Αυτό το κείμενο ξεκίνησε σαν βιωματικό στάτους για τον θάνατο (ωραίο οξύμωρο), αλλά έφυγε και πήγε -χορεύοντας μπάλο- όπου ήθελε να πάει.
~~
Το πρωί περίμενα στην ουρά σούπερ μάρκετ, βαριεστημένος περισσότερο κι απ’ τους υπαλλήλους. Το σύμπαν μ’ άκουσε και ξεκίνησε να παίζει το κατάλληλο τραγούδι –απ’ τα ηχεία του σούπερ, δεν το έπαιξε ο Θεός.
“Χορέψετε, χορέψετε παπούτσια μη λυπάστε,
μα κείνα ξεκουράζονται τη νύχτα που κοιμάστε.
Δώστε του χορού να πάει,
τούτ’ η γης θα μας εφάει.”
Το τραγούδι αυτό είναι καταχωρημένο ως παραδοσιακό, αλλά είχα γνωρίσει, μερικά χρόνια πριν τον σβήσει το Αλτσχάιμερ, τον άνθρωπο που το πρωτοτραγούδησε σε πανηγύρι, τον Βασίλη Χατζόπουλο.
Στα παλιά χρόνια οι τραγουδιστές αυτοσχεδιάζανε σε κάθε πανηγύρι, πάνω στον ρυθμό, λέγοντας καινούρια λόγια κάθε φορά. Ο λαουτιέρης του Αιγαίου είπε για τα παπούτσια, είπε Χορέψετε κάνοντας λάθος στην προστακτική του χορεύω, κάποιος άλλος τ’ άκουσε, το έπαιξε σ’ άλλο νησί, κι έμεινε.
“Tούτ’ η γης που την πατούμε
όλοι μέσα θε να μπούμε.”
Ακούω τους memento mori στίχους, νιώθω το ρυθμό κι αρχίζω να λικνίζομαι, όσο πιο κρυφά μπορώ. Θυμάμαι τη Νάξο. Χαμογελάω. Αφήνω τα πράγματα μου στο ταμείο.
“Είκοσι τρία ευρώ”, μου λέει η ταμίας, πριν ακόμα τελειώσει το κομμάτι.
Μου φεύγει το χαμόγελο. Κοιτάζω τι έχω πάρει και κάνει τόσο.
“Θέλετε σακούλα;” ρωτάει η ταμίας.
“Όχι, ευχαριστώ. Χωράνε στις τσέπες μου.”
Ο μπάλος του Χατζόπουλου τελειώνει την ώρα που βγαίνω έξω και προσπαθώ να καταπιώ την ακρίβεια.
~~
Φεύγω μέσα στους δρόμους της πόλης. Σφυρίζω το “Χορέψετε” για να ξεχαστώ. Σκέφτομαι πόσο η γεωγραφία του μέρους όπου ζούμε επηρεάζει την ψυχοσύνθεση μας, την τέχνη μας, τη μουσική μας.
Τα νησιώτικα τραγούδια είναι –κυρίως- αλέγκρο. Μέσα στη χαρά, ακόμα κι όταν αναφέρονται στο θάνατο ή στον πληθωρισμό: “Πληρώνετε πληρώνετε, ακρίβεια μη φοβάστε.”
Μετά ακούς ηπειρώτικα (χωρίς να πιάσουμε τα Μοιρολόγια της Βόρειας Ηπείρου). Τσάμικα βαριά κι αργόσυρτα, ακόμα κι όταν έχουν παρόμοιο θέμα: «Να ’σαν τα νιάτα δυο φορές, τα γηρατειά καμία.»
Και το σόλο να θυμίζει Black Sabbath στο “Ένας αητός καθότανε”.
~~
Γεωγραφία του χορού:
Τα νησιώτικα φτιάχτηκαν -αυτοσχεδιαστικά, όπως έκανε ο Χατζόπουλος- στον ήλιο του Αιγαίου, δίπλα στη θάλασσα, όπου ποτέ δεν χιονίζει, κρύο δεν κάνει, και το ψηλότερο βουνό το ανεβαίνεις χορεύοντας αλέγκρο.
Τα ηπειρώτικα φτιάχτηκαν «στα κακοτράχαλα τα βουνά» όπως γράφει ο Γκάτσος στο «Τσάμικος», μέσα στο χιόνι και στο βράχο, «πάνω στην πέτρα την αγιασμένη», από ανθρώπους σκληρούς κι ανυπότακτους. Ο τσάμης είναι ο λεβέντης.
~~
Και δεν είναι μόνο η γεωγραφία που ορίζει τη ζωή μας, είναι και η ιστορία -ακόμα και η προϊστορία.
Ο τσάμικος χορός χορεύεται μόνο από άντρες. Είναι δωρικός, πολεμικός, όπως κι οι Δωριείς, που όπως λένε τα πρώτα κείμενα κατέβηκαν απ’ την Πίνδο.
