“Η ελευθερία του ατόμου δεν είναι αγαθό του πολιτισμού. Ήταν στο μέγιστο σημείο πριν από κάθε πολιτισμό.”
Σίγκμουντ Φρόυντ
“Οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, απλώς για να ζουν. Και η λίγη ελευθερία που τους μένει τους προβληματίζει και προσπαθούν να βρουν κάθε τρόπο να την ξεφορτωθούν.”
Βόλφγκανγκ Γκαίτε
“Η ελευθερία δεν δίνεται ποτέ εθελοντικά από τον καταπιεστή. Πρέπει να κατακτηθεί από τον καταπιεζόμενο.”
Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
“Μια ζωή παρουσιάστε, σαν εκπαιδευμένος σκύλος.”
Τζίμης Πανούσης, Κάγκελα παντού
~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Μια ανθρωπολόγος (ας τη λέμε Τζέιν) βρέθηκε σε μια αφρικανική φυλή (ας τους λέμε Νάρας).
Οι Νάρας είχαν ξανάρθει σε επαφή με τον πολιτισμό -με ό,τι αποκαλούμε εμείς πολιτισμό. Όμως η Τζέιν αποφάσισε να μείνει για λίγο καιρό μαζί τους, για να μάθει πως ζουν και για να τους μιλήσει για τη δική της ζωή.
Κάποια στιγμή ξεκίνησε να τους λέει για το σπίτι της. Οι Νάρας παραξενεύτηκαν όταν άκουσαν ότι υπήρχε κάτι που λεγόταν “παιδικό δωμάτιο”. Και μόλις έμαθαν ότι οι πολιτισμένοι γονείς κοιμούνται σε διαφορετικό δωμάτιο απ’ το παιδί τους, συγκλονίστηκαν. Κάτι τέτοιο τους φάνηκε σαν εγκληματική πράξη.
“Για ποιο λόγο οι γονείς τιμωρούν τα παιδιά τους;” τη ρώτησαν.
~~{}~~
Ξεχάστε τους Νάρας και τα δυτικά πρότυπα ανατροφής. Σκεφτείτε το εξής: Αυτό που έχει μεγαλύτερη ανάγκη ο άνθρωπος, κάθε ηλικίας, είναι η επαφή.
Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο αισθητήριο όργανο (διαβάστε το παλιότερο κείμενο Η αίσθηση της ζωής). Η αγκαλιά, το χάδι, το φιλί, κάνει τον άνθρωπο πιο χαρούμενο, πιο υγιή, πιο ολοκληρωμένο.
Ο άνθρωπος θέλει να έχει κοντά του άλλους ανθρώπους. Ειδικά το παιδί έχει ΑΝΑΓΚΗ απ’ τους γονείς, απ’ την καθημερινή επαφή μαζί τους, πιο πολύ κι απ’ την τροφή.
Και δείτε τι κάνουμε (εμείς οι πολιτισμένοι).
Μόλις ένα παιδί γεννηθεί (ίσως και πριν), ετοιμάζουμε τον χώρο εξορίας, το παιδικό δωμάτιο. Τα περισσότερα βρέφη, σε ηλικία έξι μηνών ή ενός έτους, πρέπει να μάθουν να κοιμούνται μόνα τους.
Οι ψυχολόγοι της πρώιμης βρεφικής ανεξαρτησίας έχουν κερδίσει εκατομμύρια απ’ τα βιβλία και τις συμβουλές, για το “πώς θα μάθετε το παιδί σας να κοιμάται μόνο του”. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται τακτικές που θυμίζουν βασανιστήρια, αφού η μητέρα (η σωστή μητέρα) πρέπει ν’ αρνηθεί να πάρει το μωρό απ’ το κρεβάτι του, όσο κι αν κλαίει.
“Θα συνηθίσει” λένε οι ψυχολόγοι Π.Β.Α. εννοώντας ότι θα συνηθίσει την ιδέα της απόρριψης.
Ένας γονιός που κοιμάται με το μωρό του είναι κακός-γονιός, γιατί έτσι το μαθαίνει να είναι εξαρτημένο. Αυτός που το αφήνει να σπαράζει στο κρεβάτι, είναι ο καλός-γονιός, γιατί έτσι το παιδί γίνεται ανεξάρτητο.
Αυτό είναι το πρώτο κλουβί της ζωής μας.
~~{}~~
Παρατηρήστε πως είναι το βρεφικό κρεβάτι. Είναι ένα κλουβί!
Ένα κλουβί όπου το παιδί φυλακίζεται, απομονώνεται, κρατιέται μακριά από τους μόνους ανθρώπους που έχει ανάγκη τα πρώτα χρόνια: Τους γονείς του.
Σύντομα, προκειμένου να διατηρηθεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όπου και οι δύο γονείς πρέπει να δουλεύουν ολημερίς, το παιδί θα βρεθεί στον βρεφικό σταθμό, σε μια νέα φυλακή.
