Ο μεγαλύτερος φόβος, οικουμενικός και πανανθρώπινος, είναι εκείνος του θανάτου.
Ακόμα κι αν αποδεχτείς τη θνητότητα σου, ακόμα κι αν ενστερνιστείς το «μηδέν προς ημάς είναι τον θάνατον» του Επίκουρου, και σταματήσεις να φοβάσαι τι θα γίνει μετά, αφού δεν θα υπάρχεις μετά, ακόμα και τότε υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα.
Αφού η ζωή είναι τόσο μικρή κι αφού τίποτα δεν ακολουθεί, μήπως είναι και μάταιη; Για ποιο λόγο να κάνουμε οτιδήποτε, ας αφεθούμε να χαθούμε.
Απ’ αυτή τη ματαιότητα της ύπαρξης μπορούμε να σωθούμε μόνο αν καταλάβουμε ότι είμαστε μέρος μιας μεγαλύτερης πραγματικότητας, αν δούμε πέρα απ’ τον εαυτό μας.
~~
Φανταστείτε μια γαλήνια λίμνη. Μέσα της πέφτει, χωρίς να υπάρχει κάποιος που το ρίχνει, ένα βότσαλο.
Η ζωή μας ολόκληρη είναι εκείνο το απειροελάχιστο χρονικό διάστημα που το βότσαλο χτυπάει την επιφάνεια της λίμνης.
Πόσο διαρκεί η ανθρώπινη ζωή αν τη συγκρίνουμε με τα δισεκατομμύρια χρόνια πριν γεννηθούμε και τα δισεκατομμύρια χρόνια αφού πεθάνουμε; Ούτε καν ένα ανοιγόκλεισμα των ματιών.
Ο Επίκουρος δίδασκε τη Συμμετρία της Ανυπαρξίας. Πριν γεννηθείς δεν υπήρχες, οπότε δεν ένιωθες πόνο για την ανυπαρξία σου. Το ίδιο ακριβώς θα είναι κι όταν πεθάνεις. Δεν θα νιώθεις τίποτα.
Όμως δεν θα είναι το ίδιο σαν να μην έχεις γεννηθεί καθόλου. Γιατί θα έχεις δημιουργήσει Κυματισμούς, θα έχεις δώσει την ενέργεια σου.
~~
Επιστρέφουμε στη λίμνη μας. Το βότσαλο πριν αγγίξει τη λίμνη δεν υπάρχει. Μόλις πέφτει μέσα εξαφανίζεται ξανά. Συμμετρία ανυπαρξίας.
Όμως σ’ εκείνο το ελάχιστο διάστημα της πρόσκρουσης, την εφήμερη στιγμή της ύπαρξης, διαταράσσει την επιφάνεια της λίμνης. Ομόκεντροι κυματισμοί απλώνονται ως της όχθες της λίμνης, όπου και σβήνουν.
Αυτοί οι κυματισμοί είναι μια αιτία, είναι ένα προσωπικό νόημα για το οποίο αξίζει να ζούμε.
Με τη ζωή μας επηρεάζουμε τους άλλους ανθρώπους. Ίσως αυτό, να προσφέρουμε κάτι θετικό στον κόσμο, να φτιάξουμε κάτι για τους άλλους πριν τον εγκαταλείψουμε, ίσως αυτό να είναι το μόνο νόημα.
Αυτό που μένει πίσω δεν είναι το όνομα μας ή τα γονίδια μας. Δεν είμαστε -μόνο- ζώα. Οι άνθρωποι μεταδίδουν πολιτισμό.
Αυτό που αφήνεις πίσω με το “παιδί” σου είναι η αγάπη, το ενδιαφέρον, η δύναμη και η ενέργεια, τα εφόδια που του έδωσες για να προχωρήσει παρακάτω και να κάνει το καλό.
Δεν έχει σημασία αν είναι βιολογικό παιδί, αν το υιοθέτησες ή αν είναι μαθητής σου -ή ένας άνθρωπος με τον οποίο διασταυρώθηκες τυχαία.
~~
Διαβάζω για μια ασθενή του Ίρβιν Γιάλομ, την Μπάρμπαρα, που βρέθηκε μπροστά στο θάνατο, με λίγο καιρό ακόμα για να ζήσει, και είχε πέσει να πνιγεί στον ωκεανό της ματαιότητας.
Την έσωσε ένα όνειρο που είδε. (Η Μπάρμπαρα ήταν συνταξιούχος δασκάλα.) Ονειρεύτηκε ότι βρισκόταν στην τάξη της, αλλά αντί για έδρα ήταν μέσα στο φέρετρο, με ανοικτό το καπάκι, νεκρή. Και περνούσαν από μπροστά της όλα τα παιδιά που είχε διδάξει. Κάθε παιδάκι της άφηνε ένα λουλούδι και της έλεγε: «Ευχαριστώ, κυρία Μπάρμπαρα.»