Ο αξιώτικος μπάλος είναι ζευγαρωτός, τον χορεύουν άντρες και γυναίκες αντικριστά, όχι σε κύκλο, μοιάζει με φλερτάρισμα.
Ο κυκλαδίτικος πολιτισμός είναι 5.000 χρονών. Προηγείται των φύλων που κατέβηκαν απ’ το βορρά (στη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Ε). Οι Κυκλαδίτες ήταν προέλληνες, όπως και οι Πελασγοί.
Οι Κυκλαδίτες είχαν στήσει έναν χαρούμενο και ειρηνικό πολιτισμό, πιθανότατα μητρογραμμικό -πριν ο Δίας έρθει να σκοτώσει τη Μητέρα Θέαινα.
Εκεί η γυναίκα ήταν εξίσου σημαντική με τον άντρα –αν όχι κυρίαρχη. Οπότε είχε δικαίωμα να χορέψει μαζί του δημόσια.
~~
Ιστορία και γεωγραφία του χορού.
Ο πυρρίχιος θεωρείται ο παλιότερος ελληνικός χορός. Πολεμικός χορός που χόρευαν μόνο οι άντρες –αφού αυτοί πολεμούσαν.
Οι Πόντιοι, που έζησαν χιλιετίες σ’ ένα δύσκολο περιβάλλον, κυρίως γεωπολιτικά, με τον πόλεμο και τους εχθρούς πάντα δίπλα τους, έχουν διατηρήσει την πιο αυθεντική μορφή του αρχαίου χορού, στη ποντιακή σέρρα.
Χορεύουν μόνο άντρες, σε ρυθμό που σίγουρα είναι πολεμικός και καθόλου αλέγκρο.
~
Ο πυρρίχιος χορεύεται κι απ’ τους Κρητικούς. Αλλά εκεί άλλαξε στους αιώνες –χιλιετίες. Λέγεται σούστα και μοιάζει να ‘χει συνδυαστεί με το αλέγκρο του Αιγαίου.
Τη σούστα τη χορεύουν άντρες μαζί με τις γυναίκες, και σίγουρα δεν είναι πολεμικός χορός -αν κι ο έρωτας πάντα έχει στοιχεία σύγκρουσης.
~
Στα τσάμικα είναι πολύ συνηθισμένο θέμα η ξενιτιά, αφού η γη δεν μπορούσε να θρέψει τους ανθρώπους της. Κομμάτια σαν το “Γιάννη μου το μαντήλι σου”, μαρτυρούν αυτό το ταξίδι.
~
Υπάρχει κι ο συρτός, όπως ο Καλαματιανός, που χορεύουν άντρες και γυναίκες μαζί, πιασμένοι σε κύκλο. Άλλη σημειολογία του χορού αυτή: Όλη η κοινότητα χορεύει μαζί, σε κύκλο. Και συνήθως ο πρώτος του χορού, αφού κάνει ό,τι κάνει, πηγαίνει στο τέλος της ουράς.
Κύκλος-Ισότητα.
~~
ΥΓ: Παρότι δεν είμαι καθόλου παραδοσιακός τύπος –πάντα προτιμούσα τη ροκ, και παρότι δεν ξέρω να χορεύω τίποτα, ούτε κι έχω χορέψει, όταν βλέπω ανθρώπους να χορεύουν πεντοζάλι, όταν βλέπω Πόντιους να χορεύουν σέρρα, ή κάποιους άλλους τσάμικο, βουρκώνω.
Ίσως να υπάρχουν χωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο που μεταφέρω αναμνήσεις απ’ τους πολέμους μας, απ’ τους νεκρούς μας. Όπως γράφει κι ο Ρίτσος: «Αυτός ο λαός δεν προσκυνά, παρά μόνο τους νεκρούς του.»
Αλλά απ’ τα παραδοσιακά ελληνικά πάντα θα προτιμώ τον μπάλο της Νάξου, το φως του Αιγαίου, τη θάλασσα, και το Χατζόπουλο να τραγουδάει:
Δώστε του χορού να πάει,
τούτ’ η γης θα μας εφάει.
ΥΓ2: Δεν ξέρω τίποτα από παραδοσιακούς χορούς. Σίγουρα κάθε τόπος θα έχει μεγάλες διαφορές. Στην Κέρκυρα μάλλον θα έχουν αλέγκρο και επηρεασμένους από την Ιταλία.
Στα ορεινά της Κρήτης θα χορεύουν πιο σκληρούς χορούς, πιο δωρικούς, απ’ ό,τι στα παράλια και στους κάμπους. Μάλλον.
Και τα σπουργίτια που πρέπει να σπάσουν καρύδια έχουν πιο σκληρό ράμφος. Μάλλον.
