλά χρόνια, όταν ζούσε ακόμα η γιαγιά μου, είχα βρεθεί σε μια δύσκολη κατάσταση, κυρίως οικονομική που επηρέαζε όμως και τη σχέση μου με τη σύντροφο μου.
Την καλύτερη συμβουλή, αυτή που άξιζε ν’ ακούσω, μου την έδωσε η γιαγιά Πόπη, που σίγουρα είχε ζήσει πολύ πιο δύσκολες καταστάσεις απ’ τη δική μου.
Μου είχε πει: «Αν υπάρχει αγάπη στο ζευγάρι όλα λύνονται.»
Η γιαγιά μου δεν είχε πάει ούτε στο δημοτικό. Αλλά η συμβουλή της ήταν καλύτερη από κάθε σύμβουλου γάμου. Αυτό που κρατάει ένα ζευγάρι μέχρι το τέλος δεν είναι τα χρήματα, το σεξ, τα παιδιά, είναι η αγάπη.
~~
Κάπως έτσι λειτουργεί η αποστασιοποίηση.
Έστω ότι είσαι παππούς κι έρχεται το εγγόνι σου –που είσαι εσύ στην τωρινή σου ηλικία. Σου λέει όλα τα προβλήματα του, ερωτικά, οικονομικά, οικογενειακά, κοινωνικά, υπαρξιακά.
Τι θα συμβούλευες το εγγόνι σου;
Καταλαβαίνω ότι αυτό προϋποθέτει και λίγη απ’ τη σοφία που δίνουν τα χρόνια –καθώς και το τέλος που πλησιάζει.
Αλλά είναι ωραία βιωματική άσκηση για κάθε ηλικία.
Εσύ, με άσπρα μαλλιά, κοντά στο θάνατο πια, συναντάς τον εαυτό σου και σου λέει:
«Έγραψα χάλια στις πανελλήνιες. Τζάμπα διάβαζα.»
(Τι θα του έλεγες;)
«Θα παρατήσω την τράπεζα για να γίνω μουσικός.»
«Στην καινούρια δουλειά θα βγάζω τα διπλά, αλλά θα πρέπει να λείπω έξι μήνες το χρόνο.»
«Ήρθαν οι λογαριασμοί κι είμαι άφραγκος. Θα πέσω απ’ το μπαλκόνι.»
«Η ζωή δεν έχει νόημα. Δεν θέλω να ζω μετά το χαμό του.»
~~
Τα προβλήματα που ζούμε, την ώρα που τα ζούμε, μας κάνουν σκλάβους τους. Χάνουμε τον εαυτό μας εκεί, γιατί ξεχνάμε ποιοι ήμασταν, ποιοι είμαστε και ποιοι μπορούμε να γίνουμε.
Τα προβλήματα μας αγκιστρώνουν σε μια συγκεκριμένη όψη και στιγμή της ζωής μας. Δεν είναι δύσκολο να οδηγηθείς στη ματαιότητα έτσι, ακόμα και στην αυτοκτονία, αν νιώθεις το παρόν τόσο βαρύ, το μέλλον εχθρικό και το παρελθόν άδειο.
Μπορείς να κάνεις δυο βήματα πίσω, να καταλάβεις ότι ο εαυτός σου δεν είναι μόνο αυτό που ζεις τώρα.
Για να βρούμε τον εαυτό μας, πρέπει να βγαίνουμε απ’ τον εαυτό μας κάθε τόσο.
Να καθαρίζουμε το μυαλό μας απ’ τα κατακάθια της καθημερινότητας, να τινάζουμε τη σκόνη της ημέρας απ’ τα μαλλιά μας και τους ώμους μας.
Για να βρούμε τον εαυτό μας, με το χαμόγελο και το δάκρυ που μας αντιστοιχεί, πρέπει ν’ αφήνουμε πίσω εκείνο τον «εαυτό» που καθορίζεται μόνο από ρόλους, επάγγελμα, πεποιθήσεις κι εμμονές.
~~
Ακόμα και στην πιο δύσκολη στιγμή, αν κάνω πίσω, θα δω ότι δεν είμαι μόνο αυτό που ζω, υπάρχει μια συνέχεια, ένας άνθρωπος που έχει ζήσει.
Μου μοιάζει τόσο πολύ αυτός. Είχε την ίδια μητέρα, διάβαζε Ιούλιο Βερν στο κρεβάτι του, είχε μια αφίσα της Μίλα Γιόβοβιτς, άκουγε Pink Floyd στο λύκειο, ταξίδεψε στην Ιρλανδία, ερωτεύτηκε στη Νάξο, έβγαλε ατελείωτες βόλτες ένα αγόρι στη Θεσσαλονίκη.
Παίζει κιθάρα και τραγουδάει –όπως μπορεί, γράφει μυθοπλασία και στοχασμούς –όπως μπορεί.
Κάθεται σ’ ένα μπαλκόνι και γράφει στο τετράδιο του τη φράση: «…στο τετράδιο του τη φράση.»
Μπορώ να τον δω και μετά. Γέρο, σ’ ένα μπαλκόνι που βλέπει στο Αιγαίο, να πίνει λίγο κρασί και να γράφει σ’ ένα τετράδιο τη φράση: «Πόσο ευγνωμοσύνη νιώθω που έζησα.»
Δεν ξέρω αν θα καταφέρω να γίνω αυτός ο εαυτός. Αλλά και μόνο να με σκέφτομαι έτσι με βοηθάει να συνεχίζω στο τώρα.