Είναι μια φυλακή με ωραία χρώματα και παιχνίδια, αλλά το παιδί στερείται τους γονείς του -για να ανεξαρτητοποιηθεί.
Έτσι το βρέφος, αφού μάθει να κοιμάται μόνο του το βράδυ, μαθαίνει και να βρίσκεται με ξένους την ημέρα.
Στο λίγο χρόνο που απομένει για να δει τους γονείς του, εκείνοι είναι τόσο κουρασμένοι και απογοητευμένοι, ώστε θεωρείται πλέον πολυτέλεια και υψηλής σημασίας κατόρθωμα, να περάσουν μια ώρα “ποιοτικό χρόνο” μαζί. Που σημαίνει να παίξουν, να το αγκαλιάσουν, να του τραγουδήσουν, να του διαβάσουν μια ιστορία.
Ποιοτικός χρόνος, ελεύθερος χρόνος και υπόδουλος χρόνος. Κάπως έτσι ζούμε όλη τη ζωή μας. Κυρίως υπόδουλα.
~~{}~~
Στις σύγχρονες πόλεις κυριαρχεί το μοντέλο της πυρηνικής ή της μονογονεϊκής οικογένειας. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες χαρακτηρίζονται “Κακή Επιρροή”.
Είναι προτιμότερο το παιδί να ανεξαρτητοποιείται σε έναν ξένο χώρο, με ξένους ανθρώπους, παρά να το κακομαθαίνει η γιαγιά του.
~
Κι έπειτα αρχίζει το κλουβί του οκτάωρου: Το σχολείο.
Βρεφικοί σταθμοί, νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία είναι πλέον ολοήμερα. Τα παιδιά αφήνονται εκεί από τις 8 το πρωί ως τις 4 το απόγευμα. Μοιάζει λες και οι γονείς προσπαθούν να τα εκδικηθούν ή να τα προετοιμάσουν για το οκτάωρο εργασίας που θα επακολουθήσει.
Κάποιοι το κάνουν εξ ανάγκης. Γιατί κι εκείνοι δουλεύουν οκτάωρο (στην καλύτερη περίπτωση). Και γιατί οι παππούδες/γιαγιάδες δεν υπάρχουν, δεν αντέχουν, δεν προλαβαίνουν.
Όμως υπάρχουν γονείς που χωρίς να λείπουν απ’ το σπίτι, άνεργοι ή μη, τα στέλνουν μακριά απ’ αυτό για οκτώ ώρες. Είναι πιο βολικό κι άλλωστε δεν ξέρουν να παίζουν με τα παιδιά τους, συχνά δεν τα αντέχουν.
Τα παιδιά γυρνάνε λίγο μετά τις 4 στο σπίτι, τρώνε, διαβάζουν και φεύγουν για τις εξωσχολικές δραστηριότητες: Μουσική, καλλιτεχνικά, αθλητισμός, ξένες γλώσσες, υπολογιστές, φροντιστήριο.
Επιστρέφουν στο σπίτι το βράδυ κι αν έχουν δύναμη να κρατήσουν τα βλέφαρα τους ανοικτά αποκοιμιούνται στο DVD, στην τηλεόραση, στον υπολογιστή.
Και οι γονείς τα κουβαλάνε στο παιδικό δωμάτιο, στο κλουβί τους.
~~{}~~
Το σχολείο είναι ένα κλουβί. Κοιτάξτε ‘τα! Παντού κάγκελα. Για να κρατήσουν κάποιους έξω ή για να κρατήσουν κάποιους μέσα; Τα σχολεία μοιάζουν πιο πολύ με φυλακές.
~
Το σχολείο είναι ένα κλουβί. Αποστήθιση, τεστ, διαγωνίσματα, πίεση, βαθμοί, χλευασμός και ανταγωνισμός.
Κάποιοι είναι καλοί μαθητές, κάποιοι μέτριοι κι οι άλλοι είναι τούβλα.
Η πιθανότητα να συναντήσεις έναν εμπνευσμένο δάσκαλο είναι ανάλογη της πιθανότητας να συναντήσεις έναν έντιμο πολιτικό.
Κάντε μια αναδρομή στη μαθητική σας καριέρα. Πόσους δασκάλους και καθηγητές θυμάστε; Που να σας έδωσαν ελπίδα και θάρρος, όπως ο καθηγητής στον Κύκλο των Χαμένων ποιητών.
Ο υποφαινόμενος γνώρισε έναν (δες παλιότερο κείμενο “Oh captain, my captain”). Εσείς θυμάστε, έστω έναν;
Πόσους δασκάλους και καθηγητές γνωρίζουμε μέχρι να τελειώσουμε το σχολείο; Και γιατί τόσο λίγοι μας εμπνέουν; Φταίει μόνο το κλουβί, το σχολείο όπως είναι φτιαγμένο;
~~{}~~
Έπειτα, μετά το μικρό κλουβί, μπαίνουμε στον τελευταίο προθάλαμο: Ο στρατός και το πανεπιστήμιο.