Ξύπνησε ανακουφισμένη, σχεδόν πιο ευτυχισμένη από ποτέ.
Κατάλαβε το νόημα της ζωής της: Βοήθησε κάποιους να κατακτήσουν τη χαρά και την ακεραιότητα στη ζωή, δημιούργησε κάποιους κυματισμούς που αντιμάχονταν την ανηθικότητα και τη βία που μονοπωλούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τη βία και την αδικία στον κόσμο μας.
~~
Ο φόβος του θανάτου μπορεί να χαλιναγωγηθεί αν καταλάβουμε ότι έχουμε μια ιδιαίτερη αποστολή όλοι μας, σαν αυτό που γράφει ο Καζαντζάκης στην Ασκητική: «Κάθε σου πράξη αντιχτυπάει σε χιλιάδες μοίρες.»
«Δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν’ ανοίξει δρόμο.»
Καθένας από εμάς είναι ο Εκλεκτός και ήρθε για να βοηθήσει. Όχι για να σώσει τον κόσμο «ολάκερο», αγαπητέ δάσκαλε Νικόλα.
Καθένας μας μπορεί να σώσει ένα μικρό κομμάτι της ψυχής και της αξιοπρέπειας της ανθρωπότητας.
Κάθε μας πράξη, κάθε μας λέξη, αντηχεί στην αιωνιότητα, μέσα απ’ τον κυματισμό που προκαλέσαμε πέφτοντας στη λίμνη της ύπαρξης.
Δεν είναι αγιοσύνη ούτε αλτρουισμός. Πάλι για τον εαυτό μας το κάνουμε. Γιατί θέλουμε η ζωή μας να έχει κάποιο νόημα, να μην πάει χαμένη σαν να ‘μαστε γομάρια.
Ποιος δεν έχει νιώσει όμορφα όταν έμαθε, άμεσα ή έμμεσα, ότι υπήρξε σημαντικός για κάποιον, ότι βοήθησε κάποιον; Υπάρχει μεγαλύτερη ανταμοιβή στη ζωή μας απ’ το να σου πει κάποιος «σ’ ευχαριστώ που με βοήθησες να συνεχίσω». Και να σου αφήσει ένα λουλούδι.
~~
Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Όταν πέφτουμε στη λίμνη είμαστε ελεύθεροι ν’ αποφασίσουμε τι θ’ αφήσουμε πίσω μας.
Η λίμνη είναι εκεί, αλλά διαφορετικούς κυματισμούς προκαλεί κάθε βότσαλο. Μπορείς να προκαλέσεις μόνο πόνο και φρίκη. Μπορείς ν’ αφήσεις πίσω σου δύναμη κι ελπίδα.
Στη Γερμανία του Χίτλερ πολλοί ήταν συνειδητά βασανιστές. Κάποιοι όμως αγωνίστηκαν ενάντια στο κακό. Σε κάθε εποχή ισχύει το ίδιο. Το κακό δεν τελειώνει, αλλάζει προσωπείο.
Η λίμνη είναι πολύ μεγάλη. Δεν μπορούμε όλοι να είμαστε Μαχάτμα Γκάντι ή Ούρσουλα Λεγκέν. Οι δικοί μας κυματισμοί είναι πιο μικροί και σβήνουν πιο γρήγορα. Αλλά αυτός είναι ο ρόλος μας, το νόημα μας, δεν πρέπει να το θεωρούμε κατώτερο.
Έστω έναν άνθρωπο αν βοηθήσουμε, αν επηρεάσουμε με τον κυματισμό μας, έχουμε προσφέρει κάτι στον κόσμο κι έχουμε σώσει την –ζωντανή- ψυχή μας.
Δεν είναι θέμα υστεροφημίας ή ματαιοδοξίας. Το έχουμε ανάγκη να βρίσκουμε κάποιο νόημα.
Φτιάχνουμε κάτι που θα χαρούν οι επόμενοι. Έστω έναν κήπο, ένα πάρκο, ένα ποίημα. Προσέχουμε το μέρος όπου θα ζήσουν οι επόμενοι, μια γειτονιά, ένα δάσος, ένα βουνό, τον πλανήτη μας.
Αυτό που μένει πίσω δεν είναι το όνομα σου, τα γονίδια σου, ούτε καν η ανάμνηση της ύπαρξης, όλα αυτά δεν έχουν σημασία.
Αυτό που αφήνεις είναι ενέργεια, το κύμα είναι ενέργεια.
Κι η ενέργεια δεν χάνεται ποτέ.