Ο στρατός είναι κλουβί, δεν χρειάζεται να επεκταθούμε.
Αλλά και το πανεπιστήμιο βοηθάει τον άνθρωπο να συνηθίσει την υποταγή.
Ένας φίλος μου είχε πει λίγες μέρες αφότου βρέθηκε στη σχολή του: “Η ψυχολογία, έτσι όπως την διδάσκουν, είναι κάτι σαν τη θρησκεία. Πεποιθήσεις και βεβαιότητες. Δεν επιτρέπεται να φέρεις αντιρρήσεις στο μοντέλο που διδάσκουν οι καθηγητές. Αν το κάνεις, απλά δεν θα σε περάσουν.”
~~{}~~
Μετά έρχεται το τελευταίο κλουβί.
Κοιτάξτε γύρω σας. Ζούμε μέσα σε κλουβιά. Το ένα πάνω στο άλλο. Τα διακοσμούμε και τα φτιάχνουμε όπως μας αρέσει, αλλά είναι κλουβιά.
Κάποια κλουβιά είναι πιο ακριβά απ’ των άλλων. Πιο ευρύχωρα κι ευήλια. Κάποιοι νοικιάζουν κλουβί, άλλοι είναι ιδιοκτήτες.
Με την πρώτη ευκαιρία εκδράμουμε στας εξοχάς ή πηγαίνουμε ταξίδια. Και διακοπές για 15 μέρες. Μετά επιστρέφουμε στο κλουβί μας.
Κοιτάξτε γύρω σας. Την επόμενη φορά που θα κολλήσετε στην κίνηση, κοιτάξτε τους άλλους οδηγούς. Παρατηρήστε τα πρόσωπα τους. Τις κινήσεις τους.
Είναι εγκλωβισμένοι άνθρωποι, μέσα σε κινητά, αυτοκίνητα κλουβιά.
Δεκάδες κινητά κλουβιά, το ένα πίσω απ’ το άλλο, ακινητοποιημένα, και οι οδηγοί κορνάρουν για να προχωρήσουν πέντε μέτρα, πριν ακινητοποιηθούν ξανά, για να προχωρήσουν, για να πάνε που;
Στο μεγάλο κλουβί της δουλειάς.
Πόσους ανθρώπους γνωρίζετε να κάνουν αυτό που αγαπάνε; Και να βγάζουν έτσι αρκετά χρήματα για να ζουν;
Εσείς, μιλήστε ειλικρινά, αδημονείτε να φτάσετε στο χώρο εργασίας; Πείτε την αλήθεια, δεν σας ακούει κανένας, μόνο ο εαυτός σας. Ξυπνάτε το πρωί χαρούμενοι και λέτε: “Τι ωραία! Πάω στη δουλειά μου. Θα κάνω υπέροχα πράγματα τις υπόλοιπες οκτώ ώρες.”
~
Δεν θέλω να κατηγορήσω ή να υποτιμήσω κανέναν άνθρωπο.
Η ανάγκη να ζήσουμε και να προσφέρουμε τα αναγκαία στους ανθρώπους που αγαπάμε, μας αναγκάζει να κάνουμε πράγματα που μισούμε.
Δεν θέλω να προσποιηθώ ότι είμαι κάτι παραπάνω ή κάτι διαφορετικό. Έχω δουλέψει σε πολλές δουλειές υψηλού μόχθου και μηδενικής ευχαρίστησης.
Ικανοποιούμαι γιατί έτσι μπορώ να πληρώσω τους λογαριασμούς, να έχω την ψυχολογική διάθεση να αγαπήσω το παιδί μου και την σύντροφο μου, και να βρω λίγο χρόνο για να πιώ το κρασί μου και να γράψω.
Αυτό είναι το κλουβί μου: Στενό, φτωχικό, δικό μου.
Κι όπως ο Μαντέλα, το αγαπάω το κελί μου, τρώω το φαΐ μου και διαβάζω πολύ. Αλλά ποια είναι η απελευθέρωση που μπορώ να προσμένω;
~
Μ’ έκλεισαν εδώ μέσα από παιδί. Και βάφω τα κάγκελα, τα διακοσμώ, αντί να τα λιανίσω. Γιατί δεν ξέρω τι θα ‘κανα εκεί έξω, έξω από το κλουβί.
Τα πουλιά που γεννιούνται μέσα σε κλουβί δεν ξέρουν να πετάνε.
~~~~~~
(Η πρώτη φωτογραφία είναι από ένα κατάστημα στη Βενιζέλου, που πουλάει κλουβιά. Αλλά μπορείς να διαλέξεις πόσο ακριβό θα είναι.)
